Pakistanlı uluslararası ilişkiler uzmanı Dr. Salma Malik yarın yapılacak seçimleri ve terör saldırılarını Harici’ye değerlendirdi. Esra Karahindiba’nın sorularını yanıtlayan Malik, Belucistan’ın Pakistan için son derece stratejik bir bölge olduğunu ve Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nun başlangıç noktası olduğunu vurgulayarak, diğer ülkelerin bölgenin istikrar kazanmasını engellemek için burayı bilinçli olarak hedef aldıklarını söyledi.
Pakistan’da yarın yapılacak seçimlerden önce tansiyon yükseldi. Belucistan eyaletinde milletvekili adaylarını hedef alan bombalı saldırılarda ilk belirlemelere göre 28 kişi hayatını kaybetti, 47 kişi yaralandı. Hayber Pahtunhva eyaletinin Bajaur bölgesinde ise 31 Ocak’ta eski Başbakan İmran Han’ın partisi Pakistan Adalet Hareketi (PTI) ile ilişkili bağımsız milletvekili adayı Rehan Zeb Han’a silahlı saldırı düzenlenmişti. “Devlet sırlarını ifşa etmekle” suçlanan ve tutuklu yargılanan Han’ın ve eşinin farklı davalarla cezalarının artırılması ise tepki çekti.
İçişleri Bakanı Gohar Ejaz, patlamaların ardından yaptığı açıklamada, seçim süresince “düşman unsurlarının güvensizlik ortamı oluşturarak Pakistan’ı karalamak istediklerini” vurgulayarak, masum vatandaşların hayatlarıyla oynayanlara “demir yumruklarla cevap verileceğini” ifade etti.
Ülkede yaşanan siyasi gelişmeleri, seçim sürecini ve Pakistan’ın dış politikasını İslamabad kentindeki Quaid-I-Azam Üniversitesi Savunma ve Stratejik Çalışmalar Bölümü’nde Yardımcı Doçent olarak görev yapan Dr. Salma Malik ile konuştuk. Çatışma ve Güvenlik Çalışmaları ve Güney Asya İlişkileri alanlarında uzmanlaşan Malik, Bölgesel Stratejik Çalışmalar Merkezi, Güney Asya Düşünce Kuruluşları Konsorsiyumu, Sosyal Bilimler Araştırma Konseyi, WISCOMP (Güvenlik, Çatışma Yönetimi ve Barışta Kadınlar) gibi çeşitli kuruluşlarda görev yapmaktadır.
‘Davalar İmran Han’ın popülaritesini daha da artırdı’
Pakistan’da mahkeme, 8 Şubat’taki seçimler öncesinde İmran Han ve eşi Bibi’yi 14 yıl hapis cezasına çarptırmış, Han’ın ise 10 yıl siyasetten men edilmesine hükmetmişti. Seçimlerden hemen önce alınan bu kararı nasıl değerlendiriyorsunuz?
İmran Han ve eşi, şeriata aykırı olduğu düşünülen ve pek çok kişi tarafından hoş karşılanmayan iddet müddeti sona ermeden nikah akdi yapmak da dahil olmak üzere pek çok davada mahkum edildi. İmran’a, eşine ve parti liderlerine karşı açılan davalardaki tüm bu tür kararlar aslında onun popülaritesini azaltmada ters etki yaptı. Bununla birlikte, İmran Han liderliğindeki Pakistan Tehreek-e-Insaaf (PTI) partisi, seçimlere katılmasını engelleyen çeşitli usuli engellerle karşılaştı ve adaylarının çoğu bağımsız kuruluşlar olarak yarıştı, bazıları daha güçlü partilerle el ele verdi ve diğer birkaçı da seçimlerden uzaklaştı.
Han’ın partisi, sosyal medya faaliyetlerinin seçim öncesinde kasıtlı olarak kısıtlandığını söyledi. Bunun dışında Han’ın tutuklandığı mayıs ayından bu yana ordu ve devlet kurumlarının büyük baskısı altında olduklarını iddia ediyorlar. Bu kısıtlama ve baskıların amacı seçimlerde alacakları oyları engellemek miydi? Kısıtlamaların PTI’ya yönelik halk desteğini de artıracağı görüşü de hakim. Katılıyor musunuz?
Daha önce de belirttiğim gibi, kurumsal olarak bozulmadan kalan Han ve partisine kamusal düzeyde yaptırım uygulama çabaları, halkın oy verebileceği “bağımsız” PTI adaylarını aramasıyla, partiye desteği güçlü ve sağlam kalıyor. Bununla birlikte, hem Pakistan Müslümanlar Birliği-Navaz (PMLN) hem de Pakistan Halk Partisi’nin (PPP) kendi kaleleri ve oy tabanları var ve bu da seçim sonuçlarını çok çeşitli hale getirecek.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın, “Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki tarafsızlığı” nedeniyle İmran Han’ın başbakanlık görevinden alınmasını teşvik ettiği yönündeki iddialar geçen yıl tartışmalara yol açmıştı. Bu iddialar araştırıldı mı? Ülke kamuoyu buna nasıl yaklaşıyor?
Bu hususun lehinde ve aleyhinde çok çeşitli kamuoyu var ve olmaya devam edecek. Bu tartışma genel siyasi ortamı derinden etkiledi. Bu konuyla ilgili devam eden adli soruşturmalar bulunuyor.
Pakistan’da askeri ağırlıklı müesses nizam seçimlerde hangi partiyi destekliyor? Eski Başbakan Navaz Şerif’in Pakistan Müslüman Birliği-Navaz’ın öne çıktığı söyleniyor. Ne dersiniz?
Kamuoyunda her türlü söylenti var ancak ordu böyle bir görüş belirtmedi.
‘Pakistan’ın ve özellikle Belucistan’ın güvenli bölgeler olmadığı mesajını verme girişimi’
Belucistan’daki son bombalı saldırıları nasıl değerlendiriyorsunuz? Pişin’de Asfandiyar Han Kakar’ın ofisinin önünde onlarca kişinin hedef alındığı saldırılara ilişkin son dakika haberleri geliyor. Ayrıca Killa Seyfullah’taki Cemiyet Ulema-i İslam (F) parti binasını hedef alan başka patlamalar da olduğu bildiriliyor. Daha hareketli bir hafta mı beklemeliyiz?
Kampanyanın son gününe kadar işler olabildiğince sorunsuz ilerledi ancak adayların hedef alındığı çok talihsiz bu olay yaşandı. Seçim gününün güvenli ve sorunsuz geçmesini umut edebiliriz. Ancak bugün Belucistan’da olup bitenlerin seçimlerden bağımsız bir arka planı var; Tahrik-i Taliban Pakistan’ın (TTP) geri dönmesinden bu yana, ülke genelinde bu tür şiddet olaylarına tanık olduk. Belucistan, Pakistan için son derece stratejik ve önemli bir bölgedir. İsyancı ve militan unsurların sömürebileceği bir tarihe sahip bir yer. Dolayısıyla Belucistan bu insanlar için her zaman hedef olmuştur. Ayrıca Hindistan ve diğer ülkeler Pakistan devletinin Belucistan karşı duyarlılığını istismar etti. Bölgedeki şiddetin nedenlerinden biri de bu.
İkincisi, genel seçimlerden önceki son günde güvenlik birimleri bir sıkıntı olabileceğini algılıyordu; Belucistan’da yaşananlar gibi seçimler öncesinde çok fazla rahatsızlık yaratabilecek olası güvenlik tehditleri olabilir. Yani güvenlik seviyesinin kırmızı alarm durumuna geçmesine rağmen talihsiz olaylar yaşandı. Bunların daha da artmasından korkuluyor. Bu gerçek orada duruyor. Ve bunun Belucistan’da gerçekleşmesi, Belucistan’ın çalkantılı kalmasıyla ilgili ülkede olup bitenlere maalesef ayrı bir değer katıyor. İçişleri Bakanı’nın da belirttiği gibi bu, Pakistan devletine karşı çalışan güçlerin durumu istismar etme ve Pakistan’ın ve özellikle Belucistan’ın güvenli bölgeler olmadığı mesajını verme girişimidir. Ayrıca Belucistan’ın Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nun (CPEC) başlangıç ve en uç noktası olmasını da göz önünde bulundurarak; gerçekten Pakistan ve Belucistan’da herhangi bir ilerlemeye, hiçbir şeyin istikrarlı hale gelmesine ve normalleşmesine izin vermeyecekleri mesajını vermek istediklerini söyleyebiliriz. Belucistan ve çevresinde yoğunlaşan ekonomik kalkınma projeleri ne yazık ki bundan etkileniyor.
IMF’nin kurtarma fonunun bir kısmının devreye sokulduğu bildirildi. Pakistan, IMF ile mutabakata varılan kemer sıkma politikalarını uyguladı mı? Mevcut IMF yardımının ülke ekonomisini kurtarabileceğini düşünüyor musunuz?
Evet, uygulanması gereken bazı tedbirler yeni hükümetin kurulmasına kadar ertelendi.
‘Pakistan daha fazla sığınmacı kaldıramaz’
Biraz da bölgedeki gelişmelerden bahsedelim. Pakistan, Afgan mültecilerin bir kısmını artık bu yükü taşıyamayacaklarını söyleyerek geri gönderdi. BM, sınır dışı edilmeyi insan hakları ihlali olarak nitelendirerek tepki gösterdi. Göçmen krizinde son durum nedir? Kontrol altında mı? Taliban hükümetiyle bu konuda bir anlaşma var mı?
Pakistan resmi olarak “mültecileri” değil, yasadışı statüde olanları ve ayrıca daha geniş güvenlik ve siyasi ortam göz önüne alındığında Afganistan ve diğer birkaç ülkenin vatandaşlarını geri gönderdi. Ancak yardım kuruluşlarınca onaylanan mülteci ve sığınmacı olarak kayıtlı olanlar ülkede kalıyor.
Pakistan hükümeti Taliban rejimiyle resmi olarak görüştü ve onlara Pakistan’ın ciddi gerginliklere sahip olduğu mesajını vermeye çalıştı. Çok ciddi sorunlar var. Başka ülke vatandaşlarını daha fazla içeri alamayız. Taliban yönetiminin bu soruna ilişkin kendi bakış açısı var. İki aktör bu konuda görüş alışverişi yaptı. Bu ülkeler, bu kaygıları anlıyor ve empati kuruyorlar. Ama bunun ötesine geçmiyorlar. Dolayısıyla Pakistan-Taliban görüşmesi, verimli bir görüşme olmadı. Hele insani açıdan bakarsak, Taliban’ın kadınlara nasıl davrandığına, bunun durumu nasıl etkilediğine vs. baktığınızda, durumun kendi içinde de sorunları var. Bu sorunlar devam ediyor. Pakistan da bunun genel halk üzerindeki etkisinden endişe duyuyor. Ama bizim çok gerçek kısıtlamalarımız var. Ne yazık ki bu sorunlar her iki taraf için de devam edecek.
‘Orta Doğu’daki çatışmanın yayılmasını sürdürme girişimi’
İran’ın Pakistan sınırında terör örgütü olarak kabul ettiği milislere yönelik saldırısının ardından Pakistan karşılık vererek Sistan ve Belucistan’daki militan grupları hedef aldı. Yetkililer devreye girdi ve gerginlikler azaldı. Ancak ilgili kuruluşların bölgede yeni provokasyonlar yaratabileceği söyleniyor. Bu gelişmeyi nasıl yorumluyorsunuz?
Pakistan’ın İran’ın füze saldırılarına misilleme olarak yaptığı karşı saldırılar pek çok kişi için sürpriz oldu, çünkü birçoğu Pakistan’ın anında tepki vereceğini, ancak ihtiyatla, sağduyuyla ve hala çok güçlü bir diplomatik bağı sürdüreceğini tahmin edemiyordu. Bu, ilgili tüm aktörlere (iç ve dış) çok yüksek ve net bir mesaj verdi. Ayrıca, genel Orta Doğu senaryosuna bakıldığında, çatışmanın daha da yayılmasını sürdürmeye yönelik belirgin bir girişim olduğu görülüyor.
‘CPEC’in başarısız olmasını isteyen Hindistan militan grupları destekliyor’
Pakistan Talibanının ülke içindeki saldırılarını artırdığını söylediniz. Özellikle Pakistan’daki Çin varlığını hedef alan saldırılar var. Bu saldırılar Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nu (CPEC) ve Çin’in yatırımlarını nasıl etkiliyor?
Oluşturulan Özel Yatırım Kolaylaştırma Konseyi, CPEC için tek merkezden hızlı takip yaklaşımı sağlıyor; seçilmiş hükümetin gelmesiyle daha fazlası bekleniyor. Ve evet, ne yazık ki CPEC, Hindistan ve bu projenin başarısız olmasını isteyen diğer ülkeler tarafından desteklenen militanların tercih edilen hedefi olmayı sürdürüyor ve Pakistan’ın güvenlik aygıtı için yüksek koruma değeri taşıyan bir unsur olarak kalmaya devam edecek.
‘BRICS’in parçası olmak ekonomik zorunluluklardan dolayı bir önceliktir’
Pakistan geçen yılın sonunda BRICS’e üye olmak için resmi başvuruda bulunmuş ve üyelik sürecinde Rusya’nın desteğine güvendiğini açıklamıştı. 2024 yılında üyelik bekleniyor mu? Seçim sonuçlarının Pakistan’ın BRICS’e ve küresel güneye yönelik politikasını etkileyeceğini düşünüyor musunuz?
Pakistan, bölgesel yardımları artırmak ve kendisini ilerleme yoluna sokabilecek ekonomik ittifaklara girmek için tüm seçenekleri denemeli. Yarışan partiler seçim sahalarında dışarıya çok fazla odaklanmadılar ve çoğunlukla yurt içi büyüme ve kalkınmaya odaklandılar. Dolayısıyla yeni seçilen hükümetin hangi yolu izleyeceği önemli.
Bir numaralı mesele kuruluşun nasıl çalıştığı. BRICS’in parçası olmak ekonomik zorunluluklardan dolayı bir önceliktir. Kesinlikle bunun için ellerinden geleni yapacaklardır. Hangi hükümetin iktidara geleceğine bağlı olarak değişir ancak şimdilik yaygın kanı bize iktidarın PML-N partisinde olacağını söylüyor. Ama tabi ki şu anda kesin bir şey diyemeyiz. Diyelim ki senaryoyu konuşalım; PML-N ekonomi merkezli. BRICS fikri olumlu olabilecek bir fikir. Ekonominin iyileştirilmesi gerektiği için farklı yollar arayacaklardır.
Özellikle BRICS konusunda asıl mesele Hindistan’ın yapının bir parçası olması. Çoğu zaman değerlendirmelerimizin çoğu uzak geleceğe dair fikirler değil. Farklı ittifaklara katılmak, farklı sistemlerin parçası olmak Hindistan’ın bu yönlerdeki etkisi nedeniyle engelleniyor. Hindistan, Pakistan’ın bu sahalara girmesine ve faydalanmasına izin vermiyor. Ayrıca Pakistan’ın bu çok taraflı kurumlara neler kattığı da önemli. Dolayısıyla bir sonraki hükümetin veya iktidara gelecek herhangi bir hükümetin stratejisi ülkenin ekonomik toparlanması olmalıdır. Eğer bu, duygusallığı azaltmayı, kalıpların biraz dışında düşünmeyi, bu işlerin ülkenin yararına nasıl çalışması gerektiğini düşünmeyi gerektiriyorsa o halde Pakistan’ı yönetecek gelecekteki herhangi bir liderlik için de bu öncelik olmalıdır. BRICS bütün olarak ideallerden ibaret değil. Eğer Rusların açısından bakıyorsanız, bu değişken bir durum. Rusya bize pek bir şey söylemedi. Ancak BRICS’in başta Hindistan olmak üzere diğer tarafları da benzer fikre ısınacak mı, ısınmayacak mı? Çünkü Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı’nın (SAARC), Pakistan’ı Güney Asya’nın sahip olduğu tek ulusal yapı olan SAARC’tan çıkaracak eksi bir formülle yeniden canlandırılmasının önerildiğini gördük. Daha sonra SAARC’ın Pakistan olmadan nasıl çalışacağına bakın. Açıkçası BRICS, SAARC değil. BRICS çok canlı. Ancak yine de bu, Hindistan’ın bizim katılmamız fikrine ısınması ya da fikri kabul etmemesi açısından çok önemli olan faktörlerden biri.
