İran, Şanghay İşbirliği Örgütü’nde (ŞİÖ) tam üyelik verilmesine ilişkin mutabakat zaptını imzaladı. Böylece İran’ın ŞİÖ’de tam üye statüsü kazanması için yaklaşık bir yıl sürecek resmi süreç başlatıldı.
İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Twitter hesabından paylaştığı mesajında, Özbekistan’ın Semerkant kentinde, İran’ın ŞİÖ’ye tam üyeliğine dair taahhüt belgesini örgütün Genel Sekreteri Zhang Ming ile birlikte imzaladığını duyurdu. Abdullahiyan ayrıca, İran’ın artık çeşitli ekonomik, ticari, transit, enerji vb. işbirliklerinde yeni bir aşamaya girdiğini belirtti.
2023’te tam üyelik
ŞİÖ’ye 2005’te gözlemci üye olarak katılan İran’ın tam üyelik süreci Eylül 2021’de başlatılmıştı.
İran’ın imzaladığı bu standart mutabakat, örgütün kuruluş tüzüğü ve Terörizm, Aşırıcılık ve Ayrılıkçılıkla Mücadele Sözleşmesi gibi ŞİÖ anlaşmalarına katılım da dahil olmak üzere bir ülkenin yerine getirmesi beklenen çeşitli yükümlülükleri ana hatlarıyla belirtiyor. Bu ön koşulları yerine getirdikten sonra Tahran, katılım belgelerini onay için Pekin’deki ŞİÖ Sekreterliğine sunacak.
Hindistan ve Pakistan’ın katılım süreçleri göz önünde bulundurularak, İran’ın muhtemelen 2023 yazında tam üye olacağı öngörülüyor.
Örgütün genel sekreter yardımcısı Grigory Logvinov, imzanın ardından Rus devlet televizyonuna verdiği demeçte, İran’ın artık toplantılara katılabileceğini, ancak tam üyeliğe ulaşmasının biraz zaman alacağını söyledi.
ABD yaptırımlarının etkisine karşı yeni fırsatlar
Batı ile yürütülen Nükleer Müzakereler’de çıkmaza giren İran, ŞİÖ ile ABD yaptırımlarının ekonomik izolasyon etkisini aşarak, özellikle ticari alanda geliştireceği işbirlikleri konusunda umutlu. İranlı yetkililer katılım sürecinin ülkenin ekonomik durumunu güçlendireceğini vurguluyor. İran’ın ŞİÖ ülkelerine petrol dışı ihracatının 2022’nin ikinci çeyreğinde yüzde 20 arttığı ve bu dönemde toplam 5,5 milyar dolara ulaştığı kaydediliyor.
Tahran’ın daimi üye olması, ŞİÖ’nün petrol ve gaz varlıklarını önemli ölçüde artırırken, özellikle Çin ve Hindistan’ın enerji ihtiyacı göz önüne alındığında İran’ın rezervleri, ulusal para birimlerinin kullanımı üzerinden bir mekanizma oluşturulabildiği takdirde, bu ülkelerin ihtiyaçlarını karşılayabilir.
Tahran, Çin ve Rusya ile yakın ilişkilerini pekiştirmenin yanı sıra, ŞİÖ’yü Orta Asya ile daha yakın ilişkiler kurmak için de diplomatik bir fırsat olarak görüyor. Nitekim Tahran’ın örgüte, geçen yılki ilk üyelik onayını, 2022 ilkbahar ve yaz aylarında Tacikistan, Kazakistan ve Özbekistan ile yaptığı bir dizi diplomatik işbirliği izledi. Orta Asya ülkeleri tarafından da İran potansiyel bir geçiş merkezi olarak değerlendiriliyor.
İran’ın Örgüte üyeliği, Afganistan da dahil olmak üzere bölgesel güvenlik alanında daha yakın işbirliği için fırsatlar yaratabilir. Nitekim Afganistan ve güvenlik konusu hemen hemen bütün üye ülkelerin gündeminde.
ŞİÖ Zirvesi ve ‘büyüme’ gündemi
ŞİÖ Devlet Başkanları Konseyi Zirvesi, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in ev sahipliğinde 15-16 Eylül’de Semerkant’ta düzenleniyor.
Temel gündemlerinden biri Örgütün genişlemesi olan zirvede, İran’ın tam üyeliğinin kesinleştirilmesinin yanı sıra, Mısır, Katar ve Suudi Arabistan’a diyalog ortaklığı statüsü verilmesi, Belarus’un örgüte kabulünün başlatılmasına karar verilmesi, Bahreyn ve Maldivler’e diyalog ortaklığı statüsü verilmesi gibi konuların da ele alınması planlanıyor.
ŞİÖ, ilk olarak Şanghay Beşlisi adıyla 1996’da Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan temsilcilerinin Çin’in Şanghay kentinde bir araya gelerek Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması’nı imzalamasıyla kurulmuştu.
2001’de Özbekistan’ın da katılımıyla üye sayısı 6’ya çıkan Şanghay Beşlisi’nin adı Şanghay İşbirliği Örgütü olarak değiştirildi. Pakistan ve Hindistan da daha sonra tam üye olarak örgüte kabul edildi. Türkiye’nin “diyalog ortağı” olarak yer aldığı ŞİÖ’ye 2005’te gözlemci üye olarak katılan İran’ın tam üyelik süreci Eylül 2021’de başlatılmıştı.
