Devlete ait Vietnam Haber Ajansı’na göre, ülkenin en üst düzey lideri To Lam salı günü Çin’in yeni büyükelçisi He Wei’den güven mektubunu alırken yaptığı açıklamada, Vietnam’ın Çin ile ilişkilerini geliştirmesinin Hanoi’nin dış politikası için “stratejik bir seçim ve en önemli öncelik” olduğunu söyledi.

Lam, geleneksel dostluğun ve Vietnam’ın Çin ile kapsamlı stratejik işbirliği ortaklığının önemini vurguladı.

Lam, geçen ay Çin’e yaptığı gezi ve Devlet Başkanı Xi Jinping’ in Aralık ayında Hanoi’ye yaptığı devlet ziyareti de dahil olmak üzere her iki ülkenin üst düzey liderlerinin son ziyaretlerinin “ikili ilişkiler için yeni bir konumlandırma oluşturduğunu … iki ülke için pratik faydalar sağlamaya ve bölgede ve dünyada barış, istikrar ve kalkınmayı sürdürmeye katkıda bulunduğunu” sözlerine ekledi.

Vietnam Haber Ajansının bildirdiğine göre, geçen hafta Hanoi’ye varan Çin Dışişleri Bakanı, “siyasi güveni pekiştirmek, savunma ve güvenlik alanında önemli işbirliğini genişletmek, sosyo-ekonomik ve kültürel işbirliğini yükseltmek, insanlar arası dostane alışverişi teşvik etmek … ve denizdeki anlaşmazlıkları ortaklaşa kontrol etmek ve daha iyi çözmek için düzenli üst düzey değişimleri hızlandırmaya katkıda bulunma sözü verdi”.

Çin Dışişleri Bakanlığı açıklamasında Güney Çin Denizi’ndeki ihtilaflardan bahsetmedi ancak “dostluk gemisinin” “istikrarlı ve uzaklara yelken açmasını” umduğunu söyledi.

He Wei, yaklaşık altı yıl görev yaptıktan sonra geçen ayın sonunda Hanoi’den ayrılan Xiong Bo’nun yerine atandı.

İki komşu Güney Çin Denizi’nde devam eden gerginliklere rağmen ekonomik ve siyasi bağları güçlendirmeyi umuyor. Pekin’in tartışmalı sulardaki iddialarına, Çin’de Nansha olarak bilinen Spratly Adaları’ndaki tartışmalı birkaç resifte son aylarda arazi ıslahını önemli ölçüde hızlandıran Vietnam tarafından meydan okundu.

Bu ayın başlarında Vietnam sahil güvenliği, Güney Çin Denizi’ndeki güneydoğu kıyısı açıklarındaki sularda “yeni durumda” güvenlik tehditlerine yanıt vermeye odaklanan nadir bir canlı ateş tatbikatı düzenledi.

Hanoi, pragmatik “bambu diplomasisi” kapsamında geçtiğimiz yıl ABD ve Japonya ile olan ilişkilerini, ülkenin diplomatik ilişki için en yüksek tanımı olan kapsamlı stratejik ortaklığa yükseltti.

Lam’ın önümüzdeki hafta ABD’ye gitmesi ve salı günü başlayacak olan yıllık Birleşmiş Milletler Genel Kurul oturumuna katılması bekleniyor.

Hem Çin hem de Vietnam liderleri ve üst düzey yetkilileri, ikili ilişkileri diplomatik bir öncelik haline getirme ve denizdeki farklılıklarını yönetme konusunda söz verdiler.

Geçen hafta Hanoi’ye vardıktan sonra He, farklılıklarını yönetmek için her iki tarafa da “sabır” çağrısında bulundu.

Vietnam’da mayıs ayında cumhurbaşkanı seçilen Lam, aynı zamanda Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri seçildikten iki hafta sonra geçen ay ilk yurtdışı ziyareti için Çin’e gitti. Ziyaret sırasında Xi ile görüştü ve partiler arası bağları güçlendirme mesajı verildi.

ABD’nin Çinli balistik füze tedarikçilerine yönelik yeni yaptırımları Pakistan’ın Pekin’le olan savunma bağlarına yönelik önemli bir tehdit oluşturuyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı kısa bir süre önce Pekin Makine İmalatı Endüstrisi Otomasyon Araştırma Enstitüsü’ne yaptırım uyguladı. ABD, firmayı Pakistan roket motorlarını test etmek için ekipman tedarik etmekle suçladı ve yaptırımlara yol açtı. Buna ek olarak, cezalar diğer üç Çinli şirkete -Hubei Huachangda Intelligent Equipment, Xi’an Longde Technology Development ve Universal Enterprise- ve Çin vatandaşı Luo Dongmei ile Pakistan merkezli Innovative Equipment’a da genişletildi. Yaptırımlar, bu kuruluşların füze teknolojisi kısıtlamaları altında kontrol edilen ekipmanı transfer ettiklerini iddia ediyor.

Washington’a göre bu firmalar tarafından sağlanan ekipman Pakistan’ın Şahin 3 ve Ebabil balistik füze programları için tasarlanmıştı. Şahin 3, 2,750 kilometre menzile sahip, Hindistan ve Orta Doğu’nun derinliklerine ulaşabilen orta menzilli bir füze. Ebabil ise benzer stratejik amaçlar için tasarlanmış 1.800 kilometre menzilli taktik bir füzedir.

Çin’i çevreleme stratejisinin bir parçası

Güvenlik uzmanları bu yaptırımların özel olarak Pakistan’ı hedef almaktan ziyade ABD’nin Çin’in yükselişini kontrol altına almaya yönelik daha geniş bir stratejisinin parçası olduğunu savunuyor. İslamabad’da yaşayan güvenlik uzmanı Syed Muhammad Ali, Nikkei Asia’ya yaptığı değerlendirmede, “Bu, ABD’nin Pakistan’ı hedef almaktan ziyade Çin’in yükselişini kontrol altına almayı amaçlayan daha geniş ekonomik baskı stratejisinin bir parçası” dedi.

Ali, Çin’i Pakistan’ın nükleer kapasiteli balistik füze programıyla doğrudan ilişkilendiren çok az kanıt olduğunu vurgulayarak, Pakistan-Çin savunma işbirliğinin çoğunun Pakistan hava kuvvetleri, ordusu ve donanmasının ihtiyaçlarını karşılamak için konvansiyonel silahlara odaklandığını belirtti. “Pakistan-Çin savunma işbirliği hava kuvvetleri, ordu ve deniz kuvvetlerinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik konvansiyonel silahlarla ilgilidir ve Pakistan’ın kendi geliştirdiği balistik füzelere dayanmamaktadır” diye ekledi.

İslamabad yaptırımları reddetmekte gecikmedi ve bunları siyasi amaçlı olarak nitelendirdi. Pakistan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mumtaz Zahra Baloch, “Bazı ülkelerin, nükleer silahların yayılmasını önleme normlarına sıkı sıkıya bağlı olduklarını iddia ederken, gelişmiş askeri teknolojiler için lisans gerekliliklerinden kendi gözdelerine uygun bir şekilde feragat ettikleri yaygın olarak bilinmektedir” diyerek bu hamleyi eleştirdi.

Pakistan ve Çin savunma işbirliği

Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’ne göre Çin, Pakistan’ın en büyük silah tedarikçisi olmaya devam ediyor ve 2000-2023 yılları arasında Pakistan’a yapılan tüm büyük silah ihracatının %44’ünü oluşturuyor. İki ülke, JF-17 Thunder savaş uçağı ve Al-Khalid ana muharebe tankının ortak geliştirilmesi de dahil olmak üzere uzun bir savunma işbirliği geçmişine sahiptir. Diğer savunma alımları arasında 25 J-10C uçağı, Wing Loong II silahlı insansız hava araçları ve sekiz Hangor sınıfı saldırı denizaltısı yer alıyor.

Yaptırımların Pakistan’ın balistik füze programı üzerinde hemen bir etkisi olmayabilir ancak uzmanlar Pakistan’ın Çin ile savunma işbirliğinin ileride önemli engellerle karşılaşabileceği konusunda uyarıyor. Nikkei’ye konuşan Wilson Center Güney Asya Enstitüsü Direktörü Michael Kugelman, “Pakistan’ın Çin ile özel bir savunma ilişkisi var ve Pekin’in cezalandırıcı ABD önlemleriyle hedef alınmaya devam etmesi halinde füze geliştirme ihtiyaçları için başvurabileceği başka bir ortağı yok” dedi.

Gelecekteki etkileri

Yaptırımlar Pakistan ve Çin arasında gelecekte yapılacak işlemleri zorlaştırabilir. King’s College London’da kıdemli araştırmacı olan Ayesha Siddiqa, ABD dolarının küresel hakimiyetinin Çinli firmaları kısıtlamalara uymaya zorlayabileceğini vurguladı. Siddiqa, “Bu hakimiyet Çinli firmaları gelecekte Pakistan ile iş yaparken daha temkinli olmaya zorlayabilir” dedi.

Uzmanlara göre, Washington’un eylemleri Pakistan’ı tırmanan ABD-Çin rekabetine daha fazla dahil edebilir. Kugelman, “ABD’nin Çin’in füze endüstrisine uyguladığı amansız yaptırımlar, Pekin’in İslamabad’ın uzun süredir bel bağladığı silah türlerini sağlamasını zorlaştırırsa, uzun vadede Pakistan-Çin savunma ilişkileri çok pratik nedenlerden dolayı zorluklarla karşılaşabilir” dedi.

Çin’in ABD yaptırımları nedeniyle daha az erişilebilir hale gelmesi durumunda Pakistan alternatif tedarikçiler aramak zorunda kalabilir, ancak bu uzun bir süreç olabilir. Kugelman, Pakistan’ın nükleer silahların yayılması konusundaki geçmişinin de savunma işbirliğine girmeye istekli yeni ortaklar bulmayı zorlaştırabileceğini belirtti.

Ayesha Siddiqa, ABD’nin yaptırımları muhtemelen Hint-Pasifik müttefiklerini düşünerek uyguladığını söyledi ve “ABD bölgedeki ortaklarını balistik füze saldırıları tehdidine karşı güvence altına almak ve konsolide etmek istiyor” diye ekledi.

Japonya Liberal Demokrat Partisi (LDP) yeni başbakanı seçmek için dokuz adayı kamuoyu önünde münazaraya çıkardı. Adaylar, ekonomik büyüme, güvenlik sorunları ve siyasi reformlar gibi konuları ele alarak görüşlerini paylaştı.

Adaylar içerisinde en dikkat çeken söylem ise kıdemli aday Shigeru Ishiba’nın Japonya’nın ANZUS’a katılmasıyla başlayarak Asya NATO’su kurulması çağrısında bulunması oldu.

Daha önce düzenlediği basın toplantılarında Ishiba, “NATO’nun Asya versiyonunu” yaratma ve Japonya-ABD Güçlerin Statüsü Anlaşması’na eşitlik getirme arzusunu sıkça dile getirmişti. Ishiba toplantı esnasında sıkça Ukrayna meselesine değinirek, “Ukrayna’da caydırıcılık neden işe yaramıyor. Çünkü orada bir resmi bir NATO varlığı yok” ifadesini kullandı.

Ishiba, 2002-2004 yılları arasında Başbakan Junichiro Koizumi kabinesinde Japonya Savunma Ajansı Genel Müdürü olarak görev yaptı. Ardından 2007-2008 yılları arasında Yasuo Fukuda yönetiminde Savunma Bakanı olarak 1 yıl görevde kaldı. LDP içerisinde kıdemli isimlerden olan Ishiba, Japonya’nın pasifist anayasal savunma stratejisinden vazgeçmesi gerektiğini düşünen isimlerden.

9 adayla birlikte çıktıkları münazarada, diğer adayların ekonomi ve kalkınma planlarına dair planlamaları ön plana çıkarken Ishiba, “Asya’nın güvenlik yapısı, mevcut ilişkilerin ve değer sistemlerinin etkisiyle giderek değişiyor. Bu durum, uluslararası işbirliği ve meşru müdafaa kavramlarını yeniden düşünmemizi gerektiriyor” dedi.

Güvenlik politikasıyla ilgili olarak Genel Sekreter Toshimitsu Motegi, eski Genel Sekreter Shigeru Ishiba’nın savunduğu “NATO’nun Asya versiyonunun” gerçekçi olmadığına dikkat çekti. Ishiba, ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda’yı göz önünde bulundurarak, “Benzer ortamlara sahip ülkelerle başlamak teorik olarak mümkün” diye yanıt verdi.

Ardından Motegi bu durumun parti gündeminden bağımsız ve Anayasal bir süreç olduğunu hatırlatarak, “NATO’nun Asya versiyonunun kurucusunun Ishiba olacağını düşünüyorum. Her ne kadar NATO’nun özü önerilmiş olsa da üye ülkeleri dış saldırılardan korumaya yönelik bir sistemden bahsediliyor. Kolektif güvenlik ve meşru müdafaa hakkı giderek LDP’ye bağımlı hale geliyor. Bu kapsamlı çalışma Anayasa ile ilgilidir. Evet, Asya farklı değer sistemlerine sahip bir kıta. Avrupa’dan çok farklı özellikle. Örneğin Çin ile olan ilişkilerimiz ve konumlarımız farklı bir boyutta. İlişkilerde ilerleyen süreci idame ettirecek bu söylemin olgunlaşıp olgunlaşmadığını merak ediyorum. Öte yandan Singapur, Tayland ve Hindistan bu gruba dahil edilecek mi? Ben de bunun gerçekçi olmadığını düşünüyorum. Ne düşünüyorsunuz Bay Shiba, lütfen cevap verin?” sözleri ile çıkıştı.

Ishiba, Asya’da kolektif güvenlik anlayışının, ülkelerin ilişkilerini etkilediğini bu durumun, bölgesel güvenlik mekanizmalarının nasıl şekilleneceği konusunda belirsizlik yarattığını savunarak, “Kolektif güvenliğin simgesi olan Birleşmiş Milletler’dir. Fakat Birleşmiş Milletler güçlerine katılıp güç kullanmak mümkün mü? Meşru müdafaa hakkından farklı bir kavram olduğundan Asya NATO’su versiyonunu savunuyorum. Anayasa tartışması da dahil olmak üzere her şeyi açıklığa kavuşturmamız gerekiyor. Bunun tamamen farkındayım. Peki hangi ülkeler dahil olacak? Bu ancak Asya-Pasifik bölgesinde Japonya ve ABD, ABD-Kore Güvenlik Anlaşması, ANZUS Anlaşması ve Birleşik Krallık bünyesindeki Beş Göz İttifakı gibi çeşitli güvenlik mekanizmaları var. Evet, bunları birleştirmenin en erken yolu AZUS’a Japonya’nın eklenmesidir” diye konuştu.

Japonya ve ABD arasındaki ittifak, Asya-Pasifik bölgesinde güvenlik dinamiklerini belirleyen önemli bir faktör. Bu durum, diğer Asya ülkeleriyle işbirliğini artırma ihtiyacını doğuruyor. Öyle ki Ishiba’nın “Japonya kolektif güvenliğin simgesidir” söylemi bölgede Çin ve Rusya’yı çevreleyecek merkez üssünü Japonya’da tesis ederek, ABD ile Asya-Pasifik’te hegemonya kurma çabalarını gösteriyor. Ishiba, Abe kabinesinde Genel Sekreterlik görevindeyken, söz konusu anayasal değişikliler için yol açılması gerektiğini savunuyordu.

Ayrıca Ishiba, ABD’nin Japonya’daki askeri operasyonlarına ilişkin kuralları belirleyen SOFA’yı (Statute of Forces Agreement) revize etmeyi değerlendireceğini duyurdu.

Anlaşma, Japonya-ABD Güvenlik Anlaşması’nın 1960 yılında revize edilmesiyle imzalanmış ve değişikliğe uğramadan kalmıştır.

Japonya’da pek çok kişi, özellikle ABD askeri personelinin karıştığı kazalar ve suçlar söz konusu olduğunda SOFA’yı “eşitsiz ve işgalci” olarak nitelendiriyor.

Ishiba, LDP başkanı ve dolayısıyla başbakan olarak Japonya’nın Öz Savunma Kuvvetleri’ni eğitmek için ABD’de bir üs kurmayı hedeflediğini söyleyerek iki ülkenin askeri açıdan daha yakın ilişkilerde olması gerektiğinin altını çizdi.

Daha sonra SOFA’nın, ABD’de böyle bir Japon askeri üssünün kurulması halinde kurulacak anlaşmayla aynı seviyede olması gerektiğini savundu.

Ishiba, “SOFA’yı revize edeceksek, ittifakı güçlendirecek ve bölgesel güvenlik ortamını iyileştirecek bir şey olmalı” dedi.