Bulgaristan yapay zeka yatırımları için Ukrayna’nın nükleer teklifini reddetti

Bulgaristan’daki iktidar koalisyonu, iki Rus nükleer reaktörünün Ukrayna’ya satışını engelledi ve bunun yerine bölgenin devasa yapay zeka ve veri merkezleri inşa etmek için Silikon Vadisi parasını çekeceğini umuyor.

Söz konusu reaktörler 2016 yılında Rusya’nın Atomstroyexport şirketinden 601 milyon avro karşılığında satın alınan VVER-1000 üniteleri.

Bulgaristan’ın uzun süredir terk edilmiş olan Belene nükleer enerji santrali için tasarlanmışlardı; Tuna Nehri yakınlarında onlarca yıllık bir proje olan ve 1 milyar avronun üzerinde kamu fonuna mal olan fakat nihayetinde mali, siyasi ve jeopolitik kaygılar nedeniyle rafa kaldırılan bir proje.

Ne var ki 2023’te kararlaştırıldığı gibi ekipmanı Ukrayna’ya satmak yerine, Sofya yurt içinde yeni bir fırsat görüyor.

Bulgaristan’ın AB yanlısı koalisyonunun önemli isimlerinden merkez sağ GERB partisi lideri Boyko Borissov çarşamba günü yaptığı açıklamada, “en büyük üç küresel yatırım fonunun” reaktörlerin bulunduğu alanı büyük ölçekli yapay zeka ve veri merkezleri için kullanmak istediklerini ifade ettiklerini söyledi.

Borissov’a göre, bu fonların temsilcileri Bulgaristan’dan reaktörleri Ukrayna’ya satma kararını ertelemesini istediler çünkü ABD Başkanı Donald Trump ile olası yatırımlar konusunda daha fazla görüşmek için zamana ihtiyaçları vardı.

Borissov, “En iyi altyapıya, en iyi elektrik şebekesine ve kalifiye işgücüne sahibiz. Halihazırda geliştirilmekte olan bir nükleer sahamız var,” dedi.

Fakat uzmanlar, özellikle AB’nin mevcut yaptırımları göz önüne alındığında, Bulgaristan’ın Rus ekipmanı kullanarak bağımsız olarak yeni nükleer kapasite geliştirme araçlarından yoksun olduğunu belirtiyor.

Tek olası çözüm, Rusya’nın Rosatom’u ile ortak bir girişim yürüten Fransız Framatome olabilir.

Borissov reaktörleri Ukrayna’ya satmak yerine ülkesinin mevcut nükleer altyapısını ve istikrarlı elektrik şebekesini kullanarak ABD’li büyük teknoloji firmalarından yatırım çekmek istiyor.

“Bekleyelim. Reaktörleri önümüzdeki ay ya da beş ay içinde satma seçeneğimiz var,” diyen Borissov, üst düzey görüşmelere zaman tanımak için satışı durdurma fikrini ortaya attı.

Bu arada, Trump, Elon Musk, Microsoft, Bill Gates ile konuşmak istediğini söyledi ve “dünyanın en güçlü yapay zeka altyapısının burada olmasına karşı çıkacak tek bir Bulgar olduğuna inanmadığını” ekledi.

Borissov, sembolizmin, Silikon Vadisi’nin büyük oyuncularına cazip geleceğini, kullanılmayan Rus reaktörlerinin ise Rusya yanlısı ve Batı yanlısı gruplar arasında siyasi olmayan bir pazarlık kozu olarak hizmet edeceğini umuyor.

Bulgar Sosyalist Partisi’nin (BSP) lideri Başbakan Yardımcısı Atanas Zafirov’un konuşmasından bir gün önce reaktörlerin Ukrayna’ya satışının gündemden düştüğünü açıklaması, kararın lojistik değil siyasi olduğu yönündeki şüpheleri güçlendirdi.

Duyuru yurtiçinde siyasi tepkilere, yurtdışında ise kafa karışıklığına yol açtı.

Çevre örgütleri ve Sofya merkezli düşünce kuruluşu Demokrasi Çalışmaları Merkezi, Belene santralinden elde edilecek elektriğin, hızla düşen yenilenebilir enerji maliyetlerine kıyasla çok pahalı olacağı konusunda uzun süredir uyarıda bulunuyordu.

Bu arada, Bulgaristan’ın reaktör anlaşmasından vazgeçtiği Kiev’e resmi olarak bildirilmemiş olsa da, Ukrayna reaktörleri enerji karışımına entegre etmekle ilgilenmeye ve teknik olarak donanımlı olmaya devam ediyor.

Bu hafta başında Ukrayna Enerji Bakanlığı Suspilne Novyny’ye yaptığı açıklamada Bulgar hükümetinden resmi bir bildirim almadıklarını ve bu aşamada herhangi bir yorum yapmanın erken olacağını söyledi.

Muhalefet kanadında ise liberal Bulgaristan Demokratik İttifakı milletvekili Ivaylo Mirçev, kararın sosyalist parti içindeki “Rus vekillerden” etkilendiğini iddia ederek Bulgar yetkilileri Kremlin’in çıkarlarına hizmet etmekle suçladı.

Bununla birlikte, Borissov’un alternatif vizyonu etrafında bir ivme oluşmaya devam ediyor. Avrupa Komisyonu’nun, hükümetin ülkeyi bölgesel bir dijital merkez olarak konumlandırma çabası doğrultusunda, amiral gemisi bir yapay zeka fabrikası için Bulgaristan’a 90 milyon avro yatırım yapmaya hazırlandığı bildiriliyor.

Yerel teknoloji oyuncuları projenin ortak finansmanına ilgi duyduklarını ifade ettiler bile.

Bulgaristan Enerji ve Madencilik Forumu’ndan enerji uzmanı Ivan Hinovski’ye göre, Belene nükleer santralinin iki Rus reaktörüyle tamamlanmasına yönelik hazırlık çalışmaları en az üç yıl sürecek.

“Çalışmalar hemen başlarsa, santral yedi ila sekiz yıl içinde faaliyete geçebilir. İki ila üç yıl içinde jeopolitik durum değişebilir ve bu Rus ekipmanını kullanmamıza izin verebilir” diyen Hinovski, Avrupa’da şu anda devam etmekte olan daha geniş nükleer rönesansa da atıfta bulundu.