‘Nadir toprak elementleri karşılığı Ukrayna’ya askeri yardım’ ne kadar mümkün?

Ukrayna, zengin metal rezervlerine erişim karşılığında ABD’den destek talep ederken, Donald Trump bu teklife sıcak baktı. Ancak, bu değerli kaynakların çoğu, Rusya’nın kontrolünde veya cephe hattına yakın bölgelerde bulunuyor, bu da erişimi zorlaştırıyor.

ABD’nin Ukrayna’daki nadir toprak metallerine erişimi için, Ukrayna’nın bu bölgeleri geri almasına yardım etmesi gerekecek. Ukrayna hükümeti, geçen sonbaharda ABD’ye, barışın sağlanması karşılığında ülkenin zengin metal kaynaklarına erişim teklifinde bulundu.

Bu hafta Donald Trump, Washington’ın “Ukrayna’ya yardım karşılığında nadir toprak metalleri ve diğer kaynaklarını alacağı bir anlaşma yapmak istediğini” belirterek bu teklifi fiilen kabul etti.

Fakat, bu kaynakların önemli bir kısmı mevcut cephe hattının yakınında, hatta Rusya’nın kontrolündeki topraklarda bulunuyor.

The Wall Street Journal gazetesinde yer alan makaleye göre, bu değerli doğal kaynaklara erişim, en azından kısmen, Rus birliklerinin yavaş ama istikrarlı bir şekilde ilerlediği doğu Ukrayna’daki savaşın sonucuna bağlı olacak.

Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy de bunu kabul ederek, yüksek teknoloji ürünleri için gerekli olan nadir toprak metalleri üretiminde işbirliğini, eylül ayında Washington’da, Trump ile yaptığı görüşme de dahil olmak üzere sunduğu “barış planına” dahil etti.

Zelenskiy bu hafta gazetecilere yaptığı açıklamada, “Rusya, 2014’ten beri topraklarımızı işgal ediyor ve bu toprakların bazıları önemli doğal kaynak rezervlerine sahip. Topraklarımızı savunmamıza ve düşmanı silah, varlık ve yaptırımlarla geri püskürtmemize yardımcı olan ortaklarımızla bu kaynakları ortaklaşa geliştirmeye açığız. Bu kesinlikle adil,” dedi.

Ancak bu planın en büyük dezavantajı, rezervlerin çoğunun şu anda Rusya’nın kontrolünde olan veya cephe hattına çok yakın olan bölgelerde bulunması, “bu da kimsenin onları çıkarıp işlemleyemeyeceği” anlamına geliyor.

Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nde silahlı çatışma uzmanı olan kıdemli araştırmacı Wolf-Christian Paes’e göre, “Ukrayna’da kalıcı bir barış olmadan bu varlıklara erişmek zor olacak. Bunun için basit bir ateşkes yeterli değil.”

Ocak ayı sonunda Davos’taki Dünya Ekonomi Forumu’nda Ukrayna heyeti, ülkedeki 26 trilyon dolar değerindeki maden yataklarından, 12 trilyon dolarının mineral olduğunu belirtti.

Ukrayna özellikle; Avrupa’da titanyum rezervleri (uçak ve gemiler için gerekli) açısından birinci sırada, Avrupa’daki lityum rezervlerinin (akülerde kullanılır) üçte birine sahip, dünya grafit rezervlerinin yüzde 20’sine sahip, çiplerde ve LED’lerde kullanılan galyum üretiminde dünyada beşinci sırada ve ABD’deki yarı iletken üreticileri için neon tedarikinin yüzde 90’ını sağlıyor.

Ancak Kyiv Independent‘ın Kiev Ekonomi Okulu analizine dayandırdığı haberine göre, nadir toprak metalleri rezervleri çoğunlukla merkezi bölgelerde yoğunlaşmış durumda, işlenmemiş ve gerçek değerleri bilinmiyor.

Ukrayna’daki Amerikan Ticaret Odası, geçen ay ülkedeki kritik öneme sahip minerallerin rezerv değerini 3 ila 26 trilyon dolar olarak tahmin etti. Fakat aynı zamanda, metal rezervlerinin yüzde 42’sinin ve nadir toprak metallerinin yüzde 33’ünün yanı sıra kömürün yüzde 63’ünün, petrolün yüzde 11’inin ve doğalgazın yüzde 20’sinin Rusya’nın kontrolü altında olduğunu belirtti.

Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, Çin şu anda dünya nadir toprak metalleri rezervlerinin yüzde 60’ını (hem kendi topraklarında hem de diğer ülkelerde) ve işleme kapasitesinin yüzde 90’ını kontrol ediyor.

Bu nedenle Kiev, Washington’a Ukrayna yataklarını geliştirerek tedariki çeşitlendirmeyi teklif ediyor. Dünyanın en büyük titanyum tedarikçisi ise Rus şirketi VSMPÓ-Avisma.

Politico‘ya konuşan Avrupalı bir emtia uzmanına göre, Ukrayna’nın bu metal rezervleri “en üst ligde”: “Ukraynalılar açıkça Trump’ın ilgisini çekecek her şeyi arıyorlar. Ve bu kesinlikle onun ilgisini çekti.”

Cumhuriyetçi Parti’de dış politika uzmanı olan ve şu anda Yorktown Solutions adlı lobi firmasının başkanı olarak Ukrayna devlet kurumlarına danışmanlık yapan Daniel Vaidich’e göre, kaynak argümanı Trump ve yönetimi tarafından çok iyi anlaşılıyor.

Vaidich, Politico‘ya, “Önceki yönetimdeki birçok kişi için Ukrayna’yı desteklemek özgürlüğü ve demokrasiyi korumakla ilgiliydi, ancak Trump için bu büyük ölçüde boş bir laf. Ukrayna’yı desteklemenin ve onun için savaşmanın neden mantıklı olduğuna dair başka bir gerekçe bulmamız gerekiyor,” değerlendirmesini yaptı.

Ancak şu anda Rus birlikleri Pokrovsk şehrini kuşatıyor ve Ukrayna’nın doğal kaynaklar açısından en zengin bölgelerinden biri olan Dnipropetrovsk oblastına giden otoyola ulaşmaya çalışıyor.

Ocak ayında, ülke çelik endüstrisinin yarısını sağlayan koklaşabilir kömür madeni kısmen ele geçirildi ve faaliyetlerini durdurdu.

Strateji XXI Küresel Araştırmalar Merkezi adlı düşünce kuruluşunun başkanı Mihail Gonçar, “Trump, nadir toprak metallerinin bulunduğu bölgelerin büyük ölçüde işgal altında olduğunu ve kurtarılması gerektiğini anlıyor mu? Bunun için Amerikan silahlarına ve saldırgana karşı gerçekten cehennem gibi yaptırımlara ihtiyaç var,” ifadelerini kullandı.

Öte yandan Kiev, Washington’ın Ukrayna ile stratejik olarak avantajlı bir ortaklığın, “topraklarını kurtarmaya yardım etmeye değer olduğunu” anlamasını bekliyor.

Ukrayna Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Aleksandr Merejko, Politico‘ya verdiği demeçte Trump’ın açıklamasını “olumlu bir sinyal” olarak nitelendirdi:

“Sanırım Trump anlamaya başladı: Ukrayna’nın stratejik kaynaklarının, yardım edilmezse otoriter rejimlerin eline geçme ve onları güçlendirme tehlikesi var. Ve burada sadece Rusya’dan değil, aynı zamanda stratejik ortağı Çin’den de bahsediyoruz.”