Asya
Çin ve Orta Asya liderleri dostluk anlaşması ve yardım taahhüdü ile zirveyi tamamladı

Çin ve Orta Asya ülkeleri kara ve hava ulaşımında daha iyi bağlantı sağlama konusunda anlaştı. Pekin, altyapı ve güvenlik çıkarlarının merkezinde yer alan bölgeye 1 milyar yuan’dan fazla yardım taahhüdünde bulundu.
Çin, salı günü Orta Asya’daki son angajman çabalarını, bölgedeki geçim ve kalkınma projelerine 1,5 milyar yuan (209 milyon ABD doları) taahhüt ederek tamamladı.
İkinci Çin-Orta Asya Zirvesi‘ne katılan altı ülke de tarihi bir kalıcı dostluk anlaşması imzaladı.
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Kazakistan’ın başkenti Astana’da düzenlenen zirvede yaptığı açılış konuşmasında, “Çin, bu yıl Orta Asya ülkelerine, her ülkenin ortak ilgi alanına giren geçim ve kalkınma projelerini desteklemek için 1,5 milyar yuan hibe yardımı sağlamaya hazırdır” dedi.
“Ayrıca, Çin önümüzdeki iki yıl içinde Orta Asya ülkelerine 3.000 eğitim fırsatı sunacak.”
Xi, Kalıcı İyi Komşuluk ve Dostane İşbirliği Anlaşması’nın imzalanmasını altı ülke arasındaki ilişkilerde bir dönüm noktası olarak nitelendirerek, bunun “Çin’in komşuluk diplomasisinde yenilikçi bir girişim ve gelecek nesillere fayda sağlayacak bir katkı” olduğunu söyledi.
Çin, Rusya ve Pakistan ile de benzer anlaşmalar imzalamıştı.
Xi, “yeni bir çalkantı ve dönüşüm dönemine giren” dünyada işbirliğinin gerekliliğini de vurguladı.
Devlet haber ajansı Xinhua, Xi’nin “gümrük vergisi ve ticaret savaşında kazanan olmayacak. Korumacılık ve hegemonya yanlıları hem başkalarına hem de kendilerine zarar verecek” dediğini aktardı.
“Dünya bölünmemeli, birleşmeli; insanlık orman kanunlarına dönmemeli, insanlık için ortak bir gelecek inşa etmek için çalışmalı” dedi.
Xi ayrıca, Çin-Orta Asya işbirliği çerçevesi altında yoksulluğun azaltılması, eğitim alışverişi ve çölleşmenin kontrolüne odaklanan üç işbirliği merkezinin ve bir ticaret kolaylaştırma platformunun kurulacağını duyurdu.
Çin Dışişleri Bakanlığı çarşamba günü yaptığı açıklamada, Çin ve Orta Asya ülkeleri, karayolu ve demiryolu bağlantılarını iyileştirmeye istekli olduklarını ve karşılıklı alışverişi artırmak için Çin’e ve Çin’den daha fazla direkt uçuş açmayı planladıklarını belirtti.
Çin, beş Orta Asya ülkesiyle vize prosedürlerini basitleştirmeyi değerlendirirken, tüm taraflar konsolosluk açmanın fizibilitesini inceleyecek.
Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile birlikte mevcut liman tesislerinin modernizasyonunu hızlandıracak ve yeni limanların ihtiyacını değerlendirecek.
Zirve, iki yıl önce Çin’in Xian kentinde düzenlenen ilk zirvenin ardından ikinci kez düzenlendi.
Bu çabalar, geçmişte ulaşım altyapısı gibi alanlara odaklanan Çin’in Orta Asya ile ilişkilerinin derinleştiğini yansıtıyor.
Bölge, Pekin’in küresel kalkınma stratejisi olan Kuşak ve Yol Girişimi’nin önemli bir parçasıdır ve Çin, Orta Asya’da enerji boru hatları, altyapı ve madencilik projelerine büyük yatırımlar yapmıştır.
Ancak Çin, işbirliğini sürdürülebilir kalkınma ve yenilenebilir enerjiye de genişletmek istiyor.
Bu yatırımlar, Xi’nin beş Orta Asya devletinin liderleriyle yaptığı görüşmelerin ana odak noktasıydı.
Toplantılarda Xi, çok taraflılığı ve küresel ticaret düzenini korumanın gerekliliğini vurguladı. Bu, ABD’nin gümrük vergisi savaşının ardından Pekin’in kendisini daha güvenilir bir ortak olarak konumlandırma çabasının bir parçası.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov ile görüşen Xi, gaz işbirliğinin genişletilmesi ve kaynak dışı sektörlerdeki fırsatların araştırılması çağrısında bulundu.
Güvenlik gündemi
Güvenlik de gündemdeydi.
Xi, “İki ülke, kolluk, güvenlik ve savunma işbirliğini daha da güçlendirmeli, ‘üç güce’ karşı ortak mücadele vermeli ve siber güvenlik alanındaki işbirliğini geliştirmeli” dedi ve “terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılık”tan bahsetti.
Pekin, bu güçleri ulusal ve bölgesel güvenliğe tehdit olarak görüyor ve Xi, Orta Asya liderleriyle yaptığı toplantılarda bu tutumunu defalarca vurguladı.
Çin’in Orta Asya’daki varlığı tarihsel olarak ekonomik yatırımlara odaklanmış olsa da, ortak terörle mücadele tatbikatları, eğitim programları ve yardımlar yoluyla güvenlik alanındaki etkisi giderek artıyor.
Bu durum, Afganistan ile uzun bir sınırı olan ve Çin’in teröristlerin ülkenin batısındaki Sincan bölgesine dönerek operasyonlar düzenlemesinden endişe duyduğu Tacikistan’da da geçerli.
Xi, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ile yaptığı görüşmede, üç güçle mücadele için kolluk kuvvetleri ve güvenlik alanında daha derin işbirliği çağrısında bulundu.
Ayrıca, ikili ticaret ve yatırımların artırılması ve ulaşım altyapısının geliştirilmesi çağrısında bulundu.
Rahmon, Duşanbe’nin yeni enerji, yeşil endüstriler ve yapay zeka gibi yeni alanlarda işbirliğini genişleteceğini ve “Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) daha büyük bir rol oynaması için Pekin ile koordinasyonu güçlendireceğini” söyledi.
ŞİÖ, Çin ile kara ile çevrili bölge arasındaki ilişkilerin ana forumudur. Siyasi, ekonomik ve güvenlik amaçlı bu birlik, 2001 yılında Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan tarafından kuruldu. “Kalıcı tarafsızlık” ilkesine bağlılığını yansıtan Türkmenistan, örgütün dışında kalan tek Orta Asya ülkesidir.
Xi, salı günü Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov ile de görüşmelerde bulunarak iki ülke arasındaki ilişkileri “tarihin en iyi döneminde” olarak nitelendirdi.
Xi, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu inşaatının en önemli önceliklerden biri olduğunu, ancak temiz enerji, yeşil madencilik ve yapay zeka gibi yeni büyüme kaynaklarının da geliştirilmesi gerektiğini söyledi.
Görüşmeler, Çin ve zirvenin ev sahibi ülkesi Kazakistan’ın ticaret, yatırım, teknoloji, turizm ve gümrük alanlarını kapsayan işbirliği belgelerini imzalamasının ardından gerçekleşti.
Xi, Kazak mevkidaşı Kassym-Jomart Tokayev’den sınır ötesi demiryolu projelerini ve liman altyapısının iyileştirilmesini hızlandırmasını istedi.
Xi ayrıca, “Pekin ve Astana, çalkantılı dönemlerde birbirlerinin güçlü destekçisi olmalıdır” dedi.
Kazakistan cumhurbaşkanlığı ofisine göre Tokayev, iki ülke arasındaki ilişkileri istikrarlı ve “jeopolitik zorluklar ve çalkantılardan ya da uluslararası durumdan olumsuz etkilenmeyen” olarak nitelendirdi.