Pakistan’ın, iki ülkeyi birbirine bağlayacak doğal gaz boru hattını, inşaatın bitmesi gereken tarihten tam on yıl sonra tamamlayamaması nedeniyle İran’ın tepkisini çekti ve hukuki süreçle karşı karşıya.
Çok ihtiyaç duyulan nispeten temiz bir fosil yakıt tedarikini kaçırmak İslamabad için çifte darbe anlamına geliyor.
Uzmanlara göre, Pakistan bundan ders çıkarmalı ve mega enerji projelerini hayata geçirmeden önce fizibilitelerini nasıl değerlendirdiğini köklü bir şekilde gözden geçirmeli.
Tahran geçen ay İslamabad’a 1.900 kilometrelik sınır ötesi doğalgaz boru hattının kendi payına düşen kısmını bitirmesi ya da Paris merkezli Uluslararası Tahkim Mahkemesi’ne götürülmeyi beklemesi için son bir ültimatom verdi. Pakistan burada yaklaşık 18 milyar dolarlık bir ceza ödemesiyle karşı karşıya kalabilir.
İki komşu ülke 2010 yılında İran’ın Güney Pars sahasını Pakistan’ın Belucistan ve Sindh eyaletlerine bağlayacak boru hattının ortaklaşa inşa edilmesi için bir anlaşma imzalamıştı. Pakistan, boru hattı üzerinden günde 750 milyon feet küp İran gazı almak için 25 yıllık bir anlaşma imzaladı ve başlangıçta tedarikin 2015’te başlaması hedefleniyordu.
İran 2011 yılında kendi topraklarından ortak sınıra kadar 1.150 km’lik bir boru hattı döşemeyi tamamladığını söylerken, Pakistan İran’ın defalarca uyarmasına ve sürenin uzatılmasına rağmen ayak sürüdü ve programın çok gerisinde kaldı. Eylül 2019’da iki ülkenin devlete ait gaz şirketleri arasında mutabık kalınan revize edilmiş bir zaman çizelgesi kapsamında İran, Eylül 2024’e kadar mahkemeye gitmemeyi kabul etmişti.
İran’ın gaz satışından elde edeceği gelire ihtiyacı olduğu kadar Pakistan’ın da gaza ihtiyacı var. Güney Asya ülkesinin azalan yerli gaz üretimi, hızla artan iç enerji tüketimi nedeniyle zorlanıyor ve uygun fiyatlı sıvılaştırılmış doğal gaz tedariki bulmakta zorlanıyor. Kronik yakıt, gaz ve elektrik kıtlığı ve yüksek fiyatların damgasını vurduğu uzun yıllar süren ciddi enerji krizi, Uluslararası Para Fonu’ndan alınan çok sayıda kurtarma paketiyle ayakta tutulan Pakistan ekonomisinin aksamasında rol oynadı .
İran’ın son uyarısı karşısında İslamabad, ABD’nin İran’la iş yapmaya yönelik ikincil yaptırım tehdidi nedeniyle çaresizliğini yineledi. Eylül 2023’te Pakistan, Washington’un baskısı altında boru hattı projesini geçici olarak askıya aldı ve gaz alım satım anlaşmasını yerine getirmekten kurtulmak için İran’a mücbir sebep bildiriminde bulundu.
ABD, İran’ın enerji sektörüne karşı en son 2018’de tek taraflı katı yaptırımlar uygulamıştı; Pakistan, 2015’te büyük dünya güçleri ile İran arasında imzalanan ve İran’ın nükleer programını kısıtlamayı kabul etmesi karşılığında yaptırımların hafifletildiği dönüm noktası niteliğindeki anlaşmayı takip eden yıllarda kullanmadığı bir fırsat penceresine sahipti.
Ancak, İran gaz projesine devam etmek için ABD yaptırımlarından ihtiyaç duydukları muafiyeti alamadılar.
Siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar
Öte yandan ABD’nin İran’la iş yapan ülke ve kuruluşlar üzerindeki baskısı ve ikincil yaptırım tehdidi gerçek olsa da, bunlar Pakistan’ın anlaşmanın kendisine düşen kısmını yerine getirememesinin nedenlerinden yalnızca biri.
Pakistan’ın ekonomik ve siyasi istikrarsızlığı ve İran’la ilişkiye girme riskini almak istemeyen uluslararası kreditörler nedeniyle birkaç milyar doları bulan proje için finansman bulmak zorlaştı.
İkili ekonomik koridor projesi kapsamında Pakistan’daki altyapı projelerine yatırım yapan Çin de bu projeyle ilgilenmiyor. Boru hattını kendi topraklarına kadar uzatarak İran gazını satın alma fikrini ilk başta düşünen Hindistan da jeopolitik riskleri tarttıktan sonra 2009 yılında geri çekildi.
Doğalgaz boru hattının geçmesi gereken Pakistan’ın güneybatısındaki Belucistan eyaleti ayrılıkçı şiddet ve huzursuzluklarla boğuşuyor ve bu durum inşaat için bir tehdit oluştururken projenin gerçekleşmesi halinde altyapı ve doğalgaz akışının emniyet ve güvenliğini de tehlikeye atacak. Eyaletin dağlık arazisi de boru hattı için inşaat zorlukları oluşturuyor. Federal hükümet, boru hattının ülke genelinde döşenmesi için gereken arazinin tamamını bile satın almış değil.
Yakın tarihli bir Pakistan istihbarat raporuna göre, Pakistan halihazırda İran’dan 900 km’lik gözenekli bir sınır üzerinden yıllık 1 milyar dolar değerinde kaçak petrol ve gaz alıyor.
Ancak ulusal sınırlar boyunca büyük bir altyapı kurmanın yanı sıra jeopolitik, ekonomik ve düzenleyici karmaşıklıklar ve belirsizlikler içeren proje Pakistan için fazla geldi.
Uzmanlar Pakistan’ın bu projeyi tamamlayabilecek siyasi ve ekonomik istikrara sahip olmadığı ve ABD’den muafiyet koparabilecek bir durumda olmadığı görüşünde.
