Portekiz’de ‘merkez sağ’ Demokratik İttifak (AD), pazar günü yapılan parlamento seçimlerinden az farkla (yüzde 29,5) galip çıksa da çoğunluğu elde edemeyerek yükselen yeni sağcı Chega partisini potansiyel bir iktidar ortağı haline getirdi.
André Ventura liderliğindeki nativist/yerlici parti Chega yüzde 18 oy ile en büyük kazanımı elde ederken (2022’deki yüzde 7’den yüzde 18’e), iktidardaki Sosyalist Parti’nin (PS) oyları 2022 seçimlerine göre yaklaşık yüzde 13 düştü (yüzde 41’den yüzde 28’e).
AD lideri Luís Montenegro, pazartesi günü erken saatlerde, bunu yapmak muhafazakâr bir çoğunluk yaratabilecek olsa bile, Chega ile bir koalisyon oluşturmama sözüne sadık kalacağı konusunda ısrar etti.
Montenegro, “Elbette sözümü tutacağım. Kendime, partime ve ülkeme bu kadar açık bir şekilde verdiğim taahhütleri yerine getirmemek gibi bir kötülüğü asla yapmam,” dedi.
Kampanya sırasında Montenegro, Chega’nın görüşlerini sıklıkla ‘ırkçı’ ve ‘yabancı düşmanı’ olarak nitelendirmişti.
AD’nin iktidarı ele geçirmesinin bir diğer yolu da PS’in, Chega’nın yardımı olmadan yönetmesine izin vermek için hükümetin kurulmasına ilişkin parlamento oylamasında çekimser kalmayı tercih etmesi.
Sosyalistler Pazartesi günü erken saatlerde yenilgiyi kabul etti. Başbakan António Costa’nın istifasına yol açan bir yolsuzluk skandalının tetiklediği erken seçimin ardından sekiz yıllık PS iktidarı sona erdi.
Seçimlerde Portekiz Komünist Partisi (PCP) ile Ekolojist Parti’den (PEV) oluşan Birleşik Demokratik Koalisyon yüzde 3,3 oy alarak meclise 4 vekil sokarken, Sol Blok (BE) yüzde 4,5 ile 5 milletvekili kazandı. Liberaller (IL) ise yüzde 5,5 ile 8 temsilciyi meclise gönderiyor.
Anahtar Chega’da
Chega lideri Ventura, 2022’de yüzde 7 olan oy oranını yüzde 18’e çıkararak partisini Portekiz’in üçüncü büyük partisi haline getirdi. Ventura seçimlerin ardından hızla hükümete girmek için kendi girişimini başlattı.
Ventura, “Portekiz’de istikrarlı bir hükümet kurmak için hazırız. AD çoğunluk istiyordu. Bugün Portekizliler konuştu ve AD ve Chega’dan oluşan iki partili bir hükümet istediklerini söylediler,” dedi.
Seçim gecesi Montenegro’yu arayıp aramayacağı sorulduğunda ise Ventura, “Bakalım. Şimdi annemi arayacağım,” cevabını verdi.
Sosyalist lider Pedro Nuno Santos, partisinin Montenegro’nun Chega olmadan göreve gelmesini sağlayacağını öne sürerek, “Hükümetin kurulmasını imkânsız hale getirmeyeceğiz,” dedi. Bununla birlikte, PS’in bundan sonra yardım etmek için çok az şey yapacağını da belirten Santos, Sosyalistlerden hükümeti desteklemelerini beklememek gerektiğini vurguladı.
Montenegro da, PS’in kendilerinin sunacağı programla özdeşleşmediğini anladığını, fakat bu partiden ‘Portekiz halkının iradesine saygı duymasını istediklerini’ söyledi. AD lideri, “Umuyorum ki PS ve Chega hükümeti devirmek için ittifak yapmazlar,” dedi.
Şimdi yeni bir başbakan atamak Portekiz Cumhurbaşkanı Marcelo Rebelo de Sousa’ya düşüyor ve önümüzdeki günlerde partilerle görüştükten sonra bunu yapması muhtemel. Seçilen adayın hükümeti kurmaya çalışması bir ya da iki hafta sürebilir.
Chega’nın yükselişinin nedenleri
Ventura, Rebelo de Sousa’ya bir ricada bulunmakta gecikmedi ve cumhurbaşkanının resmi konutuna atıfta bulunarak, “Bu, Belem Sarayında duyulması gereken bir zaferdir,” dedi.
Sosyalist lider Santos ise Chega’nın görmezden gelinemeyecek bir sonuç elde ettiğini belirterek, “Portekizlilerin yüzde 18’i ırkçı değil ama çok sayıda öfkeli Portekizli var. Biz bu Portekizlilerin güvenini yeniden kazanmak istiyoruz,” ifadelerini kullandı.
Chega, Portekiz’in iki ana akım partisini şiddetle eleştiriyor. PS’in karıştığı yolsuzluk skandalı Ventura’nın ekmeğine yağ sürdü. Fakat göçmenlere ve Portekiz’in küçük Roman toplumuna yönelik tavrı daha fazla yankı uyandırdı. Parti, bazı cinsel saldırı suçluları için ‘kimyasal hadım’ cezasını da savunuyor.
Seçime ayrıca, kısmen yabancı alıcıların akınıyla yükselen konut maliyetlerinin milyonlarca Portekizliyi uygun evleri satın almakta zorladığı hayat pahalılığı krizine duyulan öfke de damgasını vurdu.
Ventura, komşu İspanya’daki Vox da dahil olmak üzere diğer sağcı partilerle ilişkiler kurdu. Nitekim Vox lideri Santiago Abascal X’te yaptığı bir paylaşımla kendisini tebrik etti.
Parti, geleneksel ‘merkez sol’a karşı tutumuyla da biliniyor. Chega’nın web sitesindeki bir videoda Ventura, ‘Portekiz’i Sosyalistlerden ve Sosyal Demokratlardan temizleyeceğini’ söylüyordu.
Oysa Ventura, siyasete 2017 yılında yapılan yerel seçimlerde Lizbon yakınlarındaki Loures’te Sosyal Demokratların (PSD) adayı olarak girmişti. Roman toplumunu hedef alarak, neredeyse tamamen devlet yardımlarına bağımlı olduklarını iddia etmişti. Ventura o seçimi kaybetti ve ardından 2019’da Chega’yı kurmak üzere PSD’den ayrıldı.
41 yaşındaki ventura, eski bir vergi müfettişi ve futbol yorumcusu.
PS’in kemer sıkmaya devam etmesi sonunu getirdi
Kampanyası sırasında Montenegro, Sosyalistlerin 2022’de kazandıkları parlamento çoğunluğu fırsatını heba ettiklerini söyledi ve bu partinin ‘kemer sıkma’ dönemini sona erdirdiği fikrini reddetti.
AD lideri, “Maksimum vergi, minimum kamu hizmeti. Bundan daha kemer sıkan ne olabilir?. Kişi başına düşen gelirin Avrupa’da en alt sıralarda yer alması. Bundan daha kemer sıkan ne olabilir?” diye sordu.
Demokratik İttifak, Avrupa’nın ana akım muhafazakâr partilerinin çoğundan daha ‘ılımlı’ olmakla birlikte, vergileri azaltarak ve özel sektörü daha fazla teşvik ederek yaklaşık on yıllık ‘merkez sol’ iktidarından ayrışma sözü verdi.
Kronik yolsuzluk, yüksek kamu borcu (2009’dan bu yana ilk kez GSYİH’ye oranı yüzde 100’ün altına düştü), yüksek işsizlik ve düşük büyüme oranları Portekiz’de yıllara yayılmış toplumsal bunalımın kaynakları arasında. Yabancılara gayrimenkul yoluyla oturum izni ve vatandaşlık satışı da zaten yüksek konut fiyatları ile boğuşan Portekizliler için bardağı taşıran damlalardan oldu.
