Çin-Orta Asya Zirvesi, 18-19 Mayıs tarihlerinde Çin’in Şensi eyaletinin başkenti Şian’da toplanacak. Zirve, Ukrayna ve Afganistan endişeleri arasında Çin’in Orta Asya ülkeleriyle bağlarını güçlendirmek için “büyük bir diplomatik olay” olarak değerlendiriliyor.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhammedov, Çin Devlet Başkanı Xi’nin davetlisi olarak bu hafta Çin’e resmi ziyarette bulunacaklar.
Dışişleri bakanlığı sözcüsü Hua Chunying geçen hafta zirveye Devlet Başkanı Xi Jinping’in başkanlık edeceğini duyurmuştu.
Bakanlık ayrıca, zirvede 6 liderin “önemli siyasi belgeler” imzalayacağını kaydetti.
Zirvede liderlerin, ekonomik işbirliğinden, Ukrayna krizi gibi güvenlik konularına kadar geniş kapsamlı küresel ve bölgesel konuları ele alması bekleniyor.
Çinli uzmanlar, ABD’nin Afganistan’dan ‘kaotik’ çekilmesi sonrası yaşanan riskler ve krizler nedeniyle zirvede güvenlik konusunda işbirliğinin önemli bir odak noktası olacağını vurguluyor.
Orta Asya’nın Çin için önemi
Bu buluşma, 31 yıl önce diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana Çin ile beş Orta Asya ülkesinin liderleri arasındaki ilk yüz yüze zirve olacak. Çinli gözlemciler bunun “Çin’in Orta Asya ile ilişkisinde yeni bir sayfa açacağı” görüşünde.
Pekin ayrıca, uzun zamandır Orta Asya’yı ticaret ve enerji güvenliği ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki istikrar için kritik bir sınır olarak görüyor, Orta Asya ülkeleri ile daha yakın bağlar geliştirmeyi hedefliyor.
Xi Jinping, bu bağlamda eylül ayında Kovid-19 salgınının ilk günlerinden bu yana ilk yurt dışı seyahatini Kazakistan ve Özbekistan’a yapmıştı.
South China Morning Post’a konuşan, Lanzhou Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Profesörü Zhu Yongbiao, Orta Asya ile güçlü bağların artık Çin’in diplomatik gündeminin üst sıralarında yer aldığını söyledi.
Zhu, “Bundan önce Çin’in Orta Asya ülkeleriyle işbirliği çoğunlukla ikili düzeyde veya Şangay İşbirliği Örgütü gibi çok taraflı platformlar altındaydı. Şimdi Çin, bir bütün olarak Orta Asya ile bağlarına verdiği önemi bir kez daha ortaya koymak istiyor” dedi.
Uluslararası kargaşa ile başa çıkmak için işbirliği
Global Times gazetesi zirve ile ilgili, “Asya ülkeleri uluslararası kargaşayla başa çıkmak için işbirliği yapıyor” yorumunu yaptı.
Çin’in Kazakistan Büyükelçisi Zhang Xiao, pazartesi günü Global Times’a verdiği özel röportajda, Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev’in Çin ziyaretinin, devlet diplomasisi açısından stratejik öncü bir rol oynayacağını, Çin-Orta Asya Zirvesi’nin başarısını artıracağını ve Çin-Kazakistan ilişkilerinin ve çeşitli alanlardaki işbirliğinin daha da geliştirilmesine katkı sunacağını söyledi. Zhang ayrıca Çin’in terörle mücadele ve Ukrayna krizi konusunda Kazakistan ile işbirliğini güçlendireceğini söyledi.
Büyükelçi, Rusya-Ukrayna ihtilafının öne çıkardığı karmaşık uluslararası atmosfere, ekonomi, enerji ve gıda konusundaki örtüşen krize ve bazı ülkelerin “çatışma ve ayrışma oyunlarına” atıfta bulunarak, zirvenin Çin ve Orta Asya ülkelerinin zorlukların üstesinden gelmek ve ortak bir geleceğe sahip daha yakın bir Çin-Orta Asya topluluğu inşa etmek için birlikte çalışacağına dair açık bir sinyal gönderdiğini ifade etti.
Bu yıl aynı zamanda Xi’nin 2013 yılında Kazakistan’a yaptığı ziyarette önerdiği “İpek Yolu Ekonomik Kuşağı” girişiminin 10. yıl dönümü.
Xi’nin Kuşak ve Yol Girişimi’ni başlatmasından bu yana geçen on yılda, Çin ile beş Orta Asya ülkesi arasındaki ticaret hızla arttı. Geçen yıl yüzde 40 artışla 70,2 milyar ABD dolarına ulaştı.
ABD de Orta Asya ülkeleri ile etkileşimini artırdı
Diğer yandan, Ukrayna krizinden bu yana ABD de, Orta Asya ülkeleriyle etkileşimlerini artırıyor.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken bu yıl şubat ayında Orta Asya’yı ziyaret etti ve beş Orta Asya ülkesindeki muadilleriyle bir araya geldi. ABD’li yetkililer, Biden yönetiminin, özellikle çatışmadan ekonomik olarak zarar gören ülkeler için bölgeyle angajmanı artırmaya çalıştığını söyledi.
Geçen ay, G7 ülkelerinin dışişleri bakanları, Ukrayna krizinin sonuçları, Afganistan’ın istikrarsızlaşması ve gıda ve enerji güvensizliği gibi Orta Asya sorunları üzerinde işbirliği yapma taahhüdünde bulundular.
Çinli uzmanlara göre, Afganistan’dan alelacele çekilmesinin ardından bölgedeki etkisinin hızla azaldığını gören ABD, ilgisini korumak için Orta Asya ülkelerine yöneldi ve Orta Asya ülkeleri ile Çin ve Rusya’nın arasına “nifak tohumları ekmeye çalışıyor”.
