Çevirmenin notu: On yıllardır işgal rejiminin özene bezene büyüttüğü teknoloji sektörü, Aksa Tufanı’ndan sonra şirket çalışanlarının askere çağrılması nedeniyle “zor zamanlar” geçiriyor. İsrail basını, teknoloji sektörünün Filistinlilere karşı hayati önem taşıdığına ve uygulamanın ülkenin aleyhine olduğuna dikkat çekiyor.
İsrail’in Silikon Vadisi çöküşün eşiğinde
Kawthar Zantour
Al Majalla
24 Ekim 2023
Yedek askerlerin çoğu orduya katılmak üzere işlerinden ayrıldıkça teknoloji şirketleri personelsiz kalıyor
Aksa Tufanı operasyonunun başlamasından birkaç gün sonra İsrail makamları, 360 bin yedek askerin geri çağrıldığını duyurdu; İsrail basınında çıkan haberlerde, bunların çoğunun İsrail ve ABD’deki teknoloji şirketleri tarafından istihdam edildiği ortaya çıktı.
Aslında yaşanan şey, askere alımların bölünmeler ve Tel Aviv’in Kaliforniya’nın meşhur Silikon Vadisi’nden sonra dünyanın en büyük ikinci teknoloji ekosistemine sahip olması nedeniyle ekonomisinin gururu olarak nitelendirdiği canlı sektör üzerindeki muhtemel yansımalarına ilişkin uyarılarla başlamasıydı.
İki hafta önce, Yahudi devletindeki tartışmalı askere alımların başlangıcında çıkan ifadeler ve haberler iki konuya işaret ediyor: Birincisi bu alımların, faaliyetlerinin aksaması ışığında, İsrail topraklarından ayrılmalarına veya çökmelerine yol açabilecek büyük ve küçük şirketler üzerindeki yansımaları.
İkinci mesele ise, Hamas’ın kripto para fonlarının “kurutulmasında” oynadıkları rol gibi, savaş alanındaki teknolojik katkılarının kapsamı.
Reuters’in dev İsrailli teknoloji şirketlerinin yetkililerine dayandırdığı haber, sektörün 7 Ekim’de Hamas ile askeri çatışmanın başlamasından bu yana savaş halinde olduğunu ortaya koydu.
Sektördeki İsrailli yatırımcılar, İsrail ordusunun Gazze Şeridi’ne dönük geniş çaplı bir saldırıya geçmesi halinde yaşanabilecek aksaklıklar nedeniyle Tel Aviv’in teknoloji şirketlerinin güvenliğini artırması gerektiğini dile getirdi.
Ekranlardan tanklara
Buna ilave olarak, çoğu teknoloji şirketinin personelinin yedekler saflarına yeniden yönlendirilmesine başlandı. Reuters’a göre İsrailli yetkililer tarafından açıklanan rakam daha önce görülmemiş bir rakam ve muhtemelen çoğu ABD merkezli teknoloji şirketlerinden çağrılan 360 bin yedek askerin bile üzerine çıkacak.
İsrail, uzun vadeli bir savaş senaryosunun muhtemel yansımalarına ilişkin korkularına karşılık olarak teknoloji sektörünün, özellikle de topraklarında faaliyet gösteren önde gelen şirketlerin çoğunun devam eden gelişmeler nedeniyle ülkeyi terk etmesi halinde, ekonomisi açısından “korku” senaryolarıyla uğraşmak zorunda kalacağını söylüyor.
Mumbai’den yayın yapan The Economic Times’a göre, İsrail merkezli yüzlerce çok uluslu teknoloji şirketi, stratejik çıkarlarını ve üretim ve geliştirme alanındaki yatırımlarını muhafaza etmek ve operasyonlarını sürdürmek için acil durum planlarını değerlendirmeye aldı.
Teknolojik ürünlerin geliştirilmesine dönük planlama, yıllar öncesinden detaylandırılmış belirli bir zaman çizelgesine göre gerçekleştirilir; geliştirmede yaşanacak herhangi bir gecikme, en ufak bir gecikme bile, dev şirketlerin şiddetli rekabet karşısında karşılayamayacağı büyük kayıplar anlamına gelebilir.
Plan, bu şirketlerin faaliyetlerini Hindistan’a, Orta Doğu’daki diğer ülkelere veya Doğu Avrupa ülkelerine kaydırarak “göç etme” ihtimalini dikkate alıyor.
Everest Group CEO’su Peter Bendor-Samuel, İsrail’deki teknoloji hizmetlerinin kısa ve orta vadede etkileneceğini dile getiriyor.
Bendor-Samuel, gazeteye verdiği mülakatta bunun nedenini “bölgedeki çatışmaların şirketlerin merkezlerinin ve cihazlarının güvenliği konusunda yarattığı kaygılar ve ayrıca yerel çalışanlarının pek çoğunun yedek orduya katılmak üzere çağrılmış olması” olarak açıklıyor.
CEO’lar şirketlerine veda ediyor
Aksa Tufanı operasyonu, son dönemde Tel Aviv’de yargı değişikliklerine ilişkin protestolara yoğun bir şekilde katılan yatırımcılar ve girişimciler arasında halihazırda “belirsizlikten” mustarip olan İsrail’in teknoloji sektörünün sıkıntılarını daha da artırdı.
Bazı şirketler geçen ayki gösterilere katılmaları için çalışanlarının ulaşım masraflarını karşılamıştı. Şimdi, bu sektördeki istisnasız tüm işçiler yedek orduya katılmaya davet edilebilir.
Finans piyasaları üzerine uzmanlaşmış İsrail gazetesi The Marker, 17 Ekim’de yayımladığı “CEO’lar şirketlerinin sonunun geldiğini bilerek yedek orduya gitti,” başlıklı haberinde, askere alımların başladığına dair tanıklıkları aktardı.
Yeni kurulan şirketlerdeki işçileri de kapsayan askeri alımların söz konusu şirketlerin çökmesine ve İsrail ekonomisinin ağır kayıplara uğramasına yol açacağına dikkat çekildi.
Savaş, ilk günlerinden bu yana yüksek teknoloji sektörüne zarar verdi; tehlikeler esas olarak daha önce finansman bulmakta zorlanan küçük girişimleri sardı. Çalışanlarının ve yöneticilerinin çağrılmasının ardından faaliyetlerinin tamamen kesintiye uğraması, muhtemelen kapanmalarına yol açacak.
Tarım girişimi Mata’nın iki kurucusunun askere alınması ve çalışanlarının yüzde 100’ünün yedek orduya yönlendirilmesi gibi bazı örnekler sunuldu. Gazeteye konuşan şirketin CEO’su, yedek askerliğe alındıktan iki ay sonra çalışacak bir şirket bulamadan görevine dönmeyi bekliyor.
Teknoloji sektöründen binlerce askere alım
“Binlerce kişi askere alındı,” başlıklı bir haber yayımlayan Y-net’e göre teknoloji şirketlerinden askere alınanların sayısı binlerle ifade ediliyor: “Savaş teknoloji şirketlerini sarsıyor,” başlıklı makalede, bu şirketlerde çalışan ve çoğu genç olan işçilerin yüzde 10 ila 15’inin (yaklaşık 400 bin) yedek orduya çağrıldığı, diğerlerinin ise evde kalmaya zorlandığı belirtildi.
Yapay zekâ ve grafik teknolojileri ve sistemlerinde kullanılan çiplerin dev üreticisi NVIDIA, İsrail’deki 3 bin 300 çalışanından 400’ünün askere çağrıldığını bildirdi.
CEO Jensen Huang, bir şirket çalışanının Hamas tarafından esir alınanlar arasında olduğunu ve eski bir çalışanın çatışmalarda ölenler arasında olduğunu doğruladı; ayrıca eski bir NVIDIA çalışanı olan Mellanox’un kurucusunun kızının da öldüğünü belirtti.
Şirket ayrıca, bu ayın ortasında Tel Aviv’de (pilot kent olarak nitelendiriliyor) yapılması planlanan ve 2 bin 500’den fazla katılımcının yer alacağı Yapay Zekâ Zirvesi’nin ertelendiğini duyurdu.
Teknoloji şirketleri ve geliştirme merkezleri, yazılım bilimi ve geliştirme, yapay zekâ teknolojileri, veri, robotik ve siber güvenlik sistemlerinde yazılım geliştiricileri, mühendisleri, programcıları ve yüksek nitelikli kişileri ellerinden alan çağrıların neden olduğu eksikliklerle başa çıkmak için gerçek bir acil durum yönetimi zorluğuyla karşı karşıya. Bu da telafinin kolay olmayacağı anlamına geliyor.
Hamas’ın kriptosundan intikam almak
Elbette bu durum, İsrail’den gelen haberlere göre hızlı gelişmelere ayak uydurmaya çalışan ve krizin ciddiyetine rağmen Demir Kılıç Harekâtında İsrail ordusunu desteklemek için tekniklerini kullanan şirketlerin hisseleri açısından kayıp anlamına gelecek.
İsrailli ekonomi gazetesi Globes’un “Yüksek teknoloji girişimcilerinin misillemesi,” başlıklı haberine göre, Hamas’ın kripto para tedarik hattının kapatılması, hareketin finansman kaynaklarının kurutulması amaçlı, İsrailli “acemiler” ve teknoloji şirketleri tarafından yürütülen entegre bir çalışma mevcut.
Haber, finansman operasyonlarının elektronik finansal işlem platformları ve kripto para birimleri aracılığıyla yürütüldüğüne dikkat çekiyor. Rapid ve PayPal platformlarının Hamas finansmanını daha hızlı izlemek ve yasaklamak amacıyla İsrail, ABD ve diğer ülkelerde faaliyet gösteren özel bir HML kurduğunu gösteriyor.
Finansman, Telegram, X (eski adıyla Twitter), Facebook ve TikTok’taki bağış toplama kampanyaları aracılığıyla yapılıyor ve PayPal ve Wise aracılığıyla çeşitli para birimi ve kripto para transfer ağlarında kanalize ediliyor.
Savaşta yapay zekâ
Pratikte, askere alınan bir dizi girişimci yapay zekayı yoğun bir şekilde kullanarak ve Hamas’ın mali kaynaklarını kısıtlamak için her ülkenin iç mevzuatını kullanarak aktif sosyal medya araştırmalarını benimsiyor.
Haber, İsrail’de yaklaşık 300 çalışanı bulunan PayPal’ın incelemelerini özellikle Hamas’a para aktarımına ve özel bir CML aracılığıyla hesapları kapatmak için daha hızlı onay almaya odakladığını ortaya koyuyor. Şirket, ayrıca Hamas’a destek ifade eden bir videoda yer alan tüm kullanıcı hesaplarını ya da sayfalarını kapatıyor.
Globes’un bir PayPal çalışanından aktardığına göre, “yedek orduya çağrılan çalışanların çoğu savaş çabalarına yardımcı olma konusunda kritik bir yol arıyordu. Bu, birkaç saat içinde geliştirilen yöntemlerden biriydi. Nihayetinde hesapları kendileri tespit eden ya da yurttaşlardan soru alan bu çalışanlar (acemi askerler) oldu.”
Haberde ayrıca, yedek orduya alınan İsrailli teknoloji öncüleri arasında yer alan yüksek teknoloji girişimcisi ve Any.do’nun CEO’su Omer Perchik’in rolüne de dikkat çekildi; Perchik’in görevi ABD’deki büyük sosyal medya kuruluşlarıyla doğrudan iletişim kanalları açmaktı. Perchik, bu kuruluşlara Hamas’a para toplanması çağrısında bulunan bağlantılar içeren sayfaları engellemeleri için talepler gönderiyor.
Habere göre, silah altına alınanlar (girişimciler, yenilikçiler ve startup yöneticileri) başta Binance ve Paybit olmak üzere kripto para birimi değişim platformlarının taranması ve izlenmesinde yer alıyordu. Borsalardaki kişilere talepler göndererek Hamas işlemlerini tespit edip engelleyebilmişlerdi.
İsrailli şirketlere çalışan psikiyatristler
Haberde ayrıca CryptoJungle’ın kurucusu Ben Samocha’nın kendisinin ve bir ekip üyesinin kripto para birimlerinin izlenmesine katıldığını ve Gazze için bağış toplama girişimi olarak etiketlenen 600 işlemi izlediklerini söylediği aktarılıyor. Samocha, bunun Hamas tarafından bağış toplamak amacıyla kullanılan bir kripto cüzdanı olduğunun ortaya çıktığını söylüyor.
Globes’un haberine göre kanıtlar, Lahav 433’ün izleme birimine gönderilerek Binance’in paraları İsrail hazinesine aktarması talep edildi.
Bu atmosfer iş ortamında gerginliğe neden oldu ve çalışanları yedek orduya çağrılan “teknoloji şirketlerini izlemek” ve bu çalışanların şirketlerinin savaş sonucunda yaşayacağı dönüşümleri daha iyi anlamalarına yardımcı olmak için psikiyatristler işe alındı.
Habere göre, bu doktorlardan biri olan Eldad Rom, finans ve iş dünyasında uzmanlaşmış bir İsrail gazetesinde yayımlanan makaleye göre, “ulusal psikolojik bozukluk” ortamında bir arada yaşamak için kriz yönetimi ve rehabilitasyonu izleme rolüne sahip.
Teknoloji sektörü, İsrail’in en eski ve en önemli sektörlerinden biri; Intel’in ülkede kurulduğu 1974 yılında faaliyete geçti ve startup’ların kuruluş tarihi 1990’lara kadar uzanıyor.
O zamandan bu yana İsrail, bu alanda geniş bir üne kavuştu ve yarım yüzyıllık yatırımların ardından, binlerce şirketin yerleştiği Amerikan Silikon Vadisi’nden sonra ikinci küresel teknoloji merkezi haline geldi.
Apple, Google ve Intel gibi teknoloji şirketleri İsrail’de on binlerce çalışanı olan geliştirme merkezleri işletiyor ve Gazze savaşından önce krizde olan yüksek teknoloji sektörünün bel kemiğini oluşturuyor.
Aralarında dünya devlerinin de bulunduğu 400 şirket
Resmi raporlara göre, yüksek teknoloji sektöründeki yaklaşık 400 bin çalışan ve işçiden yaklaşık 400 araştırma ve geliştirme merkezi ve çeşitli uyruklardan yaklaşık 70 bin işçi, İsrail’deki çok uluslu teknoloji şirketleri adına çalışıyor.
Bu şirketler arasında Intel, Apple, Google, IBM, Facebook, Microsoft, Nvidia, Oracle ve Cisco bulunuyor. Bu şirketlere Check Point ve Amdocs gibi devleşen İsrailli şirketler de eklendi.
İsrail’de teknoloji şirketlerine yapılan yatırımlara ilişkin çalışmalar, on yıllardır savaş ve siyasi istikrarsızlığın yanı sıra bürokrasi, iktisadi krizler ve son olarak da yaygın tartışmalara yol açan yargı değişiklikleri yaşayan ülkede hesaplanmamış sonuçların ortaya çıkma riskini tanımlıyor.
İsrail yine de bugün milyarlarca insan tarafından günlük olarak kullanılan Intel ve Apple bilgisayar işlemcileri, iPhone yüz tanıma teknolojileri ve Samsung cep telefonu kameraları gibi birçok uygulamanın kaynağı olmayı başardı.
Fakat küresel devlerin krizi ve İsrail’deki durumla ilgili soru işaretleri ve yatırımlarını genişletme olasılıkları halihazırda aylardır dile getiriliyordu ve bunlar Gazze savaşıyla birlikte daha da arttı.
Globes’da yer bulan bir haber, Apple’ın CEO’su ile kıyaslanabilecek uluslararası bir ekonomik figür olan küresel elektronik devi Samsung’un başındaki Lee Jae-Yong’un Aksa Tufanı operasyonu başlamadan bir hafta önce gizlice İsrail’i ziyaret ettiğini ortaya çıkardı.
Son on yılda bu büyüklükteki uluslararası şirketlerin CEO’ları tarafından gerçekleştirilen pek çok kamusal ve gizli ziyaretten biri olan bu ziyaret, İsrail anlatısına göre, ülkedeki iştiraklerinin sahip olduğu merkezi konumu yansıtıyor. Ancak söz konusu ziyaretler, yılın başından bu yana ciddi ölçüde kötüleşen iş ortamının gerçeklerini değerlendirmek için yapılmıştı.
İsrail Yenilik, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı, ülkenin yüksek teknoloji sektörüne yapılan yatırımların azaldığı uyarısında bulundu. Bu durumun belirsizlikten kaynaklandığı belirtildi.
İsrail’de yüksek teknoloji yatırımları bu yıl şu ana dek 5 milyar dolar civarında gerçekleşerek 2019’dan bu yana en düşük rakama geriledi; 2021’de 25 milyar doları aşarak zirve yapmıştı.
Bugün korkular artık “belirsizlik” durumuyla ilgili değil, zira mevcut savaş uzun vadeli bir savaşa dönüşüyor ve yakın zamana kadar yenilmez bir ordu, İsrail’in dünyanın gözlerini kamaştıran siber güvenlik ve dünyanın en gelişmişleri arasında yer alan casusluk teknolojileri ve askeri sistemlerle güçlendirilen iç cephesine ciddi zarar veriyor.
