Doç. Dr. Yang Chen
Şanghay Üniversitesi, Türkiye Araştırmaları Merkezi İcra Direktörü
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, aynı zamanda ÇKP Merkez Komitesi Siyasi Büro üyesi olan Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin daveti üzerine 3-5 Haziran 2024 tarihleri arasında Çin’e resmi bir ziyarette bulundu. Bu, Çin-Türkiye ikili ilişkilerinin geliştirilmesi açısından çok önemli ve anlamlı bir ziyaret.
Benim bakış açıma göre bu ziyaretin bazı arka planları var. Türkiye için Mart 2024’te yapılan yerel seçimler hükümet ve halk için büyük bir sürprizle sonuçlandı ve muhalefetin kazanmasının nedenlerinden biri de ekonomik sorunlar. Çin ise son birkaç yılda birçok Arap ülkesi ile ilişkilerini güncelledi. Bununla birlikte, bazı nedenlerden dolayı, Çin ve Türkiye’nin diplomatik gündemlerinde hala üst sıralarda yer almayan stratejik bir işbirliği ilişkisi meselesi var. Ayrıca, dünya sistemik bir krize tanıklık ediyor. Rusya-Ukrayna çatışması ve Filistin-İsrail çatışması herhangi bir ateşkes belirtisi göstermediği gibi giderek şiddetlenmekte ve uzun süreli bir savaşa, mevzi savaşına ve yıpratma savaşına dönüşmektedir. Bu bağlamda, yükselen ve gelişmekte olan bir ülke olarak Çin ve Türkiye birçok ortak çıkarı paylaşmaktadır ve krizi çözmek için birlikte çalışmalıdır.
- Bu ziyaret önemli bir sembolik öneme sahiptir
Bakan Hakan Fidan’ın ziyareti, Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin geçen yıl Türkiye’ye yaptığı ziyarete iade-i ziyaret, Türkiye’nin yeni dışişleri bakanı olarak Çin’e yaptığı ilk ziyaretti. Ayrıca son 12 yılda Çin’de Sincan’ı ziyaret eden en üst düzey Türk yetkili oldu. Şubat 2019’da Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın Çin’in Sincan politikasına yönelik eleştirileri hala hatırlanıyorsa, bu ziyaret iki ülkenin bu konuda yeni bir fikir birliğine vardığını gösteriyor ve bu da iki ülke arasındaki stratejik karşılıklı güveni artırmaya yardımcı oluyor. Buna ek olarak, Türkiye temel çıkar konularında Çin’i desteklemektedir. Örneğin yapılan açıklamalara göre, Türkiye tek Çin politikasını desteklemektedir; Türkiye topraklarında herhangi bir gücün Çin’in egemenliğine ve güvenliğine zarar verecek eylemlerde bulunmasına izin vermeyecektir; Çin’in gelişiminin dünyaya fayda sağlayacağına inanarak, Batı’nın bu gelişimi kontrol altına alma çabalarını takip etmemektedir.
- Bu ziyaret Çin ve Türkiye ilişkilerini birçok alanda geliştirecektir
Özellikle ekonomi açısından, iki ülkenin ticaret açıkları ve ticaret açıklarının temel nedenlerine ilişkin farklı anlayışları olmasına rağmen, bu iki ülkenin ekonomik işbirliğini artırmasına engel değildir. Örneğin Çin, Türkiye’nin Çin’e tarım ürünleri ve meyve ihracatını artıracak, Türkiye’nin markalarının Çin’deki etkisini artırmak için daha fazla Türk üreticinin Çin İthalat Fuarı ve diğer fuarlara katılmasını memnuniyetle karşılayacak, Türkiye’de daha fazla doğrudan yatırımı teşvik edecek ve turizm işbirliğini teşvik edecektir. Daha da önemlisi, Rusya-Ukrayna çatışması bağlamında Orta Koridor’un önemi daha da ön plana çıkmaktadır. Gelecekte iki taraf Orta Koridor ile Kuşak ve Yol Girişimi arasındaki stratejik uyumu daha da güçlendirmeli ve işbirliği için daha fazla alan ve potansiyel bulmalıdır.
- İki ülke çok sayıda uluslararası konuda görüş birliği içindedir
Örneğin, Rusya-Ukrayna ihtilafı konusunda, süreç ne kadar zor olursa olsun, hem Çin hem de Türkiye arabuluculuk konusunda büyük çaba sarf etmiştir. Çin her zaman barış için çalışma ve görüşmeleri objektif ve tarafsız bir şekilde kolaylaştırma pozisyonuna bağlı kalmıştır. Türkiye de Çin ile benzer görüşleri paylaşıyor. Türkiye’nin bu konudaki önerilerinin Rusya tarafından bir ölçüde kabul edildiğine dair bazı haberler gördüm. 29 Mart 2024 tarihinde Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Rusya’nın Ukrayna konusunda diyaloğa girmeye istekli olduğunu, ancak Kiev tarafından önerilen barış planını veya Rusya’nın katılımı olmadan barış zirvesini dikkate almayacağını, ancak Türkiye tarafından önerilen “İstanbul Barış Girişimi”ni dikkate alacağını ve Türkiye’nin de Başkan Putin’in Türkiye ziyaretine hazırlandığını söyledi. Filistin-İsrail çatışması konusunda iki ülke derhal ateşkes sağlanmasını, insani yardımların arttırılmasını, Filistin sorununa iki devletli bir çözüm bulunmasını ve Filistin içinde iç uzlaşının desteklenmesini savunuyor. Çin ve Türkiye’nin bu sıcak meseleye ilişkin adalet sesleri uluslararası toplum tarafından duyuldu.
- Türkiye’nin de bu ziyaretle ilgili bazı talepleri olduğunu görüyorum
Bunlardan biri, Türkiye Dışişleri Bakanı’nın Türkiye’nin BRICS Grubu’na katılmayı bir alternatif olarak değerlendirebileceğini söylemesi. Rus tarafı bunu açıkça memnuniyetle karşıladı. Çin’e gelince, Dışişleri Bakanı Wang Yi 10-11 Haziran 2024 tarihlerinde yapılacak BRICS Dışişleri Bakanları Toplantısına katılacak ve bu konuyu görüşmek üzere Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile tekrar bir araya gelecek. Bir diğer konu da Hakan Fidan’ın Çin’in Irak tarafından önerilen Kalkınma Yolu projesine katılabileceğine dair umudunu dile getirmiş olması. Elbette bu projenin güzergâh üzerindeki ülkeler için iç istikrar, Orta Doğu’nun güvenlik riski, bazı Büyük Güçlerin dış müdahaleleri gibi bazı riskleri bulunmaktadır, ancak Çin bu projenin imkân ve potansiyelini, özellikle de bu projenin Kuşak ve Yol Girişimi ile koordinasyonunu da değerlendirecektir.
- Türk yetkililerinin bazı açıklamaları olumsuz çağrışım yarattı
Türk yetkilileri tarafından yapılan bazı açıklamaların çok tuhaf olduğunu görüyorum, bu da Çinlileri Türkiye’nin samimiyeti konusunda şüpheye düşürüyor.
Örneğin, Türkiye Dışişleri Bakanı Urumçi ve Kaşgar’ı İslam-Türk şehirleri olarak adlandırdı. Bu ifade çok garip, çünkü biz Çinliler hiçbir zaman Çin şehirlerini tanımlamak için İslami, Türki, Hristiyan, Budist gibi kelimeleri kullanmayız, bu da Çinliler arasında birçok olumsuz çağrışımı tetiklemiştir. Bir başka örnek olarak, Türkiye Dışişleri Bakanı’nın Çin ziyareti vesilesiyle, Türk donanmasına ait bir Yavuz fırkateyni Tayvan Boğazı’nı geçerek Doğu Çin Denizi’ne girmiş ve PLA 052D füze destroyerinin takip ve izleme yapmasına neden olmuştur. Türkiye’nin donanma fırkateyninin bu hareketinin Çin’in temel çıkarlarını ihlal ettiği açıktır.
Son not
Özetle, bu ziyaret iki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır, ancak iki taraf arasında stratejik karşılıklı güvenin tesis edilmesi bir gecede gerçekleşmemektedir. İki eski Çin atasözünün de dediği gibi, “Dokuz ayaklı bir platform dünyanın temelinden başlar ve bin millik bir yolculuk tek bir adımla başlar”. Bu, tüm başarılı işlerin sıfırdan, küçük şeylerden başlaması ve hızı biraz yavaş olsa bile kademeli olarak ilerlemesi gerektiği anlamına gelir. Bir diğer örnek söz de şu; “bir kişinin ne söylediğini dinleyin ve ne yaptığını gözlemleyin”. Bu, bir kişinin sadece söylediklerini dinlemek için değil, aynı zamanda eylemlerinin sözleriyle uyuşup uyuşmadığını gözlemlemek için de doğru ve akılcı bir yoldur. Geçtiğimiz on yılda Çin ve Türkiye ilişkilerinin en büyük özelliklerinden biri “iki adım ileri bir adım geri” olmuştur. Bu ziyaretin, her iki tarafın da birbirlerinin temel çıkarlarına gerçekten saygı göstermesi ve ikili ilişkilerin pratik eylemlerle daha yüksek bir seviyeye taşınması için bir fırsat teşkil etmesi umulmaktadır.
