31 Temmuz’da Hamas’ın en üst düzey lideri İsmail Haniye, İran’ın yeni cumhurbaşkanının yemin törenine katıldıktan sonra Tahran’da öldürüldü. Ne yazık ki şu an itibariyle Haniye’nin ölümüne ilişkin detaylar, bu saldırının karmaşıklığını vurgulayan birçok versiyona sahip. Ancak Hamas, İran ve diğer ülkeler, tahtın arkasındaki gücün İsrail olduğuna kesin olarak inanıyor. Bu yargıya dayanarak İran ve desteklediği “direniş ekseni” kaçınılmaz olarak İsrail’e misilleme yapacaktır.
İsrail ise ABD’de Biden yönetiminin “pencere döneminden” yararlanarak Orta Doğu’daki provokasyonlarını artıracaktır. İsrail bir yandan Hamas’ı tamamen ortadan kaldırmayı ve böylece tüm Filistinli taraflar arasındaki birliği zayıflatmayı hedefleyen adımlar atmaya devam ederken, diğer yandan da ABD’den daha fazla destek almak ve Netanyahu’nun bu Gazze krizinden çıkmasına yardımcı olmak için İran’ı kışkırtmaya devam edecektir. Sonuç olarak, Orta Doğu’daki durum önümüzdeki birkaç ay içinde daha da kargaşaya sürüklenecektir.
Hamas’ın üst düzey liderinin öldürülmesinin nedenleri
Dekapitasyon Saldırısının (düşman bir hükümetin veya grubun liderliğini veya komuta ve kontrolünü ortadan kaldırmayı amaçlayan askeri bir stratejidir) İsrail’in muhaliflerine saldırmak için sıklıkla kullandığı bir yöntem olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Bu yıl bu varsayımla ilgili daha fazla örnek ortaya çıktı. Nisan ayında İsrail’in düzenlediği hava saldırısında Haniye’nin üç oğlu ve çok sayıda torunu hayatını kaybetti. Haniye’nin tüm ailesinin 60’tan fazla üyesinin İsrail tarafından öldürüldüğü bildirilmektedir. 30 Temmuz’da İsrail’in insansız hava aracıyla düzenlediği saldırıda Hizbullah’ın “ikinci adamı” olarak kabul edilen üst düzey komutan Fuad Şükr’ün öldürüldüğü bildirildi. İsrail ordusu 1 Ağustos’ta, Hamas’ın askeri komutanı Muhammed Deif’in 13 Temmuz’da Gazze Şeridi’nde öldürüldüğünü doğrulayan bir açıklama yaptı. Ancak bu aracın sık sık kullanılması İsrail’in Gazze çatışmasındaki gerilemesini ve histerisini de vurguluyor. Savaş alanında kazanan belirlenemediğinde, daha fazla cinayet ya da “baş kesme saldırısı” meydana geleceği ve bunun da Orta Doğu’da tehlikeli bir duruma ve daha fazla belirsizliğe yol açacağı söylenebilir.
Ancak bu saldırının arkasında kim olursa olsun, birkaç nedenden ötürü bu İsrail’in yararınadır. Haniye’nin ölümü İsrail tarafından Netanyahu hükümetinin üzerindeki iç ve dış baskıyı hafifletmek için kullanılabilir. İsrail içinde Netanyahu’yu çok zayıf olmakla ve 10 aylık askeri eylemlerde hiçbir ilerleme kaydetmemekle suçlayan pek çok eleştiri var. ABD Biden yönetimi ve Demokrat başkan adayı Kamala Harris, İsrail’in bir an önce ateşi kesmesi ve bir barış anlaşması imzalaması gerektiği yönünde net açıklamalar yaptı. Böylesine büyük bir baskı altında kalan İsrail, Hamas liderlerini tasfiye etme yoluna gidiyor. Bu bir yandan İsrail’deki aşırı sağcı güçleri ve sertlik yanlılarını yatıştırırken diğer yandan Hamas’ın gücünü ciddi şekilde zayıflatabilir.
İsrail ile Hamas arasındaki barış görüşmelerini sekteye uğratmak ve hatta durdurmak için kullanılabilir. Şu anda iki taraf arasındaki barış görüşmeleri sorunsuz gitmiyor. Hamas’ın sertlik yanlılarıyla karşılaştırıldığında Haniye, İsrail ile müzakere etmek isteyen kişilerden biriydi. Nispeten ılımlı Haniye’nin ölümü kaçınılmaz olarak iki taraf arasındaki müzakerelerde daha büyük engellere yol açacaktır.
İsrail, İran’ın Batı’ya iyi niyet göstermemesi için büyük baskı uygulayabilir. İsmail Haniye’nin ölümünün diğer ülkeler yerine İran’da gerçekleşmesi, yeni İran hükümeti için büyük bir aşağılama oldu. Bu, İran üzerinde devam eden bir provokasyon ve baskıydı ve aynı zamanda yeni İran cumhurbaşkanına Batı ile ilişkileri geliştirmeye çalışmaması için bir uyarıydı. İsrail, Batı ile çatışmaya geri dönen bir İran görmek istiyor.
Haniye’nin ölümü Filistin içindeki uzlaşma sürecini de olumsuz etkileyecektir. İsrail, 14 Filistinli grubun uzlaşmaya vararak Bölünmenin Sona Erdirilmesi ve Filistin Ulusal Birliğinin Güçlendirilmesine İlişkin Pekin Deklarasyonu’nu imzalamasından çok çekiniyor. İsrail için onları mümkün olduğunca bölmek ve Filistinli grupların bir araya gelmesini engellemek aciliyet arz etmektedir.
Ayrıca İsrail, Orta Doğu’daki ve dünyadaki büyük güçlere, tüm direniş örgütlerinin liderlerinden herhangi birini her an, her yerde ortadan kaldırma kabiliyetine sahip olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Eğer birileri İsrail’le çatışmaya devam etmeyi seçerse, kaçınılmaz olarak İsrail’den ağır bir darbe yiyecektir. Bu aslında “direniş ekseni” için bir başka caydırıcı unsurdur.
Son olarak, İsrail İran’ı çökertmek ve hatta İran’ı İsrail ile bir savaşa sürüklemek niyetindedir. İsrail Gazze çatışmasında belirlediği hedeflere ulaşamadı ve Hamas, Husiler, Hizbullah ve diğer örgütler karşısında çaresiz durumda. İsrail’in tek umudu İran’ı kışkırtmaya devam ederek İran’ı uzun süreli bir savaşa sürüklemek ve ardından ABD’nin de savaşa katılmasını sağlayarak İsrail’in içinde bulunduğu çıkmazdan kurtulmasına yardımcı olmak.
İran’ın ve “direniş ekseninin” olası tepkileri
İran’ın ve liderlik ettiği “direniş ekseninin” İsrail’e misilleme yapacağı ve İsrail ile ABD’nin Orta Doğu’daki gücünü daha da zayıflatacağı kesindir.
Spesifik olarak konuşmak gerekirse, İran’ın karşılık vermesi kaçınılmazdır, ancak saldırının şiddeti kontrol edilebilir bir aralıkta olacaktır. İran ne İsrail ile doğrudan bir çatışma yaşamak ne de ABD ile askeri bir çatışmayı tetiklemek istemektedir. İran Devrim Muhafızları’ndan General Kasım Süleymani’nin öldürülmesi ve Suriye’deki İran Büyükelçiliği’nin bombalanmasının ardından İran, İran ve İsrail arasındaki çatışmayı kontrol etmek için “sıra tabanlı strateji” misilleme yöntemini benimsedi. İran’ın bu kez de bu şekilde misilleme yapması bekleniyor. Ancak İran için zor bir soru var ki o da iki ülke arasındaki çatışmayı tırmandırmadan İsrail’i büyük ölçüde vurabilecek bir dengeleme hareketini nasıl yapabileceği.
İran’ın karşı saldırısı kontrol edilebilir olsa da, İran tarafından desteklenen Hizbullah, Husiler ve Iraklı milisler İsrail’e yönelik saldırılarını daha da koordine edecek ve yoğunlaştıracaktır. Geçtiğimiz 8 ay boyunca, İsrail’e karşı şimdi ve uzun bir süre boyunca en etkili yolun bu olduğu görülmüştür. Bu nedenle bir an için cesur davranmak akıllıca olmayacaktır. Bir başka deyişle, İran’ın İsrail ve ABD ile doğrudan bir çatışmaya girmesine hala gerek yok, ancak halkın öfkesinin yatıştırılması gerekiyor.
Haniye’nin ölümü Hamas kurumlarının normal işleyişini etkilemeyecek olsa da, Hamas’ın gücü geçen yıl 7 Ekim’den bu yana ciddi darbe aldı ve İsrail’e daha büyük çaplı bir saldırı düzenleme kabiliyeti önemli ölçüde azaldı. Gazze’deki çatışmaların birinci yıldönümüne daha iki ay var ve Hamas İsrail’in daha şiddetli bir saldırısıyla karşı karşıya kalabilir. Bu iki ay boyunca dayanabilirse, İsrail’in askeri güç statüsüne ağır bir darbe indirmesi kaçınılmaz olacaktır.
Haniye’nin ölümünün Orta Doğu’ya etkileri
Suudi-İran uzlaşması ve Filistin’in iç uzlaşmasından sonra, İsrail ve İran arasındaki çelişki giderek Orta Doğu’daki temel çelişki haline geldi ve bölge “İsrail karşıtı” birleşik cephe oluşum sürecine girdi.
Ağırlıklı olarak İran liderliğindeki direniş fraksiyonu, İsrail ve ABD’ye karşı ana güç haline gelmiştir. Başta Suudi Arabistan, Mısır, Ürdün, Katar ve diğer ülkeler olmak üzere ılımlı grup İsrail ve ABD’den hala umutlu olsa da, Suudi Arabistan son zamanlarda Çin ile ekonomik ve güvenlik konularında işbirliğini önemli ölçüde geliştirdi ve Çin’in Filistin’deki iç uzlaşı için arabuluculuk yapmasını takdir ettiğini ve desteklediğini ifade etti. Başını Türkiye’nin çektiği sertlik yanlıları son zamanlarda İsrail ile uzlaşmayı durdurmakla kalmayıp, bir kez daha İsrail karşıtlığı ve Filistin yanlılığı bayrağını ele geçirdiler. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan 28 Temmuz 2024’te Türkiye’nin geçmişte Dağlık Karabağ ve Libya’da yaptığı gibi İsrail’e askeri “müdahalede bulunabileceği” tehdidinde bulundu.
ABD ile İsrail arasında Orta Doğu konusunda yaşanan çelişkiler daha da belirginleşecek ve Gazze çatışması daha fazla alana yayılacaktır. Biden’ın başkanlık seçimlerinden çekilmesiyle birlikte Biden yönetimi bir “pencere dönemine” girmiş oldu. İsrail’in bu dönemde korkusuzlaşarak İran’a yönelik provokasyonları artırması ve Gazze çatışmasını yeni bir düzeye taşıması bekleniyor.
İsrail’in bakış açısına göre, Orta Doğu’da ateşkes olamayacağı gibi, savaşın daha büyük ve daha trajik olması ve Orta Doğu’yu daha büyük bir kaosa sürüklemesi gerekiyor. Birincisi, bu Netanyahu’nun işine geliyor, çünkü ancak savaşı sürdürerek siyasi kariyerini koruyabilir. İkincisi bu süreç, Hamas’ı tamamen ortadan kaldırma hedefine ulaşmayı, Filistin’deki iç uzlaşma sürecini kesintiye uğratmayı ve Orta Doğu’da istediğini yapmak ve İran liderliğindeki direniş güçlerini zayıflatmak için Biden yönetiminin “pencere döneminden” yararlanmayı uman İsrail için faydalıdır. Üçüncüsü bu durum, Donald Trump’ın işine yarıyor. İsrail’in Orta Doğu’daki saldırısı Biden yönetimi ve başkan adayı Harris üzerinde muazzam bir baskı yaratacak ve bu da dolaylı olarak Trump’ın başkanlık kampanyasına fayda sağlayacaktır.
Orta Doğu’daki durum daha da gerginleşecek olsa da, büyük bir savaşın kritik noktasından önce hala biraz boşluk var. ABD, İran ve İsrail, Orta Doğu’da bundan sonra atılacak adımları belirleyecek en önemli üç güçtür.
ABD’nin Rusya-Ukrayna çatışması, İsrail-Filistin çatışması, Tayvan Boğazı ve Güney Çin Denizi gibi üç krizle aynı anda baş edebilecek ne iradesi ne de yeteneği var. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en büyük siyasi mesele ABD başkanlık seçimleridir.
İran ise, Husi silahlı güçleri, Lübnan’daki Hizbullah ve Irak ve Suriye’deki milislerle ABD ve İsrail’e büyük bir darbe vurabilir. Bu nedenle şimdiye kadar İsrail ile doğrudan çatışmaya girmek için bir nedeni olmadı.
Tek belirsizlik İsrail’in bir sonraki hamlesi, özellikle de Lübnan’da Hizbullah’a karşı geniş çaplı bir savaş başlatıp başlatmayacağı ya da İran’a karşı daha provokatif eylemlerde bulunup bulunmayacağı. Bu suikast yeni bir çatışma döneminin sadece başlangıcı. İsrail için Haniye’nin ölümü İran’ın İsrail karşıtı tutumunun bir testidir. Tel Aviv, provokasyonlarını artırmaya devam edecek ve Türkiye, Suriye ve diğer ülkelerin İsrail karşıtı tutumlarını sürekli test edecek, böylece bir sonraki adımda savaşın kapsamını ve ölçeğini genişletip genişletmemeye hazırlıklı olacaktır.
