Çevirmenin notu: ABD’nin Suriye’deki varlığının devam edip etmeyeceğine dair tartışmalar yeniden gündeme gelmeye başladı. En çetin süreç, geçen yıllarda Başkan Donald Trump döneminde yaşanmıştı ve çekilme, dönemin Savunma Bakanı Mark Esper’in “yeniden konuşlandırma” metoduyla geçici olarak sonlanmıştı. Amerikan kuvvetleri hem Suriye’nin kuzeydoğusundaki Kürt bölgesinde hem de Ürdün sınırındaki kavşak noktası olan Tanf’ta varlığını sürdürüyor. Bu varlığın kuşkusuz en büyük gerekçesi Tahran ile Beyrut arasındaki kara koridorunu bypass ederek İsrail’in güvende tutmaktı. Fakat öte yandan başta Körfez ülkeleri olmak üzere Arap devletlerinin çoğu şimdi Şam ile normalleşme yoluna gidiyor ve Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşü gündemde. Oklahoma Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Merkezi Program Direktörü Joshua Landis, Washington’un bu sürece dahil olarak kendi çıkarlarını kollamak üzere manevralara başvurması gerektiğine işaret ediyor.
ABD, Arapların ve Türklerin Suriye ile normalleşmesini teşvik etmeli
Joshua Landis — Responsible Statecraft
7 Nisan 2023
Yaptırımların başarısız olduğunu ve daha gerçekçi bir politikanın gerçek faydalar sağlayabileceğini ve tırmanan riskleri azaltabileceğini kabul etmenin zamanı geldi.
Artık Ortadoğu ülkelerinin çoğu Suriye ile görüşüyor. Diplomasi ve bölgesel ilişkileri onarmak moda haline geldi ve bunun tam zamanı. Yirmi yıldır devam eden savaş, ayaklanmalar ve devrilen rejimler bölgeyi harap etti. Normalleşme çabası, rejimin gaddarlığı ve yozlaşmışlığının yanı sıra iç savaşın dehşetini ve El Kaide ve IŞİD’in yıkımını yaşamış 16 milyon Suriyeli açısından bilhassa memnuniyet verici. Bugün yoksulluk ve yoksunluk içinde bir yaşamla karşı karşıyalar. İhtiyaçları olan son şey, onları bir on yıl daha umutsuzluğa ve çaresizliğe mahkûm edecek yaptırımlar ve tecrit.
ABD, Arapların ve Türkiye’nin Suriye ile diplomatik yakınlaşmasını durdurmaya çalışmak yerine bu sürece dahil olunmalı.
ABD’nin Arap ve Türk müttefiklerine katılması için sebepler
Washington, çabalarını Esad’dan taviz koparmak üzere koordine ederek dah büyük bir baskı gücü elde edecektir. Ortak bir çabanın Şam’dan daha fazla taviz koparması, parça parça bir çabadan daha olası. Suudi Arabistan’ın da katılmasıyla Arap çabaları ivme kazandı. Suudiler bir dizi talep öne sürdüler: Esad rejiminin captagon uyuşturucu ticaretini engellemesi, İran’ın Suriye’deki rolünü azaltması ve daha fazla güvenlik sağlayarak Suriyeli sığınmacıları geri kabul etmesi. Tüm bunlar ABD’nin de paylaştığı hedefler.
Koordinasyon, Washington’un bölgesel diplomaside lider rolünü yeniden kazanmasına yardımcı olur; normalleşmeyi durdurmaya çalışmak kaybedilecek bir oyun. Çin kısa zaman önce Suudi-İran uzlaşısına aracılık ederek diplomatik bir güç olarak belirdi. Rusya, Ankara ile Şam arasındaki barış müzakerelerine öncülük ediyor.
Washington bir kez daha kenarda kalmamalı, Suriye ile Arap ülkeleri arasında barışın tesis edilmesine yardımcı olmalı. Dışişleri Bakan Yardımcısı Barbara Leaf, geçtiğimiz günlerde Arap ortaklarına “Eğer rejimle ilişki kuracaksanız, bunun karşılığında bir şey alın” demişti. Eğer sürece Washington da katılırsa taraflardan daha iyi hesap sorabilir, Şam’ın taahhütlerini yerine getirip getirmediğini anlayabilir ve ABD’nin çıkarlarını ilerletebilir.
Bunu yapmamak Amerika’nın Suriye’deki pozisyonu bir yana, bölgesel pozisyonunu da zayıflatacaktır. Suriye’ye komşu ülkelerin hiçbiri Amerikan askerlerinin orada kalmasını istemiyor; ne Irak ne Türkiye ne de Suriye hükümetinin kendisi, hepsi de Amerikan işgalinin maliyetini arttırmaya hazırlandıklarını iddia ediyorlar. Geçtiğimiz ay İran destekli Suriyeliler, Suriye’nin kuzeydoğusundaki bir Amerikan üssüne saldırarak biri ölü olmak üzere yedi kişinin yaralanmasına neden oldu. ABD birlikleri de karşılık vererek dokuz Suriyeliyi öldürdü. Bu kısasa kısas saldırıların artması muhtemel.
Esad’ın iç savaştan sağ çıkacağı belli olunca bölgesel güçlerin Esad ile uzlaşmaktan başka alternatifi kalmadı. ABD ve Avrupa benzer baskılarla karşı karşıya değil; özgür ve adil seçimler yapılmasını öngören 2254 sayılı BM kararının uygulanması konusunda ısrarcı olmaya devam edebilirler. Komşu ülkeler ise bu lükse sahip değil. Artık Şam ile angaje oldukları için Batı’nın rejimi tecrit etme politikası halihazırda pamuk ipliğine bağlı.
Daha da önemlisi Suriye’nin komşuları Şam’a karşı uygulanan yıkıcı yaptırım rejiminin işe yaramadığının farkında. Esad’ı iktidardan uzaklaştırmadı ya da politikalarını değiştirmedi. En büyük etkisi, tam da Batı’nın savunduğunu iddia ettiği en savunmasız Suriyelilere zarar vermek oldu. Bu başarısızlığın farkında olan Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı, kısa bir süre önce Arap dünyasında “Suriye’yi tecrit etmenin işe yaramadığı” ve Şam ile diyalog kurulması gerektiği konusunda bir fikir birliği oluştuğunu belirtti. Arap devletleri, iç savaşın acısını geride bırakmak ve Suriye halkına yardım etmenin yollarını aramak için son depremden istifade ettiler.
Peki ya IŞİD?
ABD, IŞİD’le mücadele için Suriye’de kalması gerektiğini söyledi ama Suriye hükümetinin bu görevi üstleneceği gün yaklaşıyor. Washington bu ihtimale karşı hazırlık yapmaya başlamalı. Hükümet, IŞİD hücrelerini büyük kentlerde ve kontrol ettiği ülkenin yüzde 60’ında bastırmış durumda.
Elbette IŞİD yenilmiş değil ve hükümetin kontrolündeki topraklarda, özellikle de çölde vur-kaç saldırıları düzenlemeye devam ediyor. Ancak Suriye’nin ABD’nin kontrol ettiği yüzde 30’unda da saldırılar düzenleniyor. Güçlerini yeniden inşa eden Suriye ordusunun IŞİD’e karşı giderek daha etkili olduğuna dair her türlü gösterge mevcut, tıpkı yanı başındaki Irak’ın kuvvetleri gibi. Amerika tarafından IŞİD liderlerinin çoğunun izinin hükümet kontrolündeki bölgeden ziyade Türkiye tarafından korunan ve isyancıların kontrolündeki İdlib’de sürüldüğünü belirtmek gerek.
Suriye ordusu kaynak sıkıntısı çekiyor zira ABD kuvvetleri, Suriye’nin petrol kuyularının çoğunu ele geçirdi ve petrolü yerli müşterileri Suriye Demokratik Güçleri’ne ödeme yapmak için kullanıyor. Washington, Suriye hükümetini petrolden mahrum bırakarak Suriye güvenlik güçlerinin IŞİD’e karşı mücadeleyi gerektiği gibi sürdürememesine neden oluyor ve bu da ABD’nin kuzeydoğuda devam eden işgalini meşrulaştırmak için kullanılıyor.
IŞİD’in Suriye’de hayatta kalmasının en büyük nedeni ülkenin üç bölgeye ayrılmış olması ve her biri diğeriyle savaş halinde olan idareler tarafından yönetiliyor olması. Bu yetki alanı ve askeri kaos, savaşan ve yoksullaşan üç devletçiğin bacakları arasında koşabilen terör örgütünün işine yarıyor. Hükümetin yıllık bütçesi 3,5 milyar dolar ya da 2010’daki savaş öncesi seviyesinin beşte biri gibi cüzi bir rakamda kaldığı sürece IŞİD’i tamamen yenmek zor olacaktır.
Arapların Suriye ile angajmanı Suriye’nin İran’a bağımlılığını azaltabilir mi?
Leaf’e göre “Bazı ortak ülkeler, Şam’ın İran’a dönük rotasını değiştirmenin en iyi yolunun oraya girip angaje olmak ve Suriye’yi farklı bi yöne çekmek olduğuna inanıyor. Ben bunun bu şekilde işe yarayacağından şüpheliyim”. Gerçekten de Esad hükümetinin askeri yardım konusunda hem İran’a hem de Hizbullah’a kalıp kalmayacağına dair çok az şüphe var. İç savaş sırasında rejimi onlar kurtarmıştı.
Fakat para ve ticaret güçlüdür ve ülke politikalarını şekillendirebilir.
Para ve ticaretin politikayı nasıl etkileyebileceğini görmek için Suudi Arabistan ile Çin arasındaki ilişkiye bakmaya gerek yok. Ulusal güvenliği için ABD’ye neredeyse tümüyle bağımlı olmasına rağmen Riyad, Pekin liderliğindeki Şanghay İşbirliği Örgütü’ne katılmak üzere başvuruda bulundu ve Çin’in para birimiyle ticareti tartışıyor. Pekin, Suudi petrolünün en büyük tüketicisi ve en büyük ticaret ortağı. İran ve Suudi Arabistan arasında Çin’in aracılık ettiği anlaşma karşısında şaşkına dönen ABD’li yetkililer, Körfez ülkelerinin Suriye’de yaratabileceği etki karşısında da şaşırabilirler. Birkaç milyar dolarlık bir yatırımın bile Suriyelilerin yaşam kalitesi üzerinde büyük bir etkisi olacaktır ve bazı Körfez lobilerinin Şam’ın güç merkezlerine yönelik etkisi Washington’dakinden daha az olmayabilir. Bu noktanın altını çizmek için geçen hafta Suudi gazeteleri, Şam’ın Suudi Arabistan’daki görüşmelerinin bir sonucu olarak kârlı captagon ticaretini engellemek için harekete geçtiğini yazdı. Kuşkusuz Riyad ile ilişkileri iyileştirmeye yönelik bir iyi niyet jesti olan bu angajmanın etkisi hemen görülmüş olup daha geniş kapsamlı sonuçlar bekleniyor.
Suriyelilerin kültürel olarak da Körfez Araplarına İranlılardan daha yakın olduğunu söylemeye gerek yok. Bir milyondan fazla Suriyeli Körfez’de çalışıyor ve yaşıyor. Bu bağlar, mütevazı yatırımlarla bile desteklense büyük bir fark yaratabilir.
Kürtler
Amerikan, IŞİD’in yok edilmesine yardımcı oldukları için Suriye’deki iki milyon Kürde borçlu. Ancak ABD güçleri Suriye’de sonsuza dek kalamaz ve ayrıldıklarında oradaki yarı bağımsız devletin ayakta kalması pek mümkün değil. Hava kuvvetleri ya da yasal dayanakları olmadığı için düşman komşuları tarafından istila edilecektir. Daha geçen hafta Temsilciler Meclisi’nde çift taraflı bir koalisyon ABD askerlerinin eve dönmesi için oylama yapılmasını sağladı. Bu nedenle Şam ve Kürtler arasında bir anlaşmayı teşvik etmek, Afganistan’da olduğu gibi bölgenin panik ve kaos içinde çökmesine imkân sağlamaktan daha iyi olabilir.
Şam ile Kürtler arasında her iki tarafın da çıkarlarını — Kürtlerin özerkliği ve Suriye’nin egemenliği — gözeten bir anlaşma yapılabilir. Her ikisi de Türkiye’yi başlıca tehdit olarak görüyor, her ikisi de Kürt bölgesinin zenginliklerinden faydalanmak için işbirliği yapmak zorunda, her ikisi de radikal İslamcılara karşı ve onların geri dönmesinden korkuyor. İkisi de tek başına yeniden inşa edilemez. Kürtlerin Türkiye’den korunmaya ve ürünlerini Suriye’ye satmaya, Şam’ın da su ve petrole ihtiyacı var. Geçmişte birlikte çalıştılar ve gelecekte de çalışabilirler.
Bu tür bir anlaşma Türkiye’yi Washington’a karşı en büyük şikâyeti olan SDG’ye yardım ederek Kürt ayrılıkçılığını desteklediği iddiasından mahrum bırakacak ve böylece iki NATO müttefiki arasındaki güveni yeniden tesis ederek ABD’nin de yararına olacaktır.
Bazı karar alıcılar ABD’nin Suriye’nin kuzeydoğusunu kontrol altında tutmasının — İran’ın Suriye ve Hizbullah’a silah göndermesini engelleyerek ve Suriye’nin bir bataklık olarak kalmasını sağlayarak — İsrail’e yardımcı olduğu ve İran’a zarar verdiği için faydalı olduğunda ısrar ediyor. Fakat İsrail kendini savunabilecek kapasitede olduğunu ispatladı. İsrail’in mükemmel istihbaratı ve Suriye’ye yönelik sık hava saldırıları İran ve Suriye’nin askeri kapasitelerini zayıflatmada son derece etkili oldu.
Buna karşılık Suriye’deki Amerikan birlikleri İran’ın varlığını zayıflatmak ya da Suriye’ye yapılan silah sevkiyatlarını durdurmak için çok az şey yaptı. Ve geçen hafta da görüldüğü üzere ABD birlikleri saldırılara karşı savunmasız durumda.
Son olarak Washington’un Suriye’yi bölme stratejisi, Kürtler ile kaçınılmaz olarak uzlaşmak zorunda kalacakları Suriyeli kardeşleri arasında sadece daha büyük bir düşmanlık yaratacaktır.
***
Suriye ile komşuları arasındaki normalleşme çabaları Washington’un da katılması gereken olumlu bir gelişme. Washington, Arap müttefikleri ve Türkiye ile koordinasyon sağlayarak Esad’dan taviz koparmak, bölgesel diplomaside liderliğini pekiştirmek ve Şam’ın İran’a olan bağımlılığını azaltmak için işgal ve yaptırım rejimi sayesinde elde ettiği kaldıraç gücünü en üst seviyeye çıkarabilir. Normalleşme sürecine karşı direnişin devam etmesi Amerika’nın nüfuzunu zayıflatacak, kendisini Arap ve Türk müttefikleriyle karşı karşıya getirecek, askerlerine dönük riski artıracak ve Suriyelilere yardımdan çok zarar verecektir.
