İsrail Yüksek Mahkemesi, pazartesi günü Meclis’ten geçen ve kendi yetkilerini kısıtlayan yasayı iptal edebilir mi?
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun yargı reformuna karşı çıkan aralarında 70 bin avukatı temsil eden Barolar Birliği’nin de olduğu bazı kurumlar pazartesi günü Meclis’te kabul edilen ve Yüksek Mahkeme’nin hükümet kararları üzerindeki denetimini kısıtlayan yasanın iptali için başvuruda bulundu. Ana muhalefet lideri Yair Lapid de yasanın iptali için başvuru yapacaklarını duyurdu. Barolar Birliği, itiraz başvurusunda yasa tasarısını “hukuk sistemini temelden değiştirecek daha kapsamlı bir çabanın parçası” olarak nitelendirdi ve tasarının yasalaşması durumunda hukukun üstünlüğü ve güçler ayrılığının garanti edilemeyeceğine vurgu yaptı. İptali istenen yasa, ülkenin anayasal çerçevesini oluşturan İsrail’in Temel Yasalarından birinde yapılan bir değişiklik olarak Meclis’te kabul edilmişti.
Jerusalem Post’tan Michael Starr’ın aktardığına göre İsrail’in resmi yazılı bir anayasası yok ancak yarı anayasal nitelikte ve belirsiz bir tarihte Anayasa haline getirileceği düşünülen Temel Yasalara sahip. Ancak bu Temel Yasalarla ilgili sorun, herhangi bir yasa gibi kolaylıkla yürürlüğe koyulabilmesi veya yürürlükten kaldırılabilmesi. Ayrıca normal mevzuat üzerinde bir statüye de sahip değiller.
İsrail Yüksek Mahkemesi şimdiye kadar Temel Yasalarla çeliştiği düşünülen yasaları iptal etti ancak herhangi bir Temel Yasayı iptal etmedi. Daha önce açılan davalar ışığında Temel Yasaları gözden geçirme konusunda da son derece isteksiz davrandı.
İbrani Üniversitesi’nde hukuk profesörü olan Yoav Dotan, Wall Street Journal’a yaptığı açıklamada, “Tamamen hukuki doktrinel bir bakış açısıyla ele alırsanız, bu yasayı iptal etmek için net bir anayasal zemin yok” dedi.
Ancak Dotan ve diğer akademisyenler, mahkemenin yasayı, güçlü bir denge ve denetleme sistemini ortadan kaldırarak demokrasiyi zayıflatmayı amaçlayan daha geniş bir reformun ilki olduğu bağlamını dikkate alabileceğini söyledi. Yargı reformuna karşı çıkanlar, planın amacının mahkemenin, İsrail’de parlamenter siyasetin doğası gereği birbirine çok yakın olan yürütme ve yasama organları üzerinde bir kontrol işlevi görme kabiliyetini sınırlamak olduğunu iddia ediyor.
Reichman Üniversitesi’nde hukuk profesörü Yaniv Roznai, “Mahkeme büyük resme bakmalı çünkü günümüzde demokrasiler tek bir yasayla ölmüyor. Günümüzde demokrasiler adım adım ilerleyen bir süreç içinde ölüyor” dedi.
Mahkemenin yasayı iptal etmek gibi sert bir adım atmak yerine yasanın etkisini azaltma yönünde bazı girişimlerde bulunma ihtimalinin daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Çünkü yasaların iptalinin İsrail’in sistemine daha fazla zarar verebileceği değerlendiriliyor. Nitekim ülkenin aşırı sağcı liderlerinden İsrail Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir, mahkemenin yasayı iptal etmesi halinde bunun “bir darbe girişimi” olacağını söyledi.
İbrani Üniversitesi’nde hukuk profesörü olan Yuval Shany, “Mahkeme bu davaları gerçekten ele alır ve yasayı iptal ederse bu bir kriz olur” dedi. Böyle bir senaryo hükümeti mahkeme ile karşı karşıya getirecek ve hükümetin mahkeme kararını görmezden gelmesi halinde tam anlamıyla bir anayasal krizin kapısı aralanacak. Böyle bir kriz, İsrailli pek çok kurumu hükümet ile mahkeme kararından hangisine uyacağı konusunda bir seçim yapmaya zorlayabilir.
