Arktik’te Türklere gelecek var mı?

Geçtiğimiz 10 yılda dünyanın dikkati, küresel ekonominin potansiyel olarak yeni büyüme alanlarına kayıyor. Bu bölgelerdeki kaynaklar ve pazarlar için ciddi bir rekabet yaşanıyor. Mesela: Bir zamanlar dünyanın en büyük oyuncuları, Güneydoğu Asya’da rekabet ediyordu. Bugün ise benzer süreçleri Afrika’da gözlemliyoruz. Tabi jeopolitik rekabet sadece Afrika’da sürmüyor. İlk bakışta göze çarpmayan Arktik gibi bölgelerden bahsediyorum.

Arktik’teki ekonomik ve jeopolitik rekabet her geçen gün hızlanıyor. Bu bölge, henüz işlenmemiş derinliklerde muazzam bir zenginliği saklıyor. Son araştırmalara göre, dünyanın keşfedilmemiş petrol ve gaz rezervlerinin yaklaşık 22%’si burada bulunuyor.

Buzulların hızla erimesi, devasa petrol, gaz, nadir toprak metalleri yataklarına ve umut vaat eden lojistik rotalarına erişim sağlıyor. İklim değişikliği, bir zamanlar erişilemeyen bölgelerde ciddi bir jeopolitik çatışma arenası yaratıyor.

Arktik’teki en aktif rekabet içinde olanlar, elbette: Rusya Federasyonu, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri ve İskandinav ülkeleri olarak göze çarpıyor. Örneğin: ABD, şu an buzkıran filosu kurmaya başladı ve bölgedeki etki alanını genişletmeye çalışıyor. Bu nedenle Grönland ve Kanada ile karşılıklı bir ihtilaf sürecine girdiler. Donald Trump’ın yeniden ABD Başkanı seçilmesinin ardından en önemli gündemlerinden birisi de Kuzey Bölgelerindeki kaynaklar oldu.

Pekala Rusya’nın da Arktik’teki en güçlü ve en geleneksel aktörlerden biri olarak kabul gördüğünü eklemek lazım. Moskova, tarih boyunca Arktik’in çok büyük bir bölümünü kontrol etti ve etmeye de devam ediyor. Arktik’teki hidrokarbonların ve diğer kaynakların çıkarılması için büyük ölçekli projelere ek olarak Rusya, küresel öneme sahip yeni bir lojistik rotası olan Kuzey Denizi Deniz Yolu için de çalışmalar gerçekleştiriyor.

Bu stratejik rota, Arktik’te Rusya’ya ait olan sulardan geçerek, uluslararası ticaret için yepyeni fırsatlar sunuyor. Nitekim Rusya’da bu konuya ciddi önem veriyor ve üzerine istişareler gerçekleştirmek için düzenli olarak Uluslararası Arktik Forumu ve Doğu Ekonomik Forumu’nda bu konuya özel bir panel gerçekleştiriyor.

Bu etkinlikler, Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlara ve sözde izolasyonuna rağmen her sene yüzlerce yabancı katılımcıların gelmesiyle birlikte uluslararası işbirliğini de geliştiriyor.

Bu seneki Uluslararası Arktik Forumu, yeniden Rusya’nın Murmansk şehrinde düzenleniyor. Etkinliğe Rus uzmanlar ve küresel çaptaki şirketlerin temsilcilerinin yanı sıra; Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden birçok temsilci katılıyor.

Şu sıralar Avrupa ile Asya arasındaki ana lojistik hattı Pasifik ve Hint Okyanus rotalarının yanı sıra Süveyş Kanalı ve Akdeniz’den geçmektedir. Ancak Kuzey Denizi Rotası, küresel lojistik konusunda devrim niteliğinde değişiklikler yapabilir ve lojistik maliyetlerinde önemli bir azalma sağlayabilir.

Örnek verecek olursak: Süveyş Kanalı üzerinden Yokohama ve Rotterdam arası 11.000 Deniz Milidir ve yaklaşık 33 gün sürer. Kuzey’deki alternatif rota ise mesafeyi 7.000 Deniz Miline ve 20 güne düşürüyor.

Moskova’nın planlarına göre geliştirilen yeni rota, geleceğin ekonomisinin temelini oluşturan Kuzeydeki petrol, gaz ve nadir toprak metallerine erişimi kolaylaştıracak. Bu proje, Rusya’nın Arktik’teki lider ulaşım gücü olma konumunu pekiştirmek adına yeni limanlar, bir buzkıran filosu ve navigasyon sistemlerinin inşasını öngörüyor.

Moskova, kısa bir süre önce bu projeye 24 Milyar ABD Doları yatırım yapmayı planladığını duyurdu. Böylece, 2035 yılına kadar Kuzey Deniz Rotası tam kapasitesine ulaşarak mevcut deniz koridorlarına güçlü bir alternatif haline gelecek.

Diğer küresel aktörler Moskova ile rekabet etseler de, Rusya ile etkileşimlerini artırmaya çalışıyor. Bir başka deyişle, Rusya Federasyonu’nun siyasi ve ekonomik izolasyonu yönündeki söylemler dünya kamuoyuna sunulsa da, gerçekler farklı bir tablo ortaya koyuyor.

Örneğin: Amerikan madencilik şirketleri uzun yıllardır Rusya’nın Kuzey bölgelerinde faaliyet göstermeye devam ediyor. Ayrıca, Trump İktidarı döneminde Moskova’ya uygulanan yaptırımlar kademeli olarak gevşetildi veya tamamen kaldırıldı. Bu durum, birçok şirketin Rusya pazarındaki konumlarını geri kazanmaya ya da güçlendirmeye çalışmasına yol açtı.

Öte yandan, yalnızca Kutup Bölgesi’ne kıyısı olan devletler değil, Arktik Okyanusu’ndan coğrafi olarak uzak ülkeler de bölgedeki araştırmalara ve yatırımlara katılım sağlıyor. Özellikle Çin, Arktik’teki Rus lojistik ve hammadde projelerine büyük ilgi gösteriyor. Çinli yetkililer ve şirketler, Kuzey Deniz Rotası’nı Avrupa limanlarına en avantajlı ulaşım güzergahı olarak değerlendiriyor. Son yıllarda Beijing, kendisini “Yakın Arktik Devleti” olarak konumlandırarak ilgili altyapı projelerine ciddi yatırımlar yaptı.

Bu gelişmelerin ışığında, diğer bölgesel ve küresel aktörlerin de Arktik yarışına katılması bekleniyor. Türkiye de bu süreçte belirli beklentilere sahip. Rusya’ya yönelik büyük ölçekli yaptırımlara rağmen, Türkiye enerji, ulaşım ve gemi yapımı gibi stratejik sektörlerde Moskova ile iş birliğini sürdürüyor.

Örneğin, birkaç yıl önce Rusya, Kuzey Deniz Rotası’nda faaliyet gösteren nükleer buzkıranlara bakım hizmeti vermesi için Türk şirketlerine bir onarım rıhtımı inşa etme işi verdi. 2021 yılında Moskova’nın bu tercihinin şaşkınlıkla karşılanmasının sebebi ise Çin’in sunduğu teklifin fiyat açısından daha cazip olmasıydı. Ancak, Rus yetkililer Çin’in Rus nükleer buzkıran teknolojisine olan aşırı ilgisinden endişe duyduğundan, Türkiye’nin projeye yalnızca ekonomik perspektiften yaklaştığı düşünülerek Türk tersaneleri tercih edildi.

Son yıllarda, Rusya ve Çin arasındaki iş birliği, Batı’nın uyguladığı yaptırımlar nedeniyle daha da güçlendi. Bu süreçte Amerikalılar, Moskova’nın Çin’e yakınlaşmasının etkilerini yeni yeni fark etmeye başlarken, Rusya ile ilişkilerini geliştirmek için girişimlerde bulunuyor. Ancak, Rus makamlarının ABD ve Çin’in Arktik bölgesindeki etkisini artırmasından duyduğu endişeler göz önüne alındığında, Türkiye’nin Kuzey Deniz Rotası projesinde daha fazla yer alması olası görünüyor.

Bu bağlamda, Türk işletmeleri için birkaç önemli fırsat alanı mevcut. İlk olarak, Türk-Rus ortak gemi inşa projeleri öne çıkıyor. Örneğin, Sefine Tersanesi’nde inşa edilen bir Rus kurtarma buzkıranının 2025 yılında tamamlanması planlanıyor. Bu olumlu deneyimin ardından, Türkiye diğer ilgili projelere de katılma isteğini dile getirebilir.

Olası seçeneklerden biri, Rusya’nın doğu bölgelerindeki Zvezda Tersanesi’dir. Bu büyük ölçekli kompleks, Arktik petrol tankerleri, gaz taşıyıcıları ve dünyanın en büyük nükleer buzkıranlarının üretimi için tasarlanmıştır. Hem Batılı ülkeler hem de Çin bu projeye ilgi gösterirken, Türkiye de gemi inşa alanındaki tecrübesiyle katkıda bulunabilir.

Ayrıca, Türk şirketleri liman altyapısı inşasında da uzmanlaşmış durumdadır. Türkiye, Akdeniz ve Karadeniz limanlarındaki projelere sürekli olarak ilgi göstermektedir. Aynı zamanda, Türkiye’nin geliştirdiği birçok inşaat çözümü, Arktik koşullarına da adapte edilebilir. Dolayısıyla, Türkiye, Arktik liman altyapısının inşası aşamasında da önemli bir rol oynayabilir.

Ancak, bu noktada Türkiye’nin en büyük rakibi, Kuzey Deniz Rotası’nın gelişiminde başlıca paydaş olan Çin olacaktır. Bunun yanı sıra, Batılı şirketlerin de Arktik ulaşım rotalarına dahil olma çabaları göz ardı edilmemelidir.

Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımların yalnızca politik nitelikte olduğu ve zamanla değişebileceği unutulmamalıdır. Nitekim, 2025’in başlarından itibaren Rusya ile ABD arasındaki gerilimin azaldığı gözlemlenmektedir. Vaşington, Moskova ile iş birliğinin gerekliliğinin farkına vararak Arktik’teki ulusal çıkarlarını koruma yoluna gitmektedir.

Bu durumda Türkiye, Rusya için dengeleyici bir aktör rolü üstlenebilir. ABD ve Çin arasındaki rekabetin sürdüğü bu ortamda, Rusya’nın bu ülkelerin Arktik’teki etkisini artırmak istememesi, Türkiye’ye önemli bir fırsat sunmaktadır.

Türkiye, özel bir yatırım politikası ile yeni küresel lojistik zincirlerine dahil olabilir. Ancak, bu süreçte Rusya’ya yönelik ikili liman ve gemi inşa projeleri sunularak Arktik bölgesindeki varlığın bir an önce artırılması gerekmektedir. Aksi takdirde, bu alan hızla Pekin ve Vaşington tarafından ele geçirilecektir.