Arjantin Başkanı Javier Milei’nin kronik enflasyonu kontrol altına almak için uyguladığı “şok terapisinin” mali sonuçları yoksul bölgelerde sert biçimde hissediliyor.
Ülkenin kuzeybatısında yer alan La Rioja eyaleti de bunlar arasında. Bloomberg’in haberine göre Milei federal hükümetten eyaletlere yapılan aylık nakit transferlerini azaltınca La Rioja iflas etti ve şubat ayında temerrüde düştü. Kısa süre içinde yerel ekonomi derin bir durgunluğa girdi.
Bunun üzerine Milei’nin politikalarına yönelik eleştirileri ile bilinen Ricardo Quintela adındaki vali kendi radikal planını devreye soktu. Quintela, eyaletin kendi para birimi olan ‘chacho’yu yarattı, banknotlar bastırdı ve tüm devlet çalışanlarına 50.000’lik tomarlar halinde dağıtmaya başladı.
Quintela’nın söylediğine göre bu, insanların almaktan imtina ettikleri temel ihtiyaç maddelerini daha fazla satın almalarına yardımcı olacak küçük bir ikramiye ödemesiydi.
1 chacho, 1 pesoya eşit
Dükkan sahipleri chachoları tıpkı pesoları kabul ettikleri gibi kabul etmeye zorlanmadılar, aksine “teşvik edildiler.” Eyaletin “paritesine” göre, bir chacho bir pesoya eşit.
Ağustos ayının sonlarında, eyaletin çalışanları yeni para birimlerini almak için aceleyle sıraya girdiler. Bloomberg’e göre almaları gereken 40 dolar civarındaki ödeme, ortalama aylık maaşın sadece 240 dolar olduğu bir eyalette çok büyük bir paraydı.
Habere göre eyalet başkentindeki bir benzin istasyonu olan Refinor’da işler o sabah %10 arttı. Küçük bir kasap dükkanı olan Noed-Fama’da ise ilk hafta müşterilerin yaklaşık yarısı yeni para birimiyle ödeme yaptı.
Burada kasiyerlik yapan Juan Bonaldi, çok fazla chachos ile sıkışıp kalmaktan çekinen dükkan sahiplerinin kendi (çok ayrıntılı) kurallarını oluşturduklarını söyledi: müşteriler sadece satın aldıkları etin satın alma fiyatı, verdikleri chachosun değerinin en az %80’ine eşitse peso olarak para üstü alacaklar. Aksi takdirde para üstü chachos olarak verilecek ya da mümkün olmadığında sipariş iptal edilecek.
Eyalet, chacholara faiz vererek kendini finanse etmeye çalışıyor
Quintela, chacholarından kurtulmak isteyen tüccarları, 48 saatlik zorunlu bir beklemenin ardından bunları peso ile değiştirecek olan başkentteki iki devlet dairesine yönlendirdi.
Quintela, aralık ayına kadar beklemeleri halinde eyalet hükümetinin her bir chacho için kendilerine 1,17 peso ödeyeceğini, bunun da peso cinsinden %17’lik bir faiz oranı anlamına geldiğini ve yıllık olarak hesaplandığında %50’nin üzerine çıktığını söyledi.
Bloomberg’e göre bu da tüm bu chacho planının özünü ortaya koyuyor: federal fonlardan mahrum bırakılmış ve yurtiçi ve yurtdışındaki borç piyasalarından dışlanmış bir eyaletin finansman bulması ve harcamalarını sürdürmesi için bir yol.
Chacholar 1.000 ila 50.000’lik banknotlar halinde geliyor. Yaklaşık üç milyar adet (ya da kabaca 3 milyon dolar) dağıtıldı ve yakında bu miktarın dokuz milyara çıkarılması planlanıyor.
Uzmanlara göre bu şimdilik küçük bir sayı ama hem La Rioja’da hem de belki de ülke genelinde olacakların bir işareti. Eğer bu hamle La Rioja’da işe yararsa diğer valiler de onu takip edebilir.
Arjantin’de “paralel para birimleri” zaman zaman kullanıldı
Bu “paralel para birimi” daha önce de gündeme gelmişti. 2000’li yılların başında, federal hükümet ülkeye Milei’nin bugün yaptığına benzer bir kemer sıkma planı dayattığında, eyaletler kendi para birimlerini çıkarmaya başlamıştı.
Aralarında La Rioja’nın da bulunduğu bir dizi eyalet buna katılmıştı. Kaldı ki La Rioja eyaleti, bu yeni para birimi girişimini 1980’lerde de denemişti.
Bu para birimleri, 2003 yılında Buenos Aires’te göreve gelen yeni Peronist hükümet tarafından peso ile değiştirildi.
Milei şimdilik sessiz
Milei chacho hakkında çok az şey söyledi fakat “liberteryen” felsefesine sadık kalarak ne bazı müttefiklerinin istediği gibi yasaklamaya çalışacağını ne de peso ile takas etmeyi teklif edeceğini belirtti.
Quintela chacho hakkında ilk kez konuşmaya başladığında X’te yaptığı açıklamada, “Asla olmaz,” diye yazmıştı.
Yeni para birimini her mağaza kabul etmeyebilir
Bir chacho’ya bir peso değişim oranının kesin olması gerekiyor. Quintela, mağazaların chacho almayı reddedebileceğini, fakat ödeme olarak kabul ederken indirim uygulayamayacaklarını söyledi ve bunu ihlal edenlerin kapatılacağı sözünü verdi.
Yine de bunun uygulanması zor bir kural olduğu düşünülüyor. Chachonun bariz sınırlamaları var. Bir öğretmen olan Edith Leguize, 50.000 chachosunu topladıktan sonra, “Hangi mağazaların bunları kabul edeceğini görmek için her yeri dolaşmanız gerekiyor,” dedi.
Ayrıca tabii ki çevre eyaletlere seyahat edenler için yeni para biriminin hiçbir faydası yok.
Eyalet sakinleri chachoları hemen ellerinden çıkarıyor
İşyeri sahipleri için de kısıtlamalar var, örneğin işçi maaşlarının bunlarla ödenmesi gibi. Bu yüzden pek çok mağaza sadece chacho ile ödeme yapan müşterilere para üstü olarak kredi kuponu veriyor. Bazı internet siteleri de chachoları %10 indirimle satın almayı teklif etmeye başladı.
Ticaret odası lideri Chanampa, Riojanoluların chachoları aldıklarında harcama hızlarının kendisini şaşırttığını söylüyor. Daha önceki yerel para birimi deneylerinin ve diğer sadaka programlarının nasıl fiyaskoyla sonuçlandığını ve ellerinde değeri çok düşmüş kağıt parçaları kaldığını hatırladıklarını söylüyor.
Chanampa, “Bunun tekrar başlarına gelmesinden korkuyorlar. Bu sadece bir yara bandı. Sorunu çözmüyor,” diyor.
