Çevirmenin notu: İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya ve İtalya’nın yenilmesine rağmen, emperyalist düşünceye sirayet eden faşist eğilimler şu ya da bu kılıklarda savaş sonrası Avrupa ve ABD’de ortaya çıkmaya devam etti. İtalya’da Mussolinici neofaşistlerin ilham perisi Julius Evola, gerek 20. yüzyıl başındaki antidemokratik düşüncenin, gerekse de iki savaş arasındaki faşist hareketlerin temel eğilimlerini düşüncesinde barındırır: Kast sistemi sevgisi ile kitle “hayvanına” karşı doğu dinleri; demokrasiye ve sosyalizme duyulan nefret; eşitlik fikrine karşı aristokratik imtiyazlara övgü… Evola şimdi, 100 yıl sonra tekrar ortaya çıkan “batı dünyasının çöküşü” anlatısını benimseyen Yeni Sağ’ın en önemli filozoflarından biri olarak kendini gösteriyor: Evola’nın gelenek, ırk ve modernitenin yarattığı toplumsal çöküş tehdidi üzerine yazdıkları, Yeni Sağ’a ilham vermeyi sürdürüyor.
Julius Evola: Aşırı sağın favori filozofu “süperfaşist” yeni bir nesli radikalleştiriyor
Christopher Harding
Unherd
8 Haziran 2024
25 Kasım 1970’te, büyük Japon romancı ve oyun yazarı Yukio Mişima, Japonya Öz Savunma Kuvvetleri Doğu Komutanlığı’nın Tokyo kışlasının komutanıyla bir randevu için geldi. Ziyaretinde kendisine eşlik eden dört kişinin yardımıyla Mişima, komutanı bir sandalyeye bağladı ve ardından savaş sonrası Japonya’ya kin kusmak için onun balkonuna çıktı. Aşağıda şaşkın askerlerden oluşan bir kalabalık, Mişima’nın, vatandaşlarını ekonomik refah peşinde koşarken “ulusun ilkelerini unutmakla, yerel ruhlarını kaybetmekle, özü düzeltmeden önemsiz olanın peşinden gitmekle [ve] kendilerini manevi boşluğa sürüklemekle” suçlayarak bilfiil darbe çağrısında bulunduğunu duydu.
Mişima’nın konuşmasına ve ardından gelen intihar ritüeline (komutanın ofisinde karnına bir samuray kılıcı saplamış, ardından yoldaşlarından biri kafasını kesmişti) çoğu Japon’un verdiği tepki şaşkınlık ve üzüntüden ibaretti. Hem Japonya’da hem de dünya çapında başkaları Mişima’nın mesajının yankı bulduğunu fark etti.
Bunların arasında, o sıralarda 70’li yaşlarının başında olan İtalyan filozof Julius Evola da vardı. Japonya’nın faşist teokrasisinin “mucizesi” olarak gördüğü şeyin 25 yıl önceki çöküşüyle hayal kırıklığına uğrayan Evola, Mişima’nın son eyleminde, ülkesinin önce savaş sonrası işgalci, sonra da eşitsiz bir ittifakın ortağı olarak ABD tarafından içine atıldığı müreffeh uykudan uyanması için cesur bir çağrı görmüştü.
1898’de Roma’da doğan Julius Evola, Batı dünyasını içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak için ilham almak üzere sık sık Asya’ya baktı. Bu konuda pek de alışılmadık değildi. Goethe’den Coleridge’e kadar pek çok romantik, Hint tiyatrosunda ve felsefesinde Avrupa’nın kaybetmiş gibi göründüğü bir derinlik ve canlılık buldu. Ve 1800’lerin ikinci yarısından itibaren Japonya bir ilham kaynağı haline geldi: insanları ve manzarası, resimleri ve tahta baskıları, kaligrafisi ve kimonosu, Zen Budizmi ve çay seremonisi.
Fakat bu ilginin büyük bir kısmı ruhani ve estetik yenilenmeye odaklanırken, Evola’nın Asya ile olan ilişkisi ruhani olanla siyasi olanın iç içe geçmesiyle tanımlanıyordu. Zen ya da Hindistan’ın Vedanta felsefesine ilgi duyan pek çok Batılının kişisel politikaları, özellikle savaş sonrası dönemde ilericiliğe doğru kayarken, Evola aşırı sağın önde gelen düşünürlerinden biriydi ve fikirleri Faşist İtalya ve Nazi Almanyası’ndaki (kendisinin istediğinden daha az ölçüde de olsa) figürlere ve daha sonra savaş sonrası dünyadaki pek çok kişiye ilham verdi.
“Doğu”nun barış ve sevgi çağrışımları arasında genellikle göz ardı edilse de, Asya fikirleri ve uygulamaları, özünde elitizm, ırkçılık ve çatışma olan Batı ideolojilerini desteklemek için kullanılmıştır. Bu durum, yorumcunun ilk etapta Batı yaşamında neyin yanlış ya da eksik olduğunu düşündüğüne bağlıydı. Modern Batının 20. yüzyıldaki pek çok eleştirmeni yakın geçmişe ve endüstriyel kapitalizmin Avrupa’nın doğasına ve ruhuna verdiği zarara odaklanırken, Almanya ve İtalya gibi ülkelerde yazarların daha da geriye, Avrupa’nın Hıristiyanlaştırılmasının felaketi olarak gördükleri şeyin ötesine, İskandinav mitinin, eski Alman folklorunun ve İmparatorluk Roma’sının diyarlarına uzandıklarını görebiliriz. Bu ilgi alanlarını, moderniteyle mücadelede ve kaybolan değerleri ve insani yetenekleri geri kazanmada ek ilham kaynakları olarak okült ve Doğu düşüncesine yönelik araştırmalarla birleştirmeyi başardılar.
Almanya’da, ülkenin kültürel ve ırksal köklerini arayışında ortaya çıkan tema, Almanların o zamanlardan beri yabancılaştığı hayat dolu, barışçıl, pastoral bir geçmişti. Wilhelm ve Jacob Grimm kardeşler tarafından derlenen ve yayınlanan peri masallarında, Alman köylü yaşamı mutlu ve sağlıklı, fakat sürekli olarak şiddet yanlısı yabancıların (cadılar, vampirler ve şeytanlar) tehdidi altında tasvir ediliyordu. Hindistan bu goblenin içine pastoral bir cennet olarak –Alman filozof Johann Gottfried Herder “kendilerini en masum yiyeceklerle, sütle, pirinçle, ağaçların meyveleriyle, anavatanlarının dağıttığı sağlıklı otlarla besleyen nazik Hindulardan” övgüyle söz ediyordu– ve uzun zaman önce, Almanların haklı olarak soyundan geldiklerini iddia edebilecekleri bir Aryan medeniyetinin sözde yuvalarından biri olarak dokunmuştu. Nazi ideologlarının elinde tüm bunlar, çökmüş, vampir Slavlar ve Yahudilerle karşı karşıya gelen, şimdi ve burada bir Ari ırk dramına dönüştü.
İtalya’da, Evola’nın Batının çöküşüne dair özel hissi, aristokrat Sicilyalı geçmişi ve genç bir adam olarak gündelik hayatın boşluğunu aşma özlemiyle yaşadığı deneyim tarafından şekillendirildi. 1917’de gönüllü olarak orduya katıldı ve savaştan sonra Dadacı resim ve şiire yönelmeden önce kısa bir süre aktif hizmet gördü. Üniversitede mühendislik okudu ama akademinin burjuva geleneklerinin kendisine göre olmadığını iddia ederek eğitimini tamamlamadı.
Katolik yetiştirilme tarzını reddeden Evola, halüsinojenler, büyü ve Budizm ve Taoizm’den anladıklarıyla aradığı aşkınlığı tattı. Budist kutsal metinlerini okuması, 1922’de intihara meyilli olduğu bir dönemde ona yardımcı oldu ve Lao Tzu’nun öğretilerinde Evola, “Mutlak Birey” olarak adlandırdığı şeye dönüşmenin yolunu buldu. Bu, kişinin güçlü, amaca yönelik ve maddi ve kültürel kısıtlamalardan özgür hale geldiği “büyülü, parlak bir aşılmazlık” haliydi.
Fransız filozof René Guénon, küresel tarihi kozmik bir amaç doğrultusunda okuyarak Evola’nın fikirlerinin şekillenmesine yardımcı olmuştur. Guénon, gerçekliğin geri kalanının kendisinden kaynaklandığı “Mutlak” hakkındaki ilkel hakikatlerin, dünyanın dini gelenekleri içindeki hünerli kişiler aracılığıyla çağlar boyunca aktarıldığını iddia etti. Bu hakikatlerin modern Batıda materyalizm, akıl ve ilerlemeye aşırı vurgu yapılması nedeniyle kaybolduğunu ileri sürdü. Bununla birlilkte bu hakikatler Hindistan gibi yerlerde, özellikle de Herder ve Goethe gibi Alman Romantikleri tarafından da çok sevilen Vedanta felsefe okulunda hala bulunabiliyordu. Guénon, “Doğu doktrinleri” aracılığıyla ilkel hakikatler konusunda eğitilmiş ruhani entelektüellerden oluşan yeni bir elit görmeyi ve Batıyı kutsalı merkezine alan bir medeniyet olarak yeniden kurmayı umuyordu.
Guénon’un fikirleri ve programı, Latince tradere’den gelen ve bir nesilden diğerine “aktarılan” bir şeyi –bu durumda bilgeliği ve dünyada var olmanın belirli bir yolunu– ima eden “Gelenekselcilik” olarak adlandırıldı. Evola hareket içinde önemli bir ses haline geldi, fakat Guénon’un aksine onun Aryan-Germenler ve Romalılardan oluşan gelecekteki ruhani elit vizyonu büyük ölçüde Nietzsche’nin Übermensch idealine borçluydu.
Evola, insanlık içindeki hiyerarşinin kozmosun düzeninin bir parçası olduğuna inanıyordu. Bu hiyerarşi fiziksel, ırksal ve toplumsal biçimler alır, fakat kökleri ruhani alemde yatar. Bazıları –kendisi de dahil olmak üzere– ruhani bir elitin içinde doğar ve bilgelikte ilerlemek ve Mutlak’a daha da yaklaşmak için çeşitli zorlu ruhani ve fiziksel disiplinleri kullanmalıdır.
Evola’ya göre Avrupa’nın son yüzyıllardaki trajedisi, bu kozmik hiyerarşinin sürekli olarak altının oyulmasıydı. İktidar, aristokrasiden burjuvaziye ve son olarak da demokratik imtiyazın genişletilmesi yoluyla kitlelere, giderek daha düşük seviyelere geçmişti. Bundan büyük ölçüde Hıristiyanlığı sorumlu tutuyordu. İmparatorluk Roma’sı, gerçek kozmik düzenin Hıristiyanlıktan çok daha yakın bir yansımasıydı. Evola’nın “proleter maneviyatı” olarak adlandırdığı Hıristiyanlığın yükselişi, parçalanma ve düzensizlik güçleri için bir zafere işaret ediyordu. Evola, bunu Hinduların kozmik zaman döngüsünün en alt noktasında –Kali Yuga ya da Karanlık Çağ– yaşadığımız fikrinde o kadar iyi ifade edildiğini bulmuştur ki, bu terimi belki de en iyi bilinen eserinin başlığına dahil etmiştir: Modern Dünyaya Karşı İsyan: Kali Yuga’da Siyaset, Din ve Toplumsal Düzen (1934).
Evola’nın radikal elitizmi Budizm’den aldığı ilhamı şekillendirmiştir. Batılı yazarlar 19. yüzyılın sonlarından itibaren tarihsel Buda’yı çeşitli şekillerde Viktoryen bir centilmen, Asyalı bir Mesih, yetenekli bir psikolog ve Hindistan’ın kast sistemini reddeden öncü bir demokrat olarak tasavvur etmişlerdir. Buna karşın Evola, Buddha’nın kshatriya (savaşçı) kastının bir üyesi olarak asil kökenlerini vurgulamıştır. Evola’ya göre Buda –ya da The Doctrine of Awakening’de [Uyanış Öğretisi] (1943) ondan bahsettiği şekliyle “Prens Siddhattha”– aydınlanmasına yol açan çileciliğe girişmek için gereken gücü bu soylu doğumdan almıştır.
Buda’nın başarıları Evola için aynı zamanda bir “kan ve ruh” meselesiydi. Budizm’i bir Aryan doktrini, Platon ve Romalı Stoacılar gibi öne çıkan figürlerin yer aldığı “kadim Aryo-Akdeniz dünyasının” dehasının bir ifadesi olarak görüyordu. Zen’e de büyük hayranlık duyuyordu. Evola’ya göre burada ciddi bireysel çaba, usta-çırak etkileşimi ve Japonya’nın “savaşçı soyluluğu” ile güçlü bağlarla karakterize edilen bir yol vardı. Samuraylar uzun yüzyıllar boyunca güçlerini aktarabilmiş ve değerlerini bütün bir halka aşılayabilmişlerdi. Ne yazık ki Zen, aralarında D.T. Suzuki’nin de bulunduğu ve onu modern Batı düşüncesi ve kaygılarıyla ilişkilendirmeye çok hevesli olan öğretmenler tarafından Batıya tanıtılmıştı. Evola’ya göre sonuç, ruhani gerçekler yerine psikolojiyle –aşkınlık ve Mutlak Birey’in uyanışı yerine kişisel gelişimle– ve aydınlanmanın herkes için mevcut olduğu şeklindeki yanlış yönlendirilmiş eşitlikçi fikirle ilgilenmek olmuştur.
Nihayetinde Evola ne İtalya’nın Faşistlerine ne de Almanya’nın Nazilerine Gelenekselci projeyi kabul ettirebildi, çünkü Gelenekselcilik içindeki derin elitizm onu popülist aşırı milliyetçilik için uygunsuz bir ortak haline getiriyordu. Ne var ki savaş sonrası dünyada etkili olmaya devam etti. 1949-50 yıllarında İtalyan neo-faşistlerin, bazıları Evola ile bağlantılı olan bir dizi bombalama girişiminin ardından tutuklandı ve Faşizmi yüceltmek ve Faşist Parti’nin yeniden canlanmasını teşvik etmekle suçlandı. 1951’deki duruşmasında Evola, Mussolini’nin Faşist Partisi ile herhangi bir bağlantısı olduğunu reddetti (hiçbir zaman bu partiye katılmamıştı), fakat faşizmi demokrasiye karşı olmak şeklinde tanımlayanların Dante Alighieri’yi de kınayacağını ve Evola’nın kendisinin de bir “süperfaşist” olarak görülebileceğini söyledi.
Evola beraat etti, ancak İtalya’daki neo-faşistlerin birçoğu Evola’nın yazılarını överken ve Evola’yı Roma’daki evinde ziyaret ederken, Evola’nın fikirlerinden esinlenen terör saldırılarında sorumluluğu olup olmadığı konusunda sorular devam etti. Bu sorular özellikle İtalya’nın “Kurşun Yılları” sırasında ve sonrasında gündeme geldi: 1969’dan 1988’e kadar süren bu dönemde Sol ve Sağ’daki aşırılık yanlıları binlerce saldırı düzenledi ve 400’den fazla kişiyi öldürdü.
Evola’nın eserlerinin satışları 2010’ların ortalarında Donald Trump’ın baş stratejisti Steve Bannon’ın hayranı olduğunu açıklamasıyla artış gösterdi. Evola’nın Bannon’ın Yahudi-Hıristiyan değerleri ve serbest piyasa savunuculuğuna ayıracak pek vakti olmazdı. Fakat Evola’nın kalıcı cazibesinin bir kısmı, moderniteye karşı ortaya koyduğu büyük ambalajlı davada yatıyor gibi görünüyor: şu anda yanlış insanlar yönetimde ve doğru insanlar sadece tarihe değil, ırksal-biyolojik, ahlaki ve hatta kozmik düzenin bir kombinasyonuna sahipler. Algoritma güdümlü öfke çağındaki sempatik okuyucular –haklı, edimsel ya da ikisinin bir kombinasyonu– Evola’nın açık sözlü özgüveninden ve şovenizminden yararlanabilir ve ayrıntıları seçebilirler. Çağdaş hayranları arasında Macaristan’ın Jobbik’i ve Yunanistan’ın Altın Şafak’ı gibi Sağ ve aşırı Sağ Avrupa siyasi partileri bulunuyor. Ayrıca Evola’nın, etkili Bronz Çağı Manifestosu’nun (2018) yazarı Bronze Age Pervert gibi yazarlar üzerinde de etkili olduğu görülüyor.
Bu hafta sonu yapılacak Avrupa seçimleri, Evola’nın son yıllarında beslediği neo-faşistlerle aynı demografik yapıya sahip, radikal değişim arayışındaki hoşnutsuz genç erkeklerin aşırı sağ partilere olan desteğin artmasına yardımcı olduğu yönündeki korkuların odak noktası haline geldi. Avrupa’nın sağ partileri kendi aralarında bazı konularda ayrışıyor: ekonomik özgürlükçülere karşı korumacılar, Putin yanlılarına karşı Putin karşıtları gibi. Fakat göç ve kültür savaşı konularında pek çok ortak noktaları ve Evola’nın gelenek, ırk, modernitenin yarattığı toplumsal çöküş tehdidi ve siyasetin teknokratik bir tamirat değil, büyük bir kurtuluş projesi olduğu yönündeki düşüncelerinden alabilecekleri pek çok şey var – bir ülkeyi ya da bir bütün olarak Avrupa’yı “kurtarma” ihtiyacının artık siyasi retorikte ne kadar sık dile getirildiğine tanık olun.
Asya’nın modern Batı üzerindeki etkisinin daha yumuşak, daha çekinik tarafının hayranları bu noktada çok rahat olmamalıdır. Asya’ya özgü fikir ve uygulamaların Evola için cazibesi, birçok açıdan Beat, hippiler ve daha genel olarak farkındalık, yoga ve sağlıklı yaşamın çağdaş uygulayıcıları için cazibesine benzemektedir. Bize söylendiğine göre bu fikirler, lekelenmiş kültürlerimizin ve hastalıklı kurumlarımızın ötesinde, gelişmiş bir görme netliği sunuyor. Kişiyi sadece daha fazla bilgi biriktirmenin ötesine taşımayı ve bunun yerine zihin, beden ve ruh olarak dönüştürmeyi vaat ediyorlar. Yoganın sizi bir faşiste dönüştürme riski taşıdığını söylemek biraz abartılı olur. Fakat sağlıklı yaşamın sosyal medyada nasıl göründüğüne bir bakın –gücü, esnekliği, odaklanmayı, canlılığı, metanetli sakinliği ve üstünlük duygusunu yüceltiyor– ve birdenbire burada da 20. yüzyılın karanlık tarafları o kadar da uzak görünmüyor.
