Milyonlarca Ukraynalı mülteci AB’de kalma hakkını kaybedebilir

Milyonlarca Ukraynalı mülteci, AB’de kendilerine tanınan geçici koruma statüsünü kaybetme riskiyle karşı karşıya. Rusya’nın askeri müdahalesinin ardından uygulamaya konulan ve Mart 2025’te son kez bir yıl daha uzatılan Geçici Koruma Direktifi’nin yasal sınırlarına gelinmesi üzerine AB, bu kişilerin durumu için bir ‘çıkış stratejisi’ arıyor.

Rusya’nın 2022’deki askeri müdahalesinden sonra Avrupa Birliği (AB) ülkelerine sığınan milyonlarca Ukraynalı, kendilerine sağlanan geçici koruma statüsünün sona erme ihtimaliyle karşı karşıya.

Mültecilerin yoğun bir şekilde kabulünü sağlayan Geçici Koruma Direktifi’nin (GKD) süresi dolarken, Avrupa Komisyonu şimdi evlerine dönemeyen bu insanların geleceği hakkında kritik bir karar vermek durumunda.

Direktifin yasal imkanlarının sonuna gelinmesi, milyonlarca Ukraynalının AB’de yasal kalış hakkını kaybetme riskini gündeme getirirken, bu durumun üye ülkelerin göç idarelerinde ciddi bir krize yol açabileceği endişeleri artıyor.

Benzer bir tartışmanın Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) de Ukraynalı mültecilerin statüsü üzerinden yürütüldüğü bildiriliyor.

Geçici Koruma Direktifi’nin süresi doluyor

Mart 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik müdahalesinin ardından devreye sokulan GKD, savaştan kaçan insanlara acil ve geçici sığınma imkanı sunan bir mekanizma olarak tasarlandı.

Yalnızca iki kez uzatılma imkanı bulunan direktifin koruma süresi, normal şartlarda Mart 2025’te sona eriyordu.

Ancak Avrupa Komisyonu, daha esnek bir yasal yorumla bu süreyi bir yıl daha uzatma kararı almıştı.

Bir AB diplomatının Euractiv‘e verdiği bilgiye göre, bu son uzatmanın ardından şimdi bir “çıkış stratejisi” üzerinde çalışılıyor.

Konunun, 12-13 Haziran tarihlerinde düzenlenecek AB İçişleri Konseyi toplantısında gündeme gelebileceği belirtiliyor.

Ukraynalıların GKD kapsamındaki koruma statülerini yitirmeleri, pek çoğunun AB topraklarında yasal olarak bulunma dayanağını ortadan kaldıracak.

Bu durumun, GKD’nin en başından beri önlemeyi amaçladığı bir sonucu doğurarak, üye ülkelerin göçmenlik dairelerinin farklı gerekçelerle yapılacak yeni ikamet izni başvuruları nedeniyle aşırı yüklenmesine yol açmasından endişe ediliyor.

Sığınma sistemleri için ‘inanılmaz bir yük’ riski

Uluslararası Göç Politikaları Geliştirme Merkezi (ICMPD) Politika Kıdemli Danışmanı Martin Wagner, mevcut durumun ciddiyetine dikkat çekiyor.

Wagner, “Şu anda AB’de GKD’den yararlanan kaç kişi olduğuna baktık ve bunların yüzde 25 veya yüzde 50’sinin kalması durumunda ne olacağını değerlendirmeye çalıştık,” ifadelerini kullandı.

Wagner’e göre, ülkelerin normal şartlarda işleyebileceği başvuru sayısı ve bir yıl içinde verebilecekleri izinlerle kıyaslandığında, “yük inanılmaz boyutlarda olacak.”

Bazı durumlarda başvuru sayısının “normalde işlenen miktarın kat kat üzerinde olacağını” da sözlerine ekledi.

Geçici Koruma Direktifi nedir?

Geçici Koruma Direktifi, AB üyesi ülkelerin, çatışma, doğal afet veya diğer olağanüstü haller nedeniyle kitlesel olarak yerinden edilmiş kişilere süratle geçici koruma sağlamasına imkan veren bir AB düzenlemesi.

Bu direktif, koruma altına alınan kişilere AB ülkelerinde ikamet hakkı ile birlikte sağlık hizmetleri, çocuklar için eğitim ve çalışma izni gibi belirli hizmetlere erişim olanağı tanıyor.

Kitlesel bir sığınmacı akını durumunda, ulusal sığınma sistemlerinin aşırı yüklenmesini engelleyerek hızlı ve etkili bir koruma mekanizması sunmayı hedefliyor.

Uzatma konusunda hukuki tartışmalar sürüyor

AB üyesi ülkelerin büyük bir çoğunluğu direktifin süresinin uzatılmasını desteklese de, uzmanlar bu konuda yasal imkanların oldukça kısıtlı olduğu uyarısında bulunuyor.

Wagner, “Son uzatma kararıyla halihazırda hassas bir hukuki zemine girmiştik. Direktifin lafzına sıkı sıkıya bağlı kalınsaydı, yürürlüğe girmesinden üç yıl sonra her şeyin sona ermesi gerekirdi,” şeklinde konuştu.

İsmi açıklanmayan bir başka AB diplomatı ise, Ukraynalıların direktif kapsamından çıkarılmasına ilişkin net bir strateji belirlenmemesi halinde sonuçların son derece ağır olabileceğine dikkat çekti: “Eğer geçici koruma kapsamından çıkış için bir yol sunmazsak, GKD’nin en temel amacı olan ulusal sığınma sistemlerinin aşırı yüklenmesini önleme hedefini riske atmış oluruz.”

ABD’de de Ukraynalılar için benzer belirsizlik

Göç politikalarına yaklaşım konusunda yaşanan değişimler, ABD’de de benzer bir tartışmayı beraberinde getirdi.

Joe Biden yönetimi sırasında ülkeye kabul edilen çok sayıda mültecinin kalma durumu, yeni başkanlık yönetiminin politikalarıyla sorgulanır hale geldi.

The Washington Post gazetesinin geçen hafta yayınladığı ve ilgili belgelere dayandırdığı haberine göre, Donald Trump yönetimi, Rusya ile savaştan kaçan 200 bin Ukraynalının da aralarında bulunduğu 700 bin göçmenin “gönüllü olarak sınır dışı edilmesi” yönünde bir plan hazırladı.

Bu planda da, ülkelerine güvenli bir şekilde geri dönmeleri mümkün olmayan ve bu nedenle ABD’de geçici koruma statüsüyle ikamet etme ve çalışma iznine sahip olan kişiler hedefleniyor.