Washington, İsrail ve Suudi Arabistan’ın normalleşmesi için yürüttüğü diplomasiyi Riyad’ın Tahran’la uzlaşmasından sonra hızlandırdı. Ancak, Suudi Arabistan’ın İsrail’le anlaşmak için ABD’nin önüne “karşılanması imkânsız” talepler koyuyor. ABD’nin, bölgedeki kilit ortağı İsrail’i Arap ülkeleri ile barıştırma hedefi yeni değil. Özellikle dikkatini Asya-Pasifik’e çevirdikten sonra, Orta Doğu’da güvenliğinden sorumlu olduğu İsrail’in merkezinde olduğu bir sorun bırakmak istemiyor. Bunun da yolunun İsrail’in de içinde olduğu İran karşıtı bir blok kurmaktan geçtiğini düşünüyor. Economist’te yayınlanan makale, İsrail-Suudi Arabistan normalleşmesi için, İran’a karşı ittifak gibi öne sürülen diğer gerekçelerin de geçerli olmadığını savunuyor. Makale, böyle bir anlaşmanın getireceği varsayılan faydalarının gerçeklikten çok uzak olduğu ve Suudi Arabistan’ın ABD’den talepleri dikkate alındığında buna değmeyeceği görüşünde.
***
Muhammed bin Selman, Joe Biden’dan ne istiyor?
Suudi Arabistan İsrail’i tanıma karşılığında Amerikan silahları ve nükleer teknolojisini istiyor.
Orta Doğu’daki yeni sorular “neden evli değilsin?” gibi eleştirel sorgulara yol açıyor. Herkes yargıç rolünü oynayabilir: ebeveynler, taksi şoförleri, hatta bir Amerikan başkanı bile.
Suudi Arabistan ve İsrail on yıldır ilişkilerini gizlice sürdürüyorlar. Joe Biden bunu resmileştirmelerini istiyor. Suudiler için bu uygun olmayan bir zaman. İsrail’in sert sağcı bir hükümeti var. Arap Birliği bu ay Cenin’deki ordu baskını nedeniyle onu “savaş suçu” işlemekle suçladı.
Yine de Biden yönetimi yıl sonuna kadar iki ülkenin resmi ilişki kurmasını sağlayacak bir anlaşmaya aracılık etmek istiyor. Geçen haftalarda başkanın yardımcıları krallığa giderek güçlü veliaht prens Muhammed bin Salman’a “dünya evine girmek” için ne gerektiğini sordular.
Prensin hazır bir cevabı vardı. Amerikalılardan büyük bir “çeyiz” istiyor: silahlar, güvenlik anlaşması ve krallığın yeni başlayan nükleer programına yardım (aşkın metali altın değil uranyumdur). Başka bir deyişle bu bir Suudi-İsrail anlaşmasından ziyade bir Suudi-Amerikan anlaşması olacak.
Bu anlaşmayı destekleyenler, Orta Doğu’da yeni bir dönem başlatmak için ödenecek bedele değeceğini söylüyorlar. Ancak Suudilerin talepleri bu yüce argümanların altını oyuyor. Normalleşmeye dürüst bir bakışları var: dönüşümsel değil, işlemsel bir güvenlik anlaşması olarak.
İsrail, devlet olarak ilk 72 yılında sadece iki Arap ülkesiyle, Mısır ve Ürdün ile resmi ilişki kurdu. Buna 2020’de dört ay içinde İbrahim Anlaşmaları yoluyla dört ülke daha (Bahreyn, Fas, Sudan ve Birleşik Arap Emirlikleri) eklendi. Donald Trump, İsrail’in bölgedeki ilişkilerini genişletmeyi bir öncelik haline getirdi ve halefi de öyle.
Bir dönem en sevilen diplomatik oyunlarından biri sıranın hangi Arap devletlerine geleceğini tahmin etmekti. Suudi Arabistan her zaman büyük ödül gibi görünmüştür. Bölgenin en büyük ekonomisi, diplomatik ağır topu ve İslam’ın doğduğu yer.
Ancak Binyamin Netanyahu’nun İsrail’de iktidara geldiği aralık ayından bu yana bu tür konuşmalar azaldı. Anlaşmalara dokunulmamış olsa da İsrail’in yeni Arap dostlarının kamuoyu önündeki coşkusu azaldı. Suudi yetkililer normalleşme konusunda hala çekingen davranıyor. Ancak son aylarda pek çok uzman bir anlaşma için gerçek bir şansın doğduğuna ikna oldu.
Başka ince ipuçları da var. Krallık uzun zamandır İsrail’i, ancak İsrail’in 2002’de Arap Birliği tarafından onaylanan ve bir Filistin devletinin kurulması karşılığında normal ilişkiler öneren Arap Barış Girişimi’ni kabul etmesi halinde tanıyabileceği konusunda ısrar ediyor.
Ancak Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan geçen ay Riyad’da Amerikalı mevkidaşıyla birlikte düzenlediği basın toplantısında bu plandan hiç söz etmedi. Bunun yerine Filistinliler için “barışa giden bir yola” ihtiyaç olduğundan bahsetti: bu olmadan “herhangi bir normalleşmenin faydaları sınırlı olacaktır” dedi. Bu retorik değişim Washington’daki dinleyicilerin dikkatinden kaçmadı.
Suudiler artık İsrail’den talepte bulunmak yerine Amerika’dan talepte bulunuyorlar. Amerika’yı krallığı korumaya bağlayacak daha güçlü bir savunma anlaşması istiyorlar. Amerikan silahlarına daha kolay erişim istiyorlar. Ve krallık içinde uranyum zenginleştirme tesislerini de içeren sivil bir nükleer program inşası için Amerika’nın yardımını istiyorlar.
Tatlandırıcı istemek görülmemiş bir şey değil: Amerika, Arap-İsrail anlaşmalarının pekiştirilmesine her zaman yardımcı olmuştu. Mısır’ın 1979’da İsrail ile barış yapmasından bu yana 50 milyar dolardan fazla askeri yardım gönderdi. Trump, BAE’yi İbrahim Anlaşması’na ikna etmek için F-35 savaş uçakları satma sözü verdi (ancak Amerika henüz bunları teslim etmedi).
Ancak Suudilerin talepleri para ya da silahın çok ötesinde ve karşılanması da pek olası değil. Resmi bir savunma anlaşmasının, bugünlerde herhangi bir şeyi nadiren onaylayan bir Senato tarafından onaylanması gerekecek. Silah anlaşmaları genellikle Kongre’nin onayını gerektiriyor ve her iki partiden milletvekilleri de Suudi Arabistan’a silah gönderme konusunda temkinli.
Nükleer bir program daha da tartışmalı olacaktır. Suudiler, Amerikan teknolojisine erişim sağlamak için kendi uranyumunu zenginleştirmekten vazgeçen BAE’nin yolunu izleyebilir. İran’ın uranyumu neredeyse silah seviyesine kadar zenginleştirdiği bir dönemde kendi zenginleştirme kapasitelerinde ısrar etmeleri bölgesel bir silahlanma yarışı korkularını artıracaktır. Washington’un sert bir şekilde bölünmüş olduğu bir ortamda bile hem Demokratlar hem de Cumhuriyetçiler nükleer silahların yayılmasının kötü olduğu konusunda hemfikir olabilirler.
Bu da anlaşma için acele edilmesiyle ilgili daha büyük bir soruna işaret ediyor. Anlaşmanın Amerikalı destekçileri anlaşma lehine çeşitli argümanlar öne sürüyor. Bunlardan biri, İsrail ve Suudi Arabistan’ın düşmanı olan İran’a karşı bir ittifakı güçlendirebileceği. Ancak Suudi ordusu savaş becerisiyle tanınmıyor. İsrail bir çatışmada bu orduya güvenmek istemeyecektir ve mart ayında İran’la uzlaşma anlaşması imzalayan Suudiler de muhtemelen bir çatışmanın dışında kalmayı tercih edecektir.
Suudileri Çin ve Rusya ile arasına mesafe koymaya zorlayacağı düşüncesi de aynı derecede gerçekçi değil. Krallık, diğer Körfez ülkeleri gibi, büyük güç rekabetinde taraf seçmekten kaçınmak istiyor. Amerika’yı terk edecek değil ama Çin ile kârlı ilişkilerini ya da Rusya ile petrol ortaklığını da geri çevirmeyecek.
Görünürde daha akla yatkın bir argüman, Suudi Arabistan’ın İsrail’i tanımasının diğer Arap devletlerini de buna ikna edebileceği yönünde. Ancak Cezayir, Lübnan ve Tunus gibi ülkelerde kamuoyu muhtemelen buna izin vermiyor. Kuveyt ve Katar emirleri de komşularını takip etmekte isteksiz davranacaklardır.
On yıllar boyunca pek çok Batılı diplomat İsrail-Filistin çatışmasını bölgenin ana sorunu olarak gördü. Arap Baharı bu düşüncenin boş olduğunu kanıtladı. On yıllardır süren kötü ve otoriter yönetim Orta Doğu’yu şiddetli bir kargaşaya sürükledi ve İsrail bu kargaşada neredeyse hiç rol oynamadı.
Suudi-İsrail anlaşması için yapılan baskılar bu hatalı düşüncenin tersinden tekrarlanması riskini taşıyor. Destekleyenler bunun dönüştürücü olacağını söylüyorlar; ancak iddia edilen faydaların birçoğu gerçeklikten çok uzak. Bu onu değersiz bir hedef haline getirmez. Ancak Amerika’nın bunun maliyetine değip değmeyeceğine karar vermesi gerekecek.
