İran’da 28 Haziran’da yapılacak cumhurbaşkanı seçimine aday olmak isteyenlerin rejime bağlılığı ile siyasi, ahlaki ve dini sabıkalarını inceleyen Anayasayı Koruyucular Konseyi, 5 muhafazakâr ve 1 reformist isme adaylık izni verdi. Eski Meclis Başkanı Ali Laricani, adaylığının veto edilmesine tepki gösterdi.
Muhafazakarlardan Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, eski Ulusal Güvenlik Konseyi Genel Sekreteri Said Celili, eski İçişleri Bakanı Mustafa Purmuhammedi, Şehit ve Gaziler Vakfı Başkanı Emir Hüseyin Kadızadehaşimi, Tahran Belediye Başkanı Ali Rıza Zakani ile reformistlerden eski Sağlık Bakanı Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan cumhurbaşkanı adayı oldu.
Bu tabloda muhafazakâr oyların bölüneceği görülüyor. Ancak İran’da adaylar zaman zaman oyların bölünmesini engellemek üzere bir diğerinin lehine adaylıktan çekilebiliyor. Adaylığı kabul edilen isimlerden Celili ve Zekani 2021’deki seçimlerde İbrahim Reisi lehine, Kalibaf da yine Reisi lehine 2017 seçimlerinde adaylıktan çekilmişti.
Öte yandan Ilımlı muhafazakâr eski İran Meclisi Başkanı Ali Laricani, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve reformistlerin adaylarından Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri adaylığı veto edilen isimler olarak öne çıktı.
Laricani, sosyal medya hesabından cumhurbaşkanı adaylığının veto edilmesine ilişkin açıklama yaptı. Halka hitaben, “Sizin yardımınızla engelleri kaldırabileceğimizi ve İran’ın ulusal kalkınmasına giden yolu açabileceğimizi umuyordum” diyen Laricani, açıklamasında şu ifadelere yer verdi: “İlgili kurumların olumlu görüşlerine ve Konseyin geçmişteki bazı iddialarının yargı tarafından reddedilmesine rağmen, Anayasayı Koruyucular Konseyi şeffaf olmayan bir mekanizma ile buna engel oluşturdu.”
Eski Meclis Başkanı Laricani’nin, adaylık onayı alması halinde 28 Haziran’da yapılacak cumhurbaşkanlığı seçiminin en güçlü isimlerinden olabileceği yorumları yapılıyordu.
Reformist eski Yol ve Şehircilik Bakanı Abbas Ahundi de adaylığı veto edilen diğer bir isim oldu. Ahundi, Anayasayı Koruyucular Konseyi Başkanı Ayetullah Ahmed Cenneti’ye hitaben yazdığı itiraz mektubunda, “Konseyin bu kararına meşru bir neden göremiyorum” ifadesini kullandı. Konseye gönderilen bazı raporların, üyelerin kafasında belirsizlikler oluşturmuş olabileceğini düşündüğünü aktaran Ahundi, “Bu doğrultuda konseyin resmi toplantısında hem kendi hakkımı hem de seçmen haklarını savunmak istiyorum” talebinde bulundu.
İran’da reformist kanat, 28 Haziran’da yapılacak cumhurbaşkanı seçimlerinde eski Yol ve Şehircilik Bakanı Abbas Ahundi, Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan veya eski Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri’den birini destekleyeceğini açıklamıştı.
Konseyin seçime katılmasına onay verdiği adaylar 27 Haziran sabah 08.00’e kadar kampanya faaliyetlerini sürdürebilecek.
Cumhurbaşkanı seçimine adaylık izni alan isimler:
Muhafazakar kimliğiyle bilinen 58 yaşındaki Said Celili, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde 2007-2013 yıllarında Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreterliği görevinde bulundu. Celili aynı dönemde İran’ın nükleer görüşmelerinde Başmüzakereci olarak görev yaptı.
Celili’nin Meclisteki gücü ve muhafazakarlar içindeki etkinliği kendisini aday olması halinde cumhurbaşkanlığına taşıyabilecek durumda ancak kendisinin katı görüşleriyle tanınmasının ise oy potansiyelini azalttığı yorumları yapılıyor. Celili, 2021’deki seçimlerde aday olmuş ancak daha sonra İbrahim Reisi lehinde adaylıktan çekilmişti.
Halihazırda İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi’ndeki temsilcisi Celili, kayıt işlemleri sonrası yaptığı konuşmada, göreve gelmesi halinde odak noktasının “hizmet, dürüstlük, verimlilik ve adalet” olacağını ve Reisi hükümetinin politikalarını devam ettireceklerini söyledi.
Celili, “İran artık büyük güçlerle eşit kabul edilmektedir. Artık, tek tek tüm İran halkının ülkenin kalkınmasında rol oynamasının vaktidir” ifadesini kullandı.
Eski Devrim Muhafızları Ordusu Hava Kuvvetleri Komutanı Muhammed Bakır Kalibaf (62) bir dönem İran Emniyet Genel Müdürü olarak görev yaptı.
2005-2017 yıllarında Tahran Belediye Başkanı görevini yürüten Kalibaf, 2005, 2013 ve 2017’de cumhurbaşkanı seçimlerine aday oldu. Kalibaf, 2017’deki seçimde ise helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi lehine adaylıktan çekildi.
Mayıs 2020’den bu yana İran Meclis Başkanı olarak görev yapan muhafazakar siyasetçi Kalibaf, seçimin güçlü isimlerinden görünse de Tahran’dan aday olduğu son genel seçimlerde Meclise ancak dördüncü sırada girebildi. Kalibaf’ın oğlu İshak’ın Kanada’da daimi oturum başvurusunda bulunmasının ortaya çıkması ülkede tepkilere yol açtı.
Reformist kanadın önde gelen isimlerinden Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan, eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi döneminde 2001-2005 arasında Sağlık Bakanı olarak görev yaptı.
2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İbrahim Reisi’ye karşı aday olma talebi Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edildi. Pezeşkiyan, son genel seçimlerde ise Tebriz’den birinci sırada Meclis’e girdi.
Muhafazakar kimliğiyle bilinen Mustafa Purmuhammedi, uzun yıllar savcı olarak görev yaptı. 1997-1999 yılları arasında İstihbarat Bakan Yardımcısı olan Purmuhammedi, Mahmud Ahmedinejad döneminde 3 yıl İçişleri Bakanı olarak görev yaptı. Mustafa Purmuhammedi, Hasan Ruhani’nin cumhurbaşkanı olduğu dönemde de 4 yıl Adalet Bakanı görevini yürüttü.
Rejim muhalifleri tarafından “ölüm komitesi” olarak adlandırılan 4 kişilik heyette yer alan Purmuhammedi’nin o dönem yaklaşık 3 bin kişinin idam edildiği kararları veren isimlerin başında geldiği iddia ediliyor.
- Emir Hüseyin Kadızadehaşimi
Muhafazakar siyasetçi Emir Hüseyin Kadızade Haşimi, siyasi hayata atılmadan önce Simnan Sağlık Bilimleri Üniversitesi Rektörü olarak görev yaptı. 2008’den 2021’e kadar 4 dönem Milletvekili olan Kadızadehaşimi, şu anda Şehit ve Gaziler Vakfı Başkanı olarak aynı zamanda Cumhurbaşkanı Yardımcısı sayılıyor.
Muhafazakar siyasetçi Tahran Belediye Başkanı Ali Rıza Zakani, 4 dönem Milletvekili olarak görev yaptı. Tahran Üniversitesi’nde nükleer tıp okuyan Zakani, Irak savaşında eli, ayağı ve boynundan yaralandı. Zakani 2013 ve 2017’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimleri için de aday oldu ancak veto edildi. 2021’deki cumhurbaşkanı seçimine adaylık başvurusu kabul edilen Zakani, Reisi lehine çekildi. Zakani, 2021’den bu yana Tahran Belediye Başkanı görevinde bulunuyor.
