Aşağıda çevirisini okuyacağınız makale, Çin-İsrail ilişkilerinin geçmişi, bugünü ve geleceğine odaklanıyor. Makale, iki ülke ilişkilerinde ekonomik çıkarın ikinci planda olduğu dolayısıyla ne Çin ne de İsrail’in istese bile ilişkileri ivmelendirebileceğini savunuyor. Makalede “Çin’in Orta Doğu’da izlediği strateji ya da pozisyon ne olursa olsun, ABD’nin bölgedeki en güçlü müttefiki olan İsrail ile ilişkileri bozulmaya devam edecek” tespiti yapılıyor.
***
Çin-İsrail ilişkileri Gazze savaşından çok önce zayıflamaya başlamıştı
Ticaret ve yatırımlardaki düşüşün ardında daha geniş jeopolitik değişimler yatıyor ve Tel Aviv’in Pekin’le olan bağları Washington’a oranla her zaman ikinci planda kalacak.
SHIRLEY ZE YU
İsrail’in Gazze’ye açtığı savaş sırasında Çin’in Filistinlilere verdiği güçlü destek, Pekin’in Tel Aviv ile ikili ilişkilerine zarar verirken Arap dünyasındaki konumunu güçlendirdi. Çin, Filistinlilerin bağımsız bir devlete sahip olma konusundaki “vazgeçilmez haklarını” dile getirirken, İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşını meşru müdafaa değil Filistinlilere yönelik “toplu cezalandırma” olarak nitelendirdi.
Çin’in bu tutumu İsrail’le olan ilişkilerine zarar verirken, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler, 2018’den bu yana zaten düşüşteydi. Bu da Pekin’in Gazze konusundaki tutumunu ve İsrail’den uzaklaşmasını göründüğünden daha az önemli kılıyor. Yine de Çin-İsrail ilişkilerinin uzun süreli bir düşüşe doğru gittiği yönündeki şüpheleri doğruluyor.
Genç ilişki
Pekin, 1992 yılında İsrail ile resmi bir diplomatik ilişki kurmadan otuz yıl önce Filistin Kurtuluş Örgütü’nü (FKÖ) resmen tanıdı. O zamandan beri iki ülke arasındaki ilişkiler hem pragmatik hem de karmaşık oldu.
Çin’in Yahudilerle düşmanlık geçmişi yok, hatta baskı dönemlerinde onlara sığınak bile sundu. Şangay Yahudi Mülteci Müzesi, 1930’lu ve 1940’lı yıllarda dünyada çok az yer onları kabul ederken Yahudilerin şehre nasıl sığındığını anlatıyor. Antisemitizm dünya çapında pek çok toplumda ortaya çıkmış olsa da Çin’de bu sorun hiçbir zaman yaşanmadı.
İlişkilerin kısa tarihi boyunca Çin ve İsrail’in sıcak dönemleri oldu. Başbakan Binyamin Netanyahu bir keresinde ilişkilerden “kusursuz evlilik” olarak bahsetmişti. Ancak bu durum Filistin devleti, İsrail’in Gazze savaşı, İran’ın nükleer çalışmaları ve Orta Doğu’nun geleceği gibi konulardaki jeopolitik değişimler ve farklılıklar nedeniyle açıkça değişti.
Kovid-19 salgınına rağmen, 2022 yılında yayınlanan bir Pew anketine göre, ankete katılan İsraillilerin neredeyse yarısı Çin’i olumlu algılarken, bu oran ABD’de sadece %20’ydi. Pekin’in İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşına eleştirel bakışı nedeniyle bu olumlu görüş şüphesiz azalacak. Ancak İsrailliler için Çin’in Filistin davasına verdiği destek sürpriz olmamalı. Çin’in Filistin meselesindeki tutumu yeni değil; son on yıldır BM’de İsrail’in önerilerine karşı oy kullanıyor.
Amerikan etkisi
Pekin ve Tel Aviv arasındaki ikili ilişkiler, Amerika Birleşik Devletleri’nin Çin ile olan ilişkisiyle yakından bağlantılı. Washington ve Pekin’in Ocak 1979’da diplomatik ilişkiler kurması, Çin’in İsrail ile ilişkilerine yeni bir ivme kazandırdı. Washington’un zımni desteğiyle İsrail’den Çin’e savunma teknolojisi ve hizmetleri transferi başladı ve otuz yıl boyunca devam etti.
Doğrudan ilişkilerin resmileştiği 1992 yılında iki ülke birbirleriyle ticaret ve yatırımı artırdı. Bu dönemde, 1992’de 50 milyon dolar olan karşılıklı ticaret 2022’de 24,45 milyar dolara yükseldi. O zamana kadar Çin; Avrupa Birliği ve ABD’den sonra İsrail’in üçüncü büyük ve Asya’daki en büyük ticaret ortağı haline geldi.
Ancak bu artış esas olarak Çin’in İsrail’e yaptığı ithalattan kaynaklandı ve ticaret dengesizliğinin artmasına neden oldu. İsrail’in Çin’e ihracatı 2018’de zirve yaparken, Çin’in İsrail’e ihracatı 2022’de durakladı. Son on yılda Çin’in İsrail’e ihracatındaki istikrarlı artış, Alibaba’nın AliExpress’i ve çevrimiçi moda mağazası Shein’in göze çarpan başarısı da dahil e-ticaretteki büyümeden kaynaklandı.
Elektrikli araç satışları da arttı. En büyük iki Çinli elektrikli araç markası -YDYD ve Geely- 2023 yılında İsrail’deki toplam elektrikli araç satışlarının %45’ini oluşturdu. Bozulan siyasi ilişkilere rağmen, 2024’ün ilk dört ayında İsrail’de satılan tüm yeni otomobillerin %22’si Çinlilere aitti ve bu oran Batılı emsallerinden çok daha yüksek.
İsrail’in Çin’e ihracatına gelince, Intel mikroişlemcileri toplam ticaretin neredeyse %40’ını oluşturuyor. İsrail’de üretilen çipler, Çin’in büyük ölçekli üretim kapasitesini ve genişlemesinin çoğunu destekleyerek 2017’den 2018’e ihracat artışının temelini oluşturdu.
ABD’nin Çin ile yüksek teknoloji ticaretine getirdiği ve hem yurtiçindeki hem de yurtdışındaki Amerikan şirketlerine uygulanan kısıtlamalar İsrail’deki üretimi de etkiledi. Hızla değişen dünyada veri ve bulut hizmetleri güvenlik endişelerinin merkezi haline geldikçe Çin e-ticaret platformlarının İsrail pazarlarında durgun bir büyüme göstermesi muhtemel. Ticaretteki bu azalma 7 Ekim saldırıları ve ardından Gazze’de yaşanan savaştan bağımsız olarak gerçekleşecekti.
Jeopolitik değişimler
Daha geniş küresel akımlar, Çin-ABD ticaretini soğuttu ve bunun Çin-İsrail ticaretine domino etkisi oldu. İşleri siyasetin önüne koyma çabalarına rağmen bu düşüş muhtemelen devam edecek.
Çin’in İsrail’deki yatırımları 2014’ten itibaren hızlanan büyümenin ardından 2018’de zirveye ulaştı. Bu genişleme Pekin’in ikiz, uzun vadeli stratejilerini yansıtıyordu: Avrasya’yı altyapı yoluyla birbirine bağlayan Kuşak ve Yol Girişimi ve Made in China 2025 planı. İsrail Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’nün verileri Çin’in İsrail’deki yatırımlarının en güçlü olduğu alanların altyapı ve teknoloji sektörleri olduğunu gösteriyor.
Yatırımların 2018’den itibaren azalması Çin’in hırslarında bir azalma değil, ABD’nin endişelerinde bir artış olduğunu gösteriyor. 2019’da ABD’nin talebi üzerine İsrail, Washington’un İsrail’in kritik altyapısındaki Çin yatırımlarının potansiyel etkileri konusundaki endişelerini gidermek için bir yabancı yatırım gözetim mekanizması kurdu. Aslında Çin, İsrail’in Sorek Two deniz tuzu arıtma tesisi ihalesini, dönemin Dışişleri Bakanı Mike Pompeo tarafından kritik altyapıdaki Çin yatırımlarına karşı bir uyarı yapmasından sonra kaybetti.
Çin’in son on yılda İsrail’de gerçekleştirdiği çeşitli altyapı projeleri arasında en tartışmalıları iki liman oldu. Çin’in Şangay Uluslararası Liman Grubu (SIPG) 2021 yılında, ABD Donanması’nın Altıncı Filosu’nun sıkça uğradığı Hayfa limanını işletmek üzere 25 yıllık bir kira sözleşmesi imzaladı. 2014 yılında Çin Liman Mühendisliği Şirketi (CHEC), şu anda İsrail hükümeti tarafından işletilen Aşdod limanını inşa etme ihalesini kazandı.
O dönemde İsrail, ABD’nin limana bakan bir daire kiralayarak bölgeyi gözetleyebileceğini söyleyerek Amerika’nın güvenlik endişelerini yatıştırdı. O zamandan bu yana ABD burada faaliyet göstermeye devam ediyor ki bu da güvenlik endişelerinin giderildiğinin bir işareti.
Çin yatırımları 2018’de İsrail’in teknoloji sektöründe aldığı toplam doğrudan yabancı yatırımın sadece %5’ini temsil etse de ABD, İsrail’in inovasyon ve teknoloji start-up’larına yapılan Çin yatırımlarından hala memnun değildi. İsrail için ABD ile stratejik ittifakını sürdürmek her şeyden önce geliyor, bu nedenle Washington’u memnun etmek için Çin yatırımlarına muhtemelen daha fazla kısıtlama getirecek.
Özetle, Çin-İsrail ilişkilerindeki bozulmanın ekonomiden çok jeopolitikle ilgisi var. Kırk buçuk yıl önce ABD-Çin ilişkilerinin ısınmasından doğan ikili ilişki şu anda aşağı doğru bir seyir izliyor ve ne Çin ne de İsrail bu konuda fazla bir şey yapabilir. Çin’in Orta Doğu’da izlediği strateji ya da pozisyon ne olursa olsun, ABD’nin bölgedeki en güçlü müttefiki olan İsrail ile ilişkileri bozulmaya devam edecek.
