Aşağıda çevirisini okuyacağınız makale, İsrail’in Lübnan’a yönelik saldırı ve işgalinin Lübnan’ın tarihi hafızasına nasıl zarar verdiğine odaklanıyor:
***
Lübnan’ın paha biçilmez miras alanları İsrail bombardımanıyla yok edildi
Chloe Cornish ve Malaika Kanaaneh Tapper
Roma, Haçlı ve Osmanlı eserlerinin yakınlarına yapılan saldırılar bazılarını dümdüz ederken bazılarında da ‘görünmez’ hasarlar bıraktı.
Uzmanlara göre, İsrail’in Hizbullah’a karşı yürüttüğü savaş sırasında düzenlediği hava saldırıları, Lübnan’daki paha biçilemez miras alanlarında onarılamaz zararlara yol açtı.
Lübnanlı kültürel mirası koruma organizasyonu Biladi, Hizbullah’la bir yıldır süren savaşın tırmandığı Eylül ayından Kasım ayındaki ateşkese kadar geçen sürede İsrail saldırıları nedeniyle en az dokuz tarihi eserin tamamen yok olduğunu, 15’inin de ağır ya da kısmen hasar gördüğünü açıkladı.
Ayrıca arkeoloji uzmanları, Baalbek kentindeki Roma kalıntıları ve Sur’daki geniş bir Roma kompleksi de dahil önemli alanların yakınında patlayan bombaların, antik taşların bozulmasını hızlandıran ve yapılarını zayıflatan “görünmez hasara” neden olabileceğini de söylüyor.
Lübnan’ın bu hazineleri, IŞİD’in Suriye’nin Palmira kentindeki tapınakları kasıtlı olarak tahrip etmesinden Yemen’in eski kenti Sana’nın iç savaş sırasında zarar görmesine kadar, bu yüzyılda Orta Doğu’da çatışmaların tehdidi altında olan en son miras alanları oldu.
Biladi’nin yok edilmiş ya da hasar görmüş olarak değerlendirdiği miras alanları arasında üç cami, bir türbe, tarihi açıdan önemli üç ev, bir pazar yeri ve bir Roma duvarı bulunuyor.
Unesco’nun Beyrut’taki bölge ofisi, bir hava saldırısının, Roma kalıntıları ve büyüleyici tarihi sokaklarıyla ünlü güney sahil kenti olan Sur’daki dünya mirası alanının sınırları içinde “modern bir binayı” tahrip ettiğini söyledi.
Uzaktan algılama yöntemiyle Baalbek’teki dünya mirası alanında henüz gözle görülür bir hasar tespit edilmemiş olsa da Fransız mandası ve Osmanlı dönemi binaları da dahil yakınlardaki birkaç yapının vurulduğunu ekledi.
Durham Üniversitesi’nde Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da Tehlike Altındaki Arkeoloji projesini yürüten Graham Philip ne Hizbullah’ın ne de İsrail ordusunun “IŞİD’in yaptığı gibi mirası kasıtlı olarak yok etmeyi” amaçladığına inanmadığını söyledi.
Ancak yine de zararın meydana gelebileceği konusunda uyardı çünkü “atılan bombaların hacmi çok daha büyüktü.”
Bristol’daki West of England Üniversitesi’nde jeomorfoloji ve çatışma alanları mirası profesörü olan Lisa Mol, görünmez hasarın da büyük bir risk olduğunu, çünkü patlama basıncının herhangi bir şeyi yok etmiş gibi görünmese bile taşın erozyonunu hızlandırdığını söyledi.
Mol, Libya ve Yemen’de çatışmalardan etkilenen arkeolojik alanlar üzerindeki çalışmalarına dayanarak, “Yakın temaslarda, bir on yıl içinde daha fazla yapısal çöküş gördüğümüz oluyor” dedi.
İsrail ordusu sorulara cevaben yaptığı açıklamada “sivil altyapıya aşırı zarar vermeyi amaçlamadıklarını ve sadece askeri gereklilik nedeniyle saldırdıklarını” ve “hassas yapılara” yakın saldırılar için bir onay süreci olduğunu söyledi.
İsrail ordusu Hizbullah’ı sivil nüfus içine yerleşmekle ve “hatta kültürel miras alanlarının yakınına” konuşlanmakla suçladı, ancak bu iddiayı destekleyecek kanıt ya da spesifik örnekler sunmadı.
Lübnan’ın kültürel mirası, önce 1975’te başlayan ve 15 yıl süren iç savaş, ardından da 2020’deki yıkıcı Beyrut limanı patlaması nedeniyle daha önce de tehdit altında kalmıştı.
Son savaş, Hamas’ın 7 Ekim 2023’teki saldırısının ardından Hizbullah’ın İsrail’e roket atmaya başlamasıyla başladı ve İsrail’in Eylül ayında hava harekâtını hızlandırıp kara harekâtı başlatmasıyla tırmanan sınır ötesi çatışmaya yol açtı. Lübnan Sağlık Bakanlığı’na göre, bu çatışmalarda Lübnan’da 4.000’den fazla kişi ve İsrail’de 140’tan fazla kişi hayatını kaybetti.
Beyrut Amerikan Üniversitesi Arkeoloji Müzesi küratörü Nadine Panayot, 2020’deki liman patlamasında önemli parçalarını kaybettikten sonra, koleksiyondaki eserleri korumak için son savaştan sonra bir sığınak oluşturdu.
Dresden ve Coventry’den Hiroşima’ya kadar pek çok şehri yerle bir eden İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kültürel mirasa saygı gösterme sorumluluğu savaş kurallarına eklendi.
BM’nin kültürel miras ajansı UNESCO, son çatışmalar sırasında Lübnan’daki 34 eserde yaptığı gibi, alanların “geliştirilmiş koruma”ya alındığını ilan edebilir.
Ancak eski bir üst düzey UNESCO yetkilisi olan Francesco Bandarin, kuralları ihlal edenleri sorumlu tutmanın çok zor olduğunu söyledi, “Elinizde araçlar var ama bu araçlar zayıf ve sınırlı” dedi.
Lübnan Kültür Bakanlığı Eski Eserler Genel Müdürü Sarkis Khoury için en acı kayıplar, Lübnan’ın güneyinde İsrail ordusu tarafından tamamen yıkılan ve birçoğunun tarihi binlerce yıl öncesine dayanan yaklaşık 40 köy oldu. Ateşkesin yürürlüğe girmesinden bu yana geçen haftalarda İsrail ordusu Lübnan’ın güneyindeki evleri vurmaya devam etti.
Khoury, “Bu köylerin tarihi hafızasının tamamen ve sistematik olarak yok edilmesi en çok zarar veren şey. Zeytin [ağaçları] ve antik kalıntıları olan bir köy gördüğünüzde, bu Lübnan’ın ruhudur. Yok edilen şey de bu” dedi.
