Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 14 Şubat günü Kahire’ye giderek Mısır Devlet Başkanı Abdulfettah El Sisi ile görüşmesi milat olarak tarihe geçecektir. Türkiye’nin on yılı aşkın bir süre İhvan (İhvanül Müslimin – Müslüman Kardeşler Örgütü/Hareketi) çizgisinde görülerek eleştirilen, ulusal çıkarlarla uyumlu olmayan dış politikadan uzaklaşarak pragmatik bir çizgiye geldiğinin önemli bir başlangıcı olarak anılacaktır. Özellikle 2013 yılından itibaren yaklaşık sekiz ila dokuz yıl El Sisi yönetimine şiddetle karşı çıkıp Mısır liderini devirmek amacıyla hedef tahtasına oturttuğu politikasından vazgeçip milli menfaatleri ön planda tutan doğru bir noktaya geldiğinin en belirgin göstergesi şeklinde hatırlanacaktır.
Mısır Lideri El-Sisi’nin havaalanına eşiyle birlikte giderek Cumhurbaşkanı Erdoğan ve eşini bizzat orada karşılaması, kortej eşliğinde devlet başkanlığı sarayına gidilmesi ve Mısır medyasında geziye verilen olağanüstü önem Kahire tarafı açısından da bu ziyaret ve görüşmelerin bir milat olduğuna işaret ediyor. Aslında meseleyi çok basite indirgeyecek olursak, Erdoğan’ın Kahire ziyareti El Sisi açısından İhvan hareketine karşı sürdürdüğü mücadele açısından tam bir zafer sayılabilir.
Arap Baharı olaylarının ardından patlak veren gösterilerle Hüsnü Mübarek yönetiminin devrilmesi (2011) ve İhvan hareketinin adayı Mursi’nin yüzde elli birlik (%51) bir katılımla yapılan seçimlerde oyların yüzde elli birlik kısmını alarak devlet başkanlığına seçilmesi ve 2013 yılında El Sisi liderliğindeki askeri müdahale ile önce iktidardan uzaklaştırılıp sonra da hapishanede hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan olaylar zincirinde Türkiye-Mısır ilişkileri yakın tarihte hiç görülmediği ölçüde bozulmuştu. Türkiye’de iktidar Mısır liderine karşı yoğun bir eleştiri yağmuru başlatmış, hükümete yakın medya adeta her gün Mısır yönetimini ve liderini ağır ifadelerle eleştirmiş ve El Sisi kötüleri ve kötülüğü tanımlamak için kullanılan bir yaftaya dönüştürülmüştü. Onlarca yıldır çok ciddi sorunlar yaşadığımız ve hatta 1974 yılında dolaylı olarak savaştığımız Yunanistan ve liderlerine bile gösterilmeyen bu tepki ve izlenen politikalar Kahire yönetimini Atina’nın tabii müttefiki haline getirmişti. Dolayısıyla, İhvan hareketini demokrasi adına ciddi ölçüde destekleyen Erdoğan’ın Kahire’ye giderek El Sisi ile yakın ve samimi fotoğraf karelerinde yer alması Mısır yönetimi açısından İhvan hareketine karşı verdikleri mücadeledeki başarının zirve noktası olarak görülüyor olabilir.
İLERİYE BAKMAK ÖNEMLİ
Türkiye’nin İhvan merkezli dış politikası o yıllarda neredeyse bütün Orta Doğu ülkeleri ile arasını sanki bir daha düzelmeyecekmişçesine bozmuştu. İsrail ile ikili ilişkilerde Arap Baharı öncesinde (2009) başlayan kötüye gidiş durdurulamadığı gibi Mavi Marmara olayı ile daha da derinleşmiş ve Netanyahu’nun tekrar başbakan olmasıyla iyice bozulmuştu. Böylece Doğu Akdeniz’in iki kritik ülkesiyle adeta düşman haline gelerek bunları Atina’ya müttefik olarak hediye etmemiz yetmiyormuş gibi, Azerbaycan ile yürüttüğümüz kardeşçe ilişkilere benzer derecede yakın dostluk içerisinde olduğumuz Suriye yönetimini devirme amaçlı Batı politikalarının tam bir parçası olunca (2011) dış politikamız tümüyle rotadan çıkıvermişti. Suriye hükümetini devirme işine birlikte giriştiğimiz Suudi Arabistan, BAE ve hatta Amerika ile Batı bu işten vazgeçtiği halde bizim Beşar Esat’ı devirmeden bu işten vazgeçmemek şeklinde özetlenebilecek yanlış politikamız bu defa da Suudiler ve BAE ile ilişkilerimizi şiddetle gerginleştirmiş ve hatta 2015 yılında yine Suriye konusunda tam karşımızda yer alan Rusya’nın savaş uçağını düşürmeyi bile göze alacak kadar radikalleşmişti.
On yılı aşkın bir süre izlenen ve Orta Doğu’nun en önemli devletlerinin aleyhimize askeri ittifaklar oluşturmaya başladıkları bu politikanın sürdürülemez olduğu açıktı ki, bu konuyu sürekli olarak dile getiren ve yazan birisi olarak, tespitlerimin ve önerilerimin doğru çıktığını görmekten dolayı fevkalade memnunum. Örneğin Doğu Akdeniz’de Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi’ne karşı yürüttüğümüz mücadelede Mısır ve İsrail sadece politik olarak Atina’nın yanında durmakla kalmamış, 2000 yılının sonlarına doğru Yunanistan’ın Girit Adası civarında yapılan askeri tatbikata bu iki Doğu Akdeniz devletinin yanı sıra Suudi Arabistan ve BAE de uzun menzilli F15 uçaklarıyla katılarak adeta Ankara’ya göz dağı vermek istemişlerdi. Kısacası dış politikamız kendi hatalarımız yüzünden tam bir çıkmaza sürüklenmişti.
Yanlış politikalarımız sonucu 2020 yılında birbiri ardına Rusya ile İdlib’de ve Mısır ile Libya’da yaşadığımız diplomatik/askeri krizlerin ardından dış politikanın ulusal çıkar esaslı gözden geçirilmesi bir mecburiyet halini almıştı. O süreç Suudi Arabistan ve BAE ile yumuşama adımlarını beraberinde getirirken Mısır ile de ilk siyasi diyaloğun başlamasını sağlamış ve hatta İsrail ile de ikili münasebetlerin toparlanmasına fırsat vermişti. Önce BAE, İsrail ve ardından Suudi Arabistan ile başlatılan normalleşme adımları hızlı sonuçlar vererek bu devletlerle yakın ilişkiler kurulurken, İsrail ile de Netanyahu’nun başbakanlıktan bir süre uzaklaşmış olmasından da faydalanılarak Ankara-Tel Aviv hattı hızla onarılmıştı. Hatta Netanyahu’nun tekrar başbakan olmasına rağmen Türkiye-İsrail ilişkileri ilerleme göstermiş ve iki lider New York’ta Türk Evi’nde görüşerek ikili ilişkilerin ulusal çıkar odaklı geliştirilmesine verdikleri önemi göstermişlerdi. Gazze faciası bu ikili ilişkilere şimdilik gölge düşürmüş gibi görünse de olayların yatışması halinde Türkiye-İsrail ilişkilerinin yeniden toparlanması ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
MISIR İLE YENİ DÖNEM NASIL İLERLEMELİ
Mısır ile bugün yaşanan normalleşme sürecini bu çerçevede ele almak gerekir. Türkiye’nin ideolojik içerikli dış politikasının en önemli tarafını oluşturan Mısır yönetimi karşıtlığı politikasından vazgeçmesi Ankara-Atina eksenini güçlendirirken Kahire-Atina hattının yapaylığını zamanla daha belirgin olarak ortaya koyacaktır. Türkiye ile Yunanistan arasındaki güç mücadelesinde eskiden Mısır ve İsrail tarafsız kalarak Ankara’ya destek vermiş olurlardı. Şimdi öncelikle Mısır’ı bu çizgiye tekrar getirmek gerekecektir ki, Türkiye ile ulusal çıkar esaslı yakın ve dostane ilişkiler kuracak olan bir Mısır’ın Yunanistan ile Türkiye’ye karşı askeri ittifak içerisinde olması zaten beklenemez. Ticari ve diplomatik ilişkiler içerisinde olmalarının bizim açımızdan çok fazla bir önemi olmayabilir ki, onların da sınırlı kalacağına şüphe olamasa gerektir.
Mısır ile ekonomik ve ticari alanda yürüteceğimiz kapsamlı ilişkilere ilaveten özellikle bölgesel barış ve istikrar açısından işbirliği yapabileceğimiz pek çok proje olduğu açıktır. Şimdilerde çok öne çıkan Gazze faciası ve Filistin sorununda Mısır’ın diğer Arap ülkeleri (Suudi Arabistan, BAE ve vd.) ile birlikte önce kalıcı bir ateşkes ve ardından da tam bağımsız Filistin Devleti politikalarına destek olmamız çıkarlarımıza uygun olabilir. Bu konuda belirlenecek politikanın ve varılacak nihai uzlaşmaların Türkiye tarafından şekillendirilmesinden ziyade Mısır ve diğer Arap ülkelerinin himayesinde/mimarisinde belirlenecek politikaların Ankara tarafından desteklenmesi ve soğuk bir barışa ulaşılabilmesi halinde bunun içeriğinin yapıcı/pozitif unsurlarla doldurulması Ankara’nın çıkarlarına daha uygun görünüyor.
Öte yandan Mısır ile özellikle Libya’ya barış ve istikrar getirme konusunda da işbirliği yapılabilir ki, bu konu Türkiye’nin çıkarları açısından çok daha önemli olabilir. Başkentte faaliyet gösteren ve uluslararası kabul gören Trablus hükümeti ve Doğu Libya’da Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi arasındaki iktidar mücadelesinin iki rakip sponsoru olarak hareket etmek yerine Türkiye ve Mısır bu grupları uzlaştırmaya çalışarak Kuzey Afrika’nın bu önemli ülkesine barış ve istikrar getirmeye önemli katkılarda bulunabilirler. Türkiye’nin daha önce Rusya ve İran’la birlikte Suriye’ye barış getirmek amacıyla kurduğu Astana Platformu modeli bu defa da Kahire Platformu şeklinde düşünülebilir ki, böyle bir girişim Ankara-Kahire ilişkilerinde güven unsurunu öne çıkarabilir.
Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan ve BAE’nin katılacağı bu Platforma Libya petrolünün en büyük tüketicisi İtalya ve hatta Kaddafi zamanında bu ülkeyle önemli bağlantılar kurmuş olan Rusya da davet edilebilir. Fransa ve İngiltere’nin başını çektiği ve Amerika’nın da NATO ile birlikte katılarak istikrarsızlaştırdıkları Libya’nın 2011 öncesi yıllarda Afrika kıtasında kişi başına düşen en yüksek milli gelire sahip olduğunu, demokratikleştirildikten sonra Afrika içlerinden gelip Avrupa’ya geçmeye çalışan illegal göçmenlerin açık hava köle pazarlarında alınıp satıldığı bir ülke haline dönüştürüldüğünü unutmamak gerekiyor. Libya’nın istikrarı bizim bu devletle yaptığımız münhasır ekonomik bölge anlaşmasının da bölgesel kabul görür hale gelmesine ciddi katkılarda bulunması ve Yunanistan’ın tezlerini zora sokması kuvvetle muhtemeldir.
Kısacası Mısır ile yağacağımız epeyce iş ve elde edeceğimiz karşılıklı ortak çıkar var ama iç işlerine karışmamaya itina gösterilmesi, bizim de destek vereceğimiz Filistin devleti konusunda önceliğin/liderliğin çoğu zaman Mısır’da olması ön kabulüyle hareket edilmesi, başta Libya meselesi olmak üzere ulusal çıkarlara öncelik verilmesi ve gerek Mısır gerekse bölgedeki alt yapı projelerinden pay almaya odaklanan bir politikada sebat gösterilmesi elzem görünüyor.
