Cumhurbaşkanı Erdoğan beraberindeki heyetle bugün Mısır’ın başkenti Kahire’ye geldi. Bu ziyaret, iki ülke arasındaki 10 yıl süren gerginliğin ardından bir kaç yıldır devam eden nornmalleşme sürecinde önemli bir adım. Aşağıda çevirisini okuyacağınız makale, Erdoğan’ın ziyaretinin Mısır-Türkiye ilişkilerini nasıl ivmelendirebileceği ile iki ülkenin anlaşmazlık konuları ve işbirliği alanlarını ele alıyor.
***
Erdoğan Kahire’de: Mısır-Türkiye ilişkilerinde yeni bir başlangıç mı?
Bu ziyaret, iki ülke arasındaki on yıllık gerginliğin ardından Türkiye Cumhurbaşkanı’nın Mısır’a yaptığı ilk ziyaret. Liderler hızla gelişen bölgesel ortamda işbirliği alanlarını ele alacaklar.
AMR EMAM
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, gerginliklerle geçen on yılı aşkın bir sürenin ardından Mısır’a ilk ziyaretini bugün yapıyor. İki ülkeyi barıştırmak için yıllarca süren arabuluculuk çabalarının ardından Erdoğan, Mısırlı mevkidaşı Abdülfettah es-Sisi ile Kahire’de bir araya gelecek.
İki ülke ilk kez 2013 yılında, Sisi liderliğindeki Mısır ordusunun, ideolojik olarak Erdoğan’ın Adalet ve Kalkınma Partisi ile bağlantılı Müslüman Kardeşler partisinin İslamcı Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’ye karşı darbe yapmasıyla karşı karşıya gelmişti.
O zamandan bu yana çok şey değişti ve iki ülke, farklılıkları gidermeye devam ederken yeni bir sayfa açma konusunda anlaştı.
Mısır ordusunun Mursi’yi devirmesi, kendi deneyimlerinden sonra askeri darbelerden hoşlanmayan Türkiye’nin hoşuna gitmedi.
Darbeden bir ay önce, o dönem savunma bakanı olan Sisi mevkidaşlarıyla görüşmek üzere İstanbul’u ziyaret etti.
Mısır’ın o zamanki Türkiye büyükelçisi Abderahman Salaheldin’in ‘Sultan’ın Ülkesinde Elçiydim’ adlı kitabından bir alıntıya göre, Sisi İstanbul’a indikten sonra oteline giderken arabasının camından dışarı bakmış ve şehrin ne kadar kusursuz ve temiz olduğunu görünce büyülenmiş.
O dönemde Türkiye’nin başbakanı olan Erdoğan’la görüştüğünde Sisi, Erdoğan’ın karizmasına ve Arap ve İslam ülkelerindeki popülaritesine duyduğu hayranlığı dile getirdi ve Kahire’nin Avrupa ile ilişkilerini geliştirmek için Mısır’ın Erdoğan’ın itibarından faydalanabileceğini umduğunu ifade etti.
Erdoğan ise Mısır ordusunu 2011 yılında merhum Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek karşıtı göstericilerin yanında yer alarak bir yıl sonra Mursi’nin cumhurbaşkanı olmasına yol açan seçimlerin yapılmasını sağladığı için övdü.
Sisi’nin Erdoğan’a duyduğu hayranlık, muhtemelen Türk liderin birçok kez kamuya açık forumlarda Sisi’ye ateş püskürmesine rağmen Mısır liderinin Erdoğan’ı hiçbir zaman kamuoyu önünde eleştirmemesinin nedeniydi.
On yıllık gerilim
Mısır ve Türkiye arasında siyasi ve ideolojik bir çatışma olarak başlayan süreç, Erdoğan’ın Haziran 2020’de Türkiye destekli birlikleri Libya’nın doğusuna göndererek Sisi’nin belirlediği kırmızı çizgiyi ihlal etmesiyle iki ülke arasında neredeyse askeri bir hesaplaşmaya yol açıyordu.
Mısır birlikleri, komşu Kuzey Afrika ülkesinin batı kesimindeki Türkiye destekli birlikler ve paralı askerler karşısında Libya’nın doğusunun büyük bölümünü kontrol eden Libya Ulusal Ordusu’nu hızlı bir şekilde desteklemek için Libya sınırından sadece kilometrelerce uzakta, Mısır’ın batısında konuşlandırıldı.
Ankara ayrıca Mısır’ın Süveyş Kanalı’na sadece birkaç kilometre uzaklıkta, Sudan açıklarındaki Kızıldeniz adası Sevakin’i kiralayarak Kahire’yi kızdırdı.
Sisi ve Erdoğan, ilki Kasım 2022’de Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın açılışında olmak üzere geçen yıl üç kez bir araya geldi.
İki lider ayrıca geçen yıl Eylül ayında Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’de düzenlenen G20 zirvesinde ve aynı yılın Kasım ayında Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da düzenlenen Arap ve İslam liderleri zirvesinde görüştü.
Ortak çıkarlar
İsrail’in Gazze’ye açtığı savaş, Mısır ve Türkiye’yi de yakınlaştırdı; Ankara savaşın sona ermesinin ardından insani yardımların ulaştırılmasında ve Gazze’nin yeniden inşasında kilit rol oynayacak.
Mısır ve Türkiye arasındaki bir diğer anlaşmazlık noktası da Doğu Akdeniz’de yeni keşfedilen hidrokarbon zenginliklerinden pay almak isteyen komşu ülkeler arasındaki deniz sınırlarına ilişkin anlaşmazlıktı.
Mısır, muhtemelen Türkiye’nin 2019’da Batı Libya hükümetiyle yaptığı deniz sınırı belirleme anlaşmasına karşılık olarak 2020’de Yunanistan ile bir deniz sınırı anlaşması imzaladı.
Yıllar boyunca Türkiye, Yunanistan (2020’de) ve (Güney) Kıbrıs (2003’te) ile yaptığı anlaşmalarla sahip olduğu kıta sahanlığından daha büyük bir pay vaat ederek Mısır’ı bir deniz anlaşması yapmaya ikna etmeye çalıştı.
Majalla’ya konuşan Mısır Dışişleri Bakanı’nın eski yardımcısı Muhammed el Şazli, Mısır ve Türkiye arasında deniz sınırları konusunda varılacak bir mutabakatın bölgesel istikrar için iyi olacağını söylüyor.
Mısır, Türkiye ile ilişkilerini onarmaya çalışırken, Ankara ile kendi deniz anlaşmazlıklarına kilitlenmiş olan müttefikleri Yunanistan ve (Güney) Kıbrıs’ı tedirgin etmemek için dikkatli olmak zorunda.
Yunanistan Dışişleri Bakanı George Gerapetritis’in Ocak ayı ortasında Dışişleri Bakanı Samih Şükri ve Sisi ile görüşmek üzere Kahire’ye gitmesinin nedeni bu olabilir.
Ancak Akdeniz’deki gaz üretici ve tüketicilerini bir araya getiren OPEC benzeri bir oluşum olan Doğu Akdeniz Gaz Forumu’nun artan nüfuzu, Türkiye, Yunanistan ve (Güney) Kıbrıs’ın da aralarında bulunduğu Akdeniz ülkeleri arasında daha büyük bir işbirliği olasılığını gündeme getiriyor.
Mısır 2019 başında forumun kuruluşunu ilan ettiğinde, tüm Akdeniz ülkelerinin foruma katılabileceğini söylemiş ve iki ülkenin arası iyi olmamasına rağmen Türkiye’yi de davet etmişti.
Libya’daki Türkiye destekli birlikler ve Anakra’nın Müslüman Kardeşler’e verdiği destek Mısır ile ilişkilerde çetrefilli konular olmaya devam edecek.
Türkiye ise geçen aylarda Mısır’ın Müslüman Kardeşler’e verdiği destekle ilgili endişelerini gidermek için harekete bağlı medya kuruluşlarını kapatmak ve bazı üst düzey isimlerin Mısır’ı terk etmesini istemek gibi önlemler aldı.
İki ülke Libya’da bir denge kurabilirse, bu durum orada daha kapsamlı bir çözümün önünü açabilir ve seçimlerin yapılmasına ve rakip devlet kurumlarının birleşmesine vesile olabilecek daha geniş bir ulusal birliğin oluşmasını sağlayabilir.
İşbirliğinin faydaları
Mısır ve Türkiye arasındaki tüm anlaşmazlık noktalarının üstesinden gelmenin yolu uzun ve meşakkatli olacaktır, ancak işbirliği her iki ülkeye de fayda sağlayacaktır – özellikle de bugün iki lider arasındaki görüşmelerin merkezinde yer alacak olan güvenlik ve askeri cephelerde.
Erdoğan’ın ziyareti öncesinde Türkiye, iyi niyet göstergesi olarak Mısır’a insansız hava araçları sağlamayı kabul etti. Mısır geçen yıl Aralık ayında en önemli savunma fuarı olan EDEX’te Türk yapımı insansız hava araçlarını sergiledi.
İki taraf arasındaki askeri işbirliğinin Mısır’ın gelişmiş Türk askeri teknolojilerini edinmesine de kapı açması bekleniyor.
İki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesi ekonomik açıdan da iki tarafa da fayda sağlayacaktır; zira her iki taraf da reformlarını hayata geçirmek ve ihracatlarını artırmak için yoğun çaba sarf ediyor.
Siyasi gerginliklere rağmen Mısır ve Türkiye arasındaki ticari ilişkiler etkilenmedi. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2022’deki 6,7 milyar dolardan 2023’te 7,7 milyar dolara yükseldi.
Kahire’deki gözlemciler, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin siyasi uzlaşı için bir nimet olabileceğini söylüyor.
Majalla’ya konuşan Mısır Ekonomik ve Stratejik Araştırmalar Forumu’nun Başkanı Rashad Abdo, “İki ülke önümüzdeki dönemde ortak yatırımların artırılması da dahil ekonomik işbirliğini artırmak için çalışacak” dedi.
Abdo, “Bu işbirliği siyasi farklılıklarını aşmalarına ve ortak bir zemin bulmalarına yardımcı olacaktır” diye ekledi.
