Yerel saatle 20 Mart gecesi saat 23.00’te, benim bindiğim Yemen Havayolları IY647 sefer sayılı uçak, yağmur altında Ürdün’ün başkenti Amman’daki Kraliçe Aliya Uluslararası Havalimanı’ndan havalandı. Aynı zamanda Ürdün’ün batısındaki İsrail yeniden hava saldırısı alarmı verdi. İddiaya göre Yemenli Husiler İsrail’in en büyük kenti Tel Aviv’e füze fırlattı ve bu füze başarıyla engellendi. Yaklaşık iki saat sonra, neredeyse iki yüz yolcu taşıyan IY647 sefer sayılı Boeing yolcu uçağı, ışıl ışıl parlayan Yemen’in başkenti Sana üzerinden alçaktan süzülerek güvenli şekilde iniş yaptı. Ev sahibi bizi uzun şehir yollarından geçirerek taşıdı ve sonunda Şaba Oteli’ne yerleştirdi. Ramazan ayı neredeyse yarılanmıştı, bu gizemli ve savaş cephesinde yer alan Arap ülkesinin başkenti, günün en hareketli, en gürültülü anını yaşıyordu. Hiçbir savaş emaresi yoktu, ya da denebilir ki gece karanlığı savaşın dumanını ve yıkımını örtmüştü. Genel olarak bakıldığında, Sana’daki altyapı fazlasıyla eskiydi, bana 25 yıl önce uzun süre kaldığım Filistin’in Gazze Şeridi’ni hatırlattı.
21’i sabaha karşı, Husiler bir gün önce İsrail’e “Filistin-2” tipi hipersonik füze fırlattıklarını ve Tel Aviv’in güneyindeki İsrail askeri hedefini “başarıyla vurduklarını” ilan ettiler. “Terlikliler ordusu” olarak alay edilen Husiler’in hipersonik füze üretebiliyor olması, gerçekten teknolojik gelişimin ne kadar hızlı ve yaygınlaştığını insana düşündürüyor. Eskiden yalnızca birkaç büyük gücün sahip olduğu bu tür saldırı ve savunma silahlarının artık tekel olmaktan çıktığı izlenimini veriyor ve insanda “vaktiyle sarayda uçan kırlangıçlar, artık sıradan insanların evine konuyor” hissi uyandırıyor.
Husilerin internet fenomeni sözcüsü Yahya Saree, bunun 24 saat içinde Yemen topraklarından İsrail topraklarına yapılan ikinci füze saldırısı olduğunu vurguladı. Gözlemciler, bunun aynı zamanda İsrail’in Gazze’ye hava saldırılarını yeniden başlatması ve yerel kara harekâtı yapmasının ardından, Husilerin İsrail topraklarına yönelik son dönemdeki ilk saldırısı olduğuna dikkat çekti. İsrail’in Gazze’ye yönelik askeri harekâtı şu ana kadar yaklaşık bin Filistinlinin ölümüne yol açtı.
Husiler İsrail topraklarına saldırmadan önce, kısa süre önce ABD’nin Kızıldeniz’deki donanmasıyla çatışmaya girmişti. Bunun sebebi hâlâ İsrail-Filistin çatışmasıydı. Bu ayın 7’sinde, Husiler İsrail’i uyardı: Eğer dört gün içinde Gazze Şeridi’ne yönelik insani yardım kısıtlamalarını kaldırmazsa, Kızıldeniz bölgesinden giriş-çıkış yapan İsrail’e ait gemilere saldırılara yeniden başlayacaklardı. O sırada, İsrail ile Filistin İslami Direniş Örgütü Hamas arasındaki ikinci tur ateşkes müzakereleri çıkmaza girmişti. 10’unda, Husilerin verdiği dört günlük “son uyarı” süresi henüz dolmadan, İsrail hükümeti ön alarak Gazze Şeridi’ne elektrik tedarikini kesti ve böylece Hamas’a baskı yapmaya çalıştı. Bunun üzerine, Husiler Kızıldeniz’deki gemilere yönelik saldırılarını yeniden başlattı.
Husiler’in Hamas’a arka çıkması, Filistin halkı için öne atılması, doğal olarak İsrail’i koşulsuz kayıran ve koruyan Amerika’yı öfkelendirdi. 15’inden 19’una kadar, ABD Başkanı Trump’ın emriyle Kızıldeniz’deki “Truman” uçak gemisi filosu, Husilere yönelik son dönemin en büyük çaplı hava saldırısını gerçekleştirdi; özellikle radar, hava savunma, füze ve İHA sistemlerini hedef aldı. Hava saldırısı Sana, Kızıldeniz kıyısındaki Hudeyde kenti ve Husilerin “ana karargâhı” olan batı sınırındaki Saada vilayetini kapsıyordu. Husiler de buna karşılık olarak, füze ve İHA’larla ABD donanmasına ait deniz hedeflerine saldırdı.
Bu süreçte İsrail, Gazze Şeridi’ne yönelik büyük çaplı kara ve hava saldırılarına hızla yeniden başladı, Gazze’nin kuzey-güney ulaşımını kesebilen “Netzarim Koridoru”nu yeniden kontrol altına aldı. Amerikan ve İsrail medyasına göre, İsrail Gazze’deki savaşı yeniden başlatmadan önce ABD’yi bilgilendirmiş ve Trump yönetiminden açık destek almıştı. İsrail Başbakanı Netanyahu, bu saldırının “sadece bir başlangıç” olduğunu ifade etti. Gazze’deki savaşın yeniden başlamasıyla birlikte, daha önce İsrail koalisyon hükümetinden ayrılmış olan aşırı sağcı partiler yeniden hükümete katıldıklarını açıkladı. Bu nedenle, analizciler Netanyahu’nun sarsılan koalisyon hükümetini kurtarmak amacıyla rehinelerin güvenliğini hiçe sayarak, ikinci aşama müzakereleri bilerek sabote ettiğini, savaş çıkararak eski koalisyon ortaklarını geri kazanmayı ve böylece kendi siyasi hayatını uzatmayı, kabinenin çökmesinden sonra “Aksa Tufanı” baskını nedeniyle İsrail’in uğradığı büyük kayıplardan ötürü siyasi ve hukuki sorumluluk almaktan kaçınmayı hedeflediğini değerlendiriyorlar.
Trump tekrar iktidara gelmeden önce, Hamas ve Lübnan Hizbullahı’nın ağır darbeler almasıyla, özellikle Şam rejiminin beklenmedik şekilde el değiştirmesi sonrasında, Doğu Akdeniz’deki jeopolitik yapı önemli değişiklikler gösterdi. Bir yılı aşkın süredir devam eden “Altıncı Orta Doğu Savaşı” sanki sona eriyormuş gibi görünüyordu. İsrail-Filistin tarafları, Amerika, Arap dünyası ve hatta uluslararası toplumun odak noktası, çok boyutlu şekilde Gazze’nin yeniden inşasına kaymıştı. Husiler de bir dönem Kızıldeniz bölgesindeki İsrail hedeflerine yönelik saldırılarına ara verdi. Ancak, Gazze’de ikinci tur ateşkes müzakerelerinin başarısız olması ve yeni çatışmaların patlak vermesi, “Altıncı Orta Doğu Savaşı”nın sadece bir duraklama dönemine girdiğini, aslında henüz tamamen sona ermediğini, şu anda ana savaş alanı ve temel rakibin değiştiği yeni bir aşamaya girdiğini gösteriyor.
İsrail açısından bakıldığında, İsrail ordusunun bir yılı aşkın süredir tüm gücüyle yürüttüğü güney seferi sonucunda Hamas büyük ölçüde çökertildi; ardından iki aylık yoğun kuzey harekâtı ile Hizbullah’a ağır darbeler indirildi ve beklenmedik şekilde Beşar Esad rejimi çöktü, “Şii Hilali”nin kuzeybatı kanadı tamamen düştü. Üçüncü aşamadaki kilit hedef, Gazze’de Hamas’ın varlığını kökten ortadan kaldırmak ve Amerika’nın eliyle Hamas’a güçlü destek veren Husiler ile İran’ı ağır şekilde vurmak.
Hamas’ın bakış açısından, lider kadrosunun büyük kısmı ve ana savaş gücünü kaybetmiş, Filistin halkı da büyük bedeller ödemiş olsa da, Hamas yönetim temelini ve mücadele meşruiyetini yitirmemiştir. Hâlâ Gazze’nin yeri doldurulamaz etkin yöneticisidir. Birinci aşamadaki ateşkesten sonra Hamas, binlerce polis ve güvenlik görevlisini sokaklara çıkararak düzeni sağladı, bu da gücünün hâlâ var olduğunu, kolay kolay sahneden çekilmeyeceğini ve “meşru direniş” ile “Filistin davası” bayraklarını yüksek tutarak Gazze’yi savunmaya ve yeni dönemde Gazze’nin siyasi, güvenlik ve ekonomik yeniden inşasına katılmaya istekli olduğunu gösterdi.
Amerika açısından, Trump İsrail’in savaş arabasına uzun süre bağlanmak istemiyor. Ancak ulusal çıkarlar, kişisel dostluklar ve dini inançlar nedeniyle, Netanyahu hükümeti ile İsrail’i korumak ve kollamak zorunda kalıyor. Bu yüzden Trump, Filistinlilere ve Arap dünyasına baskı yapmak için “Gazze’yi boşaltma” planını devreye soktu, Husilere karşı ağır darbeler indirerek İsrail üzerindeki baskıyı hafifletti ve İran’a açık şekilde uyarı ve tehditlerde bulunarak—ki bu ülke sözde “büyük destekçi” olarak görülüyor—nihai olarak İsrail-Filistin savaşını durdurmak, Orta Doğu’da tansiyonu düşürmek ve Amerika’nın bölgeye olan yoğun ilgisini azaltmak istiyor.
İran açısından bakıldığında, bir yılı aşkın süren “Altıncı Orta Doğu Savaşı” yalnızca İsrail ile iki kez doğrudan çatışmaya neden olmadı, aynı zamanda ülkeyi neredeyse tam ölçekli bir savaşa sürükledi. Bununla birlikte, “Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni” olarak adlandırılan jeopolitik çift yapı da derin yaralar aldı. İran, tarihi bir siyasi ve diplomatik yenilgi yaşadı; son kırk yılı aşkın süredir yaptığı tüm yatırımlar ve “Arap Baharı” sonrasındaki nüfuz alanı, neredeyse bir gecede kayboldu. Bu da İran’ın mevcut politikalarının meşruiyetini ve rejimin meşruluğunu tehlikeye atabilir. Son aylarda İran hâlâ sert bir diplomatik duruş sergilemekte, başta Filistin’e destek vermek ve İsrail ile Amerika’ya uyarılarda bulunmak temel söylem olarak öne çıkmakta. Bu ise, tersine İsrail ve Amerika’yı iş birliği yaparak Gazze savaşı çevresinde fırsatı değerlendirmeye ve “Şii Hilali” ile “Direniş Ekseni”ni tamamen ezmeye teşvik etmektedir.
Husiler açısından bakıldığında, ilk hedefleri İran tarzı bir rejim kurmak olduğundan, İran’ın dış politika ve siyasal söylemini ödünç almaları ve sürdürmeleri kaçınılmazdı. Bu da, Filistin bayrağını yükseltmeleri ve Filistin anlatısı çerçevesinde hareket etmeleri gerektiği anlamına geliyor; böylece Şii milis olmaktan kaynaklanan doğuştan gelen dezavantajlarını aşmaya çalışıyorlar. Ancak Husiler, İran’ın sahip olmadığı bir söylem özgüvenine sahipler. Çünkü Filistinliler de, Husiler dahil Yemenliler de aynı kökten gelen Araplardır. Husi hareketi başladığından beri uzun süre sadece hayatta kalmaya çalıştı ve başka meselelerle ilgilenemedi. 2014’te iç savaşın patlak vermesiyle güç kazanmaya başlayan Husiler, uzun süre boyunca Suudi Arabistan ve “İslam Onlusu” tarafından desteklenen uluslararası meşruiyete sahip Yemen hükümetiyle iktidar mücadelesine odaklandılar ve bu yüzden İsrail-Filistin çatışmalarına karşılık verecek ne zamanı ne niyeti oldu.
Ancak artık Husiler, ülkenin üçte birini, nüfusun üçte ikisini ve Kızıldeniz kıyısının üçte ikisini kontrol ederken; başkent Sana ve Hudeyde gibi büyük kentlere sahipken; Suudi Arabistan ve BAE’yi derinlemesine vurabilecek seyir füzeleri ve İHA’lar geliştirirken, liderlerinin vizyonu belirgin şekilde genişledi. Hayalleri büyüdü, jeopolitik iştahları eskisiyle kıyaslanamayacak kadar arttı. Bu nedenle 2023 Ekim’inde Hamas’ın “Aksa Tufanı” saldırısını başlatmasının ardından, Husiler zamanlamayı iyi ayarlayarak askeri eylemlere girişti, resmen “Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni”ne katıldı ve Doğu Akdeniz savaş cephesi dışında, Kızıldeniz’de yeni bir savaş alanı açarak “Altıncı Orta Doğu Savaşı”nın büyük güney cephesini oluşturdu.
Belirli bir bakış açısından bakıldığında, “iktidar silahın namlusundan çıkar” anlayışına sıkı sıkıya inanan Husiler, savaşçı yeteneklerine olan güvenleriyle, kabilelerle dolu, halkı sade ama sert olan ve çölün enginliğine sahip anayurtları Yemen’i ikinci bir Afganistan olarak görmektedir. Onlara göre, ABD ne olursa olsun yüz binlerce asker gönderip bir çıkarma harekâtı başlatmaya cesaret edemez; sadece uzun menzilli hava saldırılarına bel bağlayabilir. Oysa bu tür hava saldırıları, Husilerin varlığını tehdit etmediği gibi, tersine bir tür “reklam etkisi” yaratarak, onları küresel kamuoyunda pan-İslamizm ve pan-Arap milliyetçiliğinin yeni kalesi olarak tanıtmaktadır. Bu durum, Husilerin siyasi meşruiyetini, mücadelelerinin haklılığına dair algıyı ve devletin birleşik bir yönetim altına alınmasının gerekliliğini pekiştirmektedir.
Her ne kadar Husiler, Filistin davasına desteklerini, Filistin halkının çektiği acılara duydukları ilgiyi ve Filistin anlatısını kendi idealleri ve intikam hedefleriyle doğrudan ilişkilendirmekte kamuoyu önünde pek açık davranmasalar da, şu sonuç çıkarılabilir: Böylesine büyük çaplı, hatta kendilerini ateşe atabilecek eylemlerde bulunmaları, İsrail ve ABD öncülüğündeki Batılı müttefiklerle karşı karşıya gelmeyi göze almaları, aslında uluslararası toplumu—özellikle de Arap Birliği’ni—Yemen’deki fiili iktidarlarını tanımaya zorlamak içindir. Hedefleri, Yemen’in siyasi yeniden yapılanma sürecinde liderlik rollerinin kabul edilmesi ve sürgündeki hükümete verilen desteğin son bulmasıdır. Dünyanın, Husilerin tek başına yönettiği yeni bir rejimi kabul etmese bile, en azından onların başrolde olduğu bir koalisyon hükümetini desteklemesi gerektiğini düşünmektedirler. Bu şekilde, on yılı aşkın süredir devam eden Yemen iç savaşı ve Kızıldeniz bölgesindeki istikrarsızlık sona erebilir.
Bu açıdan bakıldığında, Gazze’deki savaş ve barış sadece Filistin ile İsrail arasındaki bir mesele değildir; tüm Orta Doğu’nun ve hatta dünya siyasetinin bir parçasıdır. Bu zincirleme düğümü çözmek elbette kolay değildir; ancak en azından Gazze’de bir ateşkes sağlanması, bölgedeki ülkelerin ve siyasi güçlerin kullanabilecekleri bahaneleri ve kozları ortadan kaldırabilir, böylece Orta Doğu’daki liderlerin dikkatlerini kalkınma, işbirliği ve refah gibi daha büyük konulara yöneltmeleri mümkün olabilir.
Öte yandan, Husilerin hâkimiyetinde olan kadim Yemen—bir zamanların “mutlu diyarı”—bugün dünyanın en yoksul ve en geri kalmış ülkelerinden biridir. Husiler, yüzlerce kilometre ötede yaşayan Filistinlileri kurtarmak adına, füze, insansız hava aracı ve çeşitli askeri teçhizat geliştirmeye büyük bütçeler ayırırken, kendi halklarının yoksulluk sınırının altında yaşamayı sürdürmesine razı olmuşlardır. Oysa, ulusal sorumluluk taşıyan hiçbir liderin böyle bir öncelik sıralaması yapmaması gerekir. Fakat devrimci partiler ve devrimciler için, ulusal çapta iktidarı ele geçirmek ve birleşik bir hükümet kurmak, belki de en acil siyasi istek ve görevdir. Husi hareketi ve liderleri de bu büyük iktidar cazibesinden kendilerini kurtarabilmiş değildir.
Prof. Ma, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi (Hangzhou) Akdeniz Çalışmaları Enstitüsü (ISMR ) Dekanıdır. Uluslararası politika, özellikle de İslam ve Orta Doğu siyaseti üzerine yoğunlaşmaktadır. Uzun yıllar Kuveyt, Filistin ve Irak’ta kıdemli Xinhua muhabiri olarak çalışmıştır.
