Çevirmenin notu: Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un haftalık Argumentı i faktı’ya verdiği mülakatın (5 Nisan) çevirisini yayınlıyoruz.
Yalnız, şu “kestaneleri ateşten çıkarmak” deyimiyle ilgili kısa bir tekrar açıklama gerek.
Lavrov bu deyimi geçen yıl mayıs ayında, Dış Siyaset ve Savunma Siyaseti Konseyi toplantısında da kullanmıştı.
Fransızcadan (muhtemelen La Fontaine’den) gelen bu Rusça deyim, edebiyat referanslarıyla konuşmaya alışkın olan Lavrov için normal sayılabilir; ancak bu deyime uluslararası çatışmalarla ilgili anlamını veren ve onu genel bir deyim olmaktan çıkarıp Rusya dış siyasetinin değişmez başlığı haline getiren, dolaylı olarak, Stalin’dir.
Stalin 10 Mart 1939’da, BKP(b) XVIII’inci Kongre’sinde sunduğu siyasi raporda, Sovyetler Birliği’nin İngiltere ve Fransa hesabına Nazi Almanya’sı ile savaşmayacağını söylerken “ateşi başkasının elleriyle karıştırmak” deyimini kullanmıştı. Bu, sonraları “kestaneleri ateşten çıkarmak” diye ifade edilmeye başlandı ve deyim siyasi anlamıyla Stalin’e mal oldu.
Aslında Stalin özgün deyimi de kullanmıştı. 1901’de yayınlanan ilk makalelerinden birinde, marksizm içindeki sağcılığın sonucunun “işçilerin kestaneleri ateşten burjuvazi için çıkarmaya mecbur bırakacağını” söyler.
- Sergey Viktoroviç, eskiden AB ülkelerini sık sık ziyaret ediyordunuz. Şimdi, malum nedenlerle, iş gezilerinizin coğrafyası değişti. Ne dersiniz, AB Rusya’yı uzun yıllar için mi kaybetti?
Yurtdışı gezilerimin coğrafyası değişti. Bu şimdi, yenilenmiş dış siyaset konseptinde tespit edilen Rusya’nın uluslararası arenadaki önceliklerini yansıtıyor.
Avrupa Birliği’nin Rusya’yı “kaybettiğini” çok doğru belirttiniz. Bunun suçlusu kendisi. AB üyesi ülkeler ve birliğin yöneticileri, Rusya’nın (kendi deyişleriyle) stratejik bir yenilgi alması zaruretini açıkça beyan ediyorlar. Cani Kiev rejimine silah ve mühimmat yığıyor, Ukrayna’ya danışmanlar ve paralı askerler gönderiyorlar. Bu nedenlerle AB’yi dost olmayan bir birlik olarak mülahaza ediyoruz.
Zaruri çıkarımları yaptık. Düşmanca adımlara cevap olarak, zaruret halinde, Rusya’nın milli menfaatleri ve diplomatik pratikte genel kabul gören karşılıklılık prensibine dayanarak, sert eylemde bulunacağız.
Avrupalılar herhangi bir anda Rusya karşıtı tutumlarından vazgeçer ve Rusya ile karşılıklı saygıya dayanan bir diyalogdan yana tercih yaparlarsa onların tekliflerini mülahaza edecek ve, Rusya Federasyonu’nun yeni dış siyaset konseptinde Başkan V. Putin tarafından onaylandığı gibi milli menfaatlerimize bakarak kararlar alacağız.
- Geçtiğimiz günlerde ÇHC Başkanı Si Tsinpin’in Rusya’ya resmi bir ziyareti gerçekleşti. Rusya-Çin görüşmelerinin sonucunda tablo nedir?
ÇHC Başkanı Si Tsinpin’in 20-22 Mart’ta Rusya’ya yaptığı ve devlet başkanlığı görevine tekrar seçildikten sonra ilk yurtdışı gezisi olan ziyaret, Rusya-Çin ilişkilerinin çağdaş tarihinde çok önemli bir kilometretaşı, ikili işbirliğinin emsalsiz seviyesi ve özel niteliğinin tanığıdır.
Rusya ve Çin liderleri, başbaşa yemek ve şömine başında çay gibi muhtelif formatlarda yaklaşık 10 saat boyunca konuştular. Bu tür kişisel temasların ikili ilişkileri her açıdan ilerletmedeki önemi küçümsenemez. Başkan Putin’in belirttiği gibi, görüş alışverişi “sıcak, yoldaşça ve yapıcı bir atmosferde” geçti. Diğer yandan ÇHC Başkanı da Başkan Putin’le görüşmesini “açık, dostça ve yapıcı” diye niteledi.
Heyetlerin katılımıyla yapılan görüşmelerde son dönemde Rusya-Çin ilişkilerinin çokyönlü gelişmesinin sonuçları değerlendirildi, muhtelif alanlarda güncel işbirliği meselelerinin “envanteri” çıkarıldı. Si Tsinpin’in Başbakan M. Mişustin ile de yapıcı bir görüşmesi oldu; bu görüşmede pratik işbirliğinin artırılmasında başlıca istikametler konuşuldu.
Zirvenin temel sonuçları çok önemli iki belgede tespit edildi: yeni bir çağa giren kapsamlı ortaklık ve stratejik işbirliği ilişkilerinin derinleştirilmesi hakkında ortak açıklama ile Rusya-Çin iktisadi işbirliğinin 2030’a kadar kilit istikametlerde gelişmesinin planı hakkında ortak açıklama.
Devlet başkanları, dış siyasette sıkı bir koordinasyonun devamının önemini ifade ettiler. Benzer bir şekilde, uluslararası güvenlik alanında temel meydan okuyuşların ortaya çıkışının nedenlerini görüyoruz. Batının eşit haklar temelinde devletlerarası diyalog yürütmekte isteksizliğinin farkındayız. Yaptırım baskısı yöntemlerinin ve diğer iyi komşuluk dışı rekabet vasıtalarının kullanılmasına karşı çıkıyoruz. Bu bağlamda stratejik işbirliğimiz üçüncü ülkeleri hedef almıyor. Bu işbirliği bütün uluslararası sistemin dengeli bir gelişimine katkıda bulunuyor.
Çin tarafı Ukrayna probleminde dengeli tutumunu teyit etti. Pekin’in, çatışmanın siyasi-diplomatik çözümünde yapıcı bir rol oynamaya hazır oluşundan memnuniyet duyuyoruz. Çinli ortaklarımızın Ukrayna’daki durumla ilgili yayınlanan tutum belgesindeki temel ilkelerin, özellikle de Avrupa’daki ve genel olarak dünyadaki bütün ülkeler için eşit ve bölünmez bir güvenliğin sağlanmasının zarureti kısmında bizim yaklaşımlarımızla uyum içinde olduğunu görüyoruz. Barış süreci Kiev ve onun, askeri eylemleri uzatmak için her türlü çabayı gösteren batılı küratörleri tarafından şimdilik frenleniyor.
ÇHC liderinin ziyareti geniş bir uluslararası etki doğurdu, küresel enformasyon gündemini tam anlamıyla işgal etti. Bu, Rusya-Çin stratejik ortaklığının uzun zamandır sadece iki taraflı bir bağlamdan çıkmış olduğunu teyit ediyor. Belli ki açık seçik bir şekilde formüle edilen günümüz dünyasının kilit meseleleri hakkındaki ortak pozisyonlarımız duyulmuş.
- Si Tsinpin’in Rusya’ya ziyareti arifesinde ÇHC’nin Moskova Büyükelçisi Çuan Hanhuey şöyle demişti: “Çin, Rusya ile ‘sırt sırta’ stratejik işbirliğini de inşa edecek.” Siz, Çin Dışişleri Bakanı Tsin Gan’ın “sırtını” hissediyor musunuz?
Bakan Tsin Gan, tıpkı selefleri, şimdiki CKP MK Politbüro dış siyaset denetçisi Van İ, ondan önce Yan Tseçi, Li Çaosin ve başka pek çok seçkin Çinli diplomat gibi, benim iyi bir dostum ve silah arkadaşım. Hiç şüphesiz, aramızda bir kolkolalık duygusu, karşılıklı temel menfaatlerimizi savunmak için küresel arenada çabaların stratejik bir şekilde koordinasyonunu gerçekleştirerek “omuz vermeye” hazır oluş var. Rusya-Çin ilişkilerinin uluslararası hukuk ve BM’nin merkezi rolüne dayanan daha adil, dengeli, çok merkezli bir dünya düzeninin şekillendirilmesi davasında çok önemli bir rol oynadığını devamlı olarak vurguladık.
Tecrübeli, son derece profesyonel bir diplomat olan ve daha bu göreve atanmadan ülkemizde de birçok defa bulunan ÇHC Dışişleri Bakanı Tsin Gan ile efektif bir ilişki geliştirdik. Sahadaki ilk görüşmemiz 2 Mart’ta Yeni Delhi’de G-20 dışişleri bakanları toplantısında oldu. İçinde bulunduğumuz yıl için dışişleri bakanlıkları arası danışma toplantıları planı imzaladık. Mevcut önemli mekanizma çerçevesinde bakan yardımcıları ve dış siyaset organlarımızın ilgili kuruluşları arasında yüzyüze “saatleri ayarlama” işini de yeniliyoruz.
Si Tsinpin’in ziyareti sırasında Van İ ve Tsin Gan ile temaslarım oldu. Bakan Tsin Gan ile çok taraflı başka etkinliklerde de sahada görüşmeler planlanıyor. Rusya ve Çin arasındaki bağlar devamlı surette gelişmeye devam ediyor. Önümüzde, çok sayıdaki pratik meselenin çözümü için büyük çaplı ortak bir çalışma var.
- Rusya-Çin ilişkilerinin gerçekten de eşit haklar temelinde gelişmesi imkânından kuşku duyan uzmanlar olduğu sır değil. Ülkelerimizin farklı iktisadi gelişme seviyesinde oluşları da bunun nedenlerinden. Bu uzmanlara ne cevap verirdiniz?
Rusya-Çin ilişkilerinin sözümona “bağımlılığı” ve “eşitsizliği” meselesi esas olarak uzun bir süredir dost olmayan ülkelerde kabartılıyor. Bu konu, ÇHC Başkanı Si Tsinpin’in geçtiğimiz günlerdeki Moskova ziyaretinden sonra da kimi “uzmanlar” tarafından gündeme getirildi. Bunda, başarılarımızı gölgeleme, Moskova ile Pekin arasındaki dostluğa takoz koyma girişimi görüyoruz. Bu planlar kolaylıkla yanlış hesaplanıyor, protokol gereği standart geliş gidişler ise zaten sıkıcı ve kimseyi rahatsız etmiyor.
Rusya’nın enerji kaynaklarının Avrupa’ya sevkiyatının zirve yaptığı sırada batılı analistlerden hiçbiri nedense Rusya’yı AB’ye bağımlılıkla korkutmuyordu. Tam tersine, ABD, Avrupa’yı, bunun yerine kendi kaya petrolü ve kaya gazını geçirmek arzusuyla, ülkemizden karbon kaynakları sevkiyatına yoğunlaştığı için uyarıyordu. Şimdi, ihracatımızı Asya’ya yöneltirken, ansızın bizim için kaygılanmaya ve Çin’e bağımlılıkla ilgili “dostça” uyarmaya karar verdiler. Tavsiyeniz için teşekkürler, ama biz kendi kafamızla düşünecek, tamamen kendi milli menfaatlerimize ve sağlam, zamanın ve gerçek işlerin teyit ettiği Çinli dostlarımıza dayanacağız.
Ciddi uluslararası ilişkiler uzmanları, günümüzün çokkutuplu dünyasında ülkeler arasında dallanmış bağlar bulunduğunun farkındalar. Çin arka arkaya 13 yıldır Rusya’nın başlıca ticaret ortağı. Son iki yıldır karşılıklı ticaret hacmi yıllık üçte bir oranında arttı ve 2022’de 185 milyar dolar ile yeni bir rekor seviyesine çıktı. Ülkelerimizin pazarlarında ihtiyaç duyulan ürünlerin karşılıklı sevkiyatını karşılıklı fayda temelinde gerçekleştiriyoruz. Aramızdaki hesapların yarıdan fazlasının milli paralarla gerçekleştirilmekte oluşu önemli; işbirliği ticaretle de sınırlı değil, enerji ve sanayiden tarım ve uzaya kadar çok daha geniş bir spektrumu kapsıyor. Çin’le aramızda ticaret ve ekonomi alanında pozitif bir karşılıklı bağımlılık ilişkisi ortaya çıktı, çalışmamızın bu sonucundan hoşnut olmamak mümkün değil.
- Britanya’nın Ukrayna’ya seyreltilmiş uranyum içeren mühimmat gönderme planlarını açıklamasından sonra Savunma Bakanı S. Şoygu, “nükleer bir çarpışmaya daha az basamak kaldığı” uyarısını yaptı. Rusya, bu “basamakların” gene daha fazla olması için diplomatik cephede ne yapabilir?
Diplomasinin misyonu, devletlerarası çelişki ve çatışmaların çözülmesinde barışçıl, siyasi-diplomatik vasıtaları aramak ve bunlar üzerinde çalışmaktır. Tabii bu kapsamda nükleer güçler arasındaki ilişkiler de var. İşte burada bir problem ortaya çıkıyor; bu problem şu epeyce kıvrak ama uygun ifadeyle çok daha net tasvir edilebilir: “tango için iki kişi gerekir”.
Rusya devamlı surette yapıcı girişimlerde bulundu, uluslararası güncel problemlerin çözümü için pragmatik, politize olmayan teklifler sundu. Bunlar arasında, 2021 aralık ayında Başkan V. Putin’in, Rusya’ya batı istikametinde hukuki yükümlülük taşıyan garantiler sunulmasına yönelik olarak ileri sürdüğü inisiyatifi de var. Ama Washington ve Brüksel’de bizi ya yok saydılar, ya da tepkileri olumsuz oldu. Neticede bu, Ukrayna’da bugünkü krize yol açtı.
ABD ve onun NATO’daki uyguları bugün çatışmanın daha da tırmanmasına yönelik son derece riskli bir bahis oynamış bulunuyorlar. Kolektif batı açık bir şekilde Rusya’nın “stratejik yenilgisi” görevini deklare ediyor.
Biz ise daha önce olduğu gibi, Avrupa ve Avrupa-Atlantik’teki durumu sağlıklı kılmak hedefiyle temaslara açığız, ama eşit haklar temelinde ve Rusya’nın menfaatlerinin kesinkes hesaba katılması şartıyla. Burada başlıca önşart, batının saldırgan düşmanca tutumundan vazgeçmesi. Ama oradakiler buna ve bizimle yapıcı bir diyaloğa hazır değiller, 7-24 Rusya’yı çevrelemenin yeni yöntemlerini aramakla meşguller. Böyle bir çizginin tehlikeleri açıktır. Elimizdeki bütün yöntemlerle bu konuda batılı meslektaşlarımızı uyarıyoruz.
- Amerikalıların esas olarak son derece ilkel bir etki yöntemi kullanarak Afrika ülkelerine baskı yapmakta olduklarını defalarca söylediniz. Afrikalıların yönelttiği, “peki batının tarafında yer alanlar karşılık olarak ne alacaklar?” sorusuna Washington, cezalandırılmayacakları cevabını veriyor. Peki Rusya Afrika’ya ne teklif ediyor?
ABD ve vasalları gerçekten de Rusya’nın uluslararası tecridini gerçekleştirmek için mümkün olan her şeyi yapıyorlar. Özellikle de temmuz sonunda St. Petersburg’da yapılması planlanan ikinci “Rusya-Afrika” zirvesini baltalamaya, Afrikalı dostlarımızı buna katılmaktan vazgeçirmeye çalışıyorlar.
Hayati menfaatlerini Washington ve onun uşaklarına kurban etmek, eski sömürgeci metropoller için “kestaneleri ateşten çıkarmak” isteyenlerin çok daha az olması ise başka bir mesele. Bu yüzden küresel güney ve doğu devletleriyle işbirliğimizi engelleme girişimleri devam ediyor, ama başarı hiç de garanti değil.
Bizim batılılardan başlıca farkımız şudur: biz yabancı ortaklarımıza asla nasıl yaşamaları gerektiğini öğretmiyoruz. Bizim gizli gündemimiz yok. Biz “çifte standart” uygulamıyoruz. Devletlerarası işbirliğini ve ilişkileri uluslararası hukuk, eşitlik, karşılıklı saygı ve menfaatlerin gözetilmesi ilkeleri üzerinde inşa ediyoruz. Görünüşe göre tam da bu yaklaşım Afrikalıları olumlu etkiliyor. Sadece onları da değil. Bütün normal ülkeleri olumlu etkiliyor.
Tabii Afrikalı dostlarımıza milli güvenliklerinin sağlanması, insani alanda ihtiyaçlarının tatmini planında da teklif ettiğimiz şeyler var. Afrika devletleri, Rusya’nın onların profesyonel kadrolarının hazırlanmasına katılmasını istiyorlar. Bu alanda geleneksel olarak güçlüyüz; Sovyet ve Rusya yüksek eğitimi birkaç kuşaktır Afrikalılar arasında büyük talep görüyor.
Bu, Rusya ile Afrika ülkeleri arasında karşılıklı yarara dayanan ve bizim her alanda geliştirmeye niyetli olduğumuz çokyönlü işbirliğinin muhtelif istikametlerinden ancak küçük bir kısım.
- Bu yaz St. Petersburg’da yapılacak olan ikinci zirve ve iktisadi ve insani “Rusya-Afrika” forumu, konuşmalardan ve vaatlerden çıkıp somut stratejik projelerin hayata geçirilmesi gerçekleşirse belli ki başarılı olacak. Moskova sürprizlere hazır mı?
St. Petersburg zirvesini Rusya ile Afrika arasında işbirliğinin sistem-yapıcı bir unsuru olarak mülahaza ediyoruz. Muhtevasının dolu olması için çalışmalar da Afrikalı dostlarımızla sıkı bir işbirliği içinde devam ediyor.
Tepedeki buluşmanın gündeminde teknoloji transferi, kıtadaki sanayi ve kritik altyapının geliştirilmesi gibi meseleler var. Rusya’nın Afrika devletlerinin dijitalizasyonu, enerji sektörünün, tarımın geliştirilmesi ve yararlı minerallerin çıkarılması, gıda ve enerji güvenliğinin temini projelerine katılımını somut olarak görüşmeyi hedefliyoruz. Bu, dikkatlerin odağında bulunacak konular listesinin çok uzağında.
Zirvenin Rusya-Afrika stratejik işbirliğini güçlendireceğine, Afrika kıtasıyla orta vadede bütün ilişkilerin gelişmesinde bir vektör meydana getireceğine ve keza bölgesel ve uluslararası problemlerin etkin çözümünde büyük bir katkı olacağına eminim.
