Rusya’nın Karadeniz tahıl anlaşmasından ayrılması ile birlikte Ukrayna tahılının dünya pazarına sevki üzerine tartışmalar tekrar alevlendi.
AB Tarımdan Sorumlu Komisyon Üyesi Janusz Wojciechowski, çözümün, Avrupa Komisyonu tarafından Mayıs 2022’de başlatılan ve Ukrayna’nın ihracatı için ilgili tüm taşıma yöntemlerini kullanarak alternatif lojistik rotalar oluşturan bir girişim olan ‘dayanışma hatları’ olduğunu söyledi.
Komiser, “Ukrayna’nın ihraç etmesi gereken hemen her şeyi dayanışma hatlarıyla ihraç etmeye hazırız,” dedi. Mayıs 2023’ün sonundan itibaren Ukrayna’dan dayanışma hatları aracılığıyla 37,4 milyon ton tahıl, yağlı tohum ve diğer gıda ürünleri ihraç edildi ve bu rakam toplam gıda ihracatının %55’ini oluşturdu.
Avrupa Konseyi tarafından sağlanan rakamlara göre dayanışma hatları aynı zamanda Ukrayna’nın 37,6 milyon ton tarım dışı ürün ihraç etmesine ve insani yardım almasına da olanak sağladı.
Wojciechowski’ye göre Ukrayna’nın tahıl ihracat ihtiyacının aylık 4 milyon ton civarında olması öngörülüyor. “Geçmişte de bu miktara ulaştık,” diyen Wojciechowski, Kasım 2022’de Ukrayna’nın tahıl ve yağlı tohumlarının yaklaşık 4 milyon tonunun dayanışma hatlarıyla ihraç edildiğini ve o dönemde Ukrayna’nın ihracat hacminin %60’ını karşıladığını sözlerine ekledi.
Komisyon üyesi ayrıca AB bakanlarına, birliğin Ukrayna’nın Karadeniz rotasını değiştirmesine yardımcı olacak lojistik kapasiteye sahip olduğunu söyledi. Wojciechowski, “Tek bir seçenek var: dayanışma hatlarını kullanmak,” dedi.
Ukrayna’nın komşuları tedirgin
Öte yandan Ukrayna’dan, dayanışma hatları üzerinden yapılan hububat ve yağlı tohum ithalatının artması, büyük miktarlarda tahılın sınır bölgelerine akarak yerel üreticileri pazarın dışına ittiği uyarısında bulunan Avrupalı çiftçilerin endişelerine yol açıyor.
Komisyon, girişimin başarısının yol açtığı lojistik darboğazların hafifletilmesine yardımcı olmak üzere, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya dahil olmak üzere Ukrayna’ya sınırı olan AB üye ülkelerindeki çiftçilere tazminat ödenmesini öngören iki tartışmalı destek paketi sunmuştu.
AB Tarım Konseyi Başkanı, İspanya Tarım Bakanı Luis Planas, Salı günü düzenlediği basın toplantısında şunları söyledi: “Ukrayna’ya sınırı olan cephe ülkelerinin ve ayrıca çok hassas bir konumda bulunan Moldova’nın pazarlarını rahatsız etmeden dayanışma şeritlerini kesinlikle geliştirmemiz ve güçlendirmemiz gerekiyor.”
‘Rusya tahılı daha ucuz’ itirafı
Konsey toplantısı çerçevesinde Wojciechowski ise, dayanışma hatları üzerinden ihraç edilen malları küresel pazarda cazip olmaktan çıkaran ekstra transit maliyetleri konusunu gündeme getiren beş cephe ülkesinden bakanlarla bir araya geldi.
“Rusya’dan tahıl almak, Ukrayna’dan Polonya ya da Baltık limanları üzerinden taşınan tahıl için ödeme yapmaktan daha ucuza gelir,” diyen AB’nin tarım şefi, dayanışma hatlarının işletme maliyetlerinin Rusya’nınkinden daha yüksek olduğunu, ayrıca gıda maddeleri yaptırım listesinden çıkarıldığı için Rusya’dan gelen tarım ürünlerinde ekstra maliyet olmadığını belirtti.
Bu nedenle Wojciechowski, bu malların transit geçişi için ekstra maliyeti karşılamak üzere bir tür kamu desteği üzerinde çalışıyor ve AB fonlarının bunu nasıl karşılayabileceğine dair diğer komisyon üyelerine bir teklif sunacak.
Fakat şu anda masada hiçbirin olmadığı belirtiliyor. Gazetecilere verdiği demeçte, “Bu şimdilik sadece benim pozisyonum,” diyen Wojciechowski, acil bir konu olmasına rağmen böyle bir teklifin sunulması için herhangi bir son tarih olmadığını da sözlerine ekledi.
Polonya tek taraflı hamle yapabilir
Polonya Tarım Bakanı Robert Telus, EURACTIV’e verdiği mülakatta, AB’nin halihazırda yürürlükte olan koruyucu tedbirleri genişletmeme kararı alması halinde Polonya’nın Ukrayna’dan ithal edilen tarım ürünlerine tek taraflı yasak getirmeye hazır olduğunu söyledi.
Robert Telus, 25 Temmuz Salı günü AB tarım bakanları toplantısı ile ilgili yaptığı açıklamada, “15 Nisan’da bir yasak getirdik ve gerekirse bunu [tekrar] yapmak zorunda kalacağız,” dedi.
Mevcut anlaşma Ukrayna menşeli dört ürüne (buğday, mısır, kolza tohumu ve ayçiçeği tohumu) yönelik ticaret kısıtlamalarını içeriyor ve 15 Eylül’de sona erecek. Fakat Polonya, Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Slovakya’nın da aralarında bulunduğu üye devletlerden oluşan koalisyon, bu sürenin yıl sonuna kadar uzatılması için bastırıyor.
Öte yandan EURACTIV’e konuşan bir AB diplomatik kaynağı, adı geçen ülkelerin ‘bu tedbirlerin kaldırılmasını haklı çıkaracak esaslı bir argüman görmediklerini’ belirterek, düzenlemenin ‘en azından yıl sonuna kadar’ uzatılması çağrısında bulundu.
Bununla birlikte, bakanlar arasındaki kapalı görüşmede yer alan ayrı bir AB kaynağı EURACTIV’e, Danimarka, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve Letonya’nın endişelerini dile getirmesiyle, tüm üye ülkelerin bu hamleyi desteklemediğini söyledi.
