Mart Ayında Rusya’da gerçekleşen seçimleri beşinci kez zaferle sonuçlandıran Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, seçim sonrası ilk ziyaretini Çin’e gerçekleştirdi. Gözler Asya’ya odaklanmışken, Rusya ve Kuzey Kore ilişkilerine de odaklanmak gerekir. Tarihsel ve ideolojik ortaklığı olan Rusya ve Kuzey Kore ilişkileri, Çin’in akabinde en dikkat çeken örneklerdendir. Rusya ve Kuzey Kore ilişkileri Soğuk Savaş dönemine dayanır. Kuzey Kore, Sovyetler Birliği arasındaki ilişki Joseph Stalin ve Kim Il Sung’un döneminde ideolojik yakınlıklar ile öne çıkar. Kim Il-sung yönetiminde, başkenti Pyongyang’la 38. paralelin kuzeyinde kurulan Kuzey Kore’nin ideolojik yaklaşımına istinaden Sovyetler Birliği ile ilişkileri derinleşmiştir. SSCB ile Kuzey Kore arasındaki ilişkilerde, Sovyetlerin ekonomik ve askeri desteği önemlidir. Nikita Kruşçev döneminde iki ülke arasında Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması imzalanmıştır.[1] 1970’lerde başlayan Çin-Sovyet ayrılığı, Kuzey-Kore ilişkilerini derinden etkilememiş ve Pyongyang, Moskova’yla bağlarını kaybetmemiştir. Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte Rusya Federasyonu iç siyasete dönerken, Kuzey Kore en önemli ekonomik ve askeri destekçisini kaybetmişti. 1995 yılında, Soğuk Savaş döneminde imzalanan Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması sona ermiştir. İki ülke arasındaki ilişkiler 2000’li yıllara kadar sınırlı kalmıştır. Vladimir Putin’in görev süresinin başlamasıyla birlikte Rusya’nın Kuzey Kore ile ilişkileri canlanmaya başladı. Kim Jong Il’in ölümünün ardından yerine geçen oğlu Kim Jong Un döneminde de ikili ilişkilerde devamlılık sağlandı. İkili ilişkilerde gelinen son noktada Pyongyang’ın, Rusya-Ukrayna Savaşı devam ederken, Batı’nın yaptırımları karşısında Rusya’yı destekleyen açıklamaları tarihsel olarak var olan ilişkilerin değişmediğinin göstergesidir.
Ötekileşen Kuzey Kore ve Rusya
2010 sonrası dönem özellikle küresel anlamda savaşların ve çatışmaların yeniden üretimi haline gelmiştir. Orta Doğu ve Eski Sovyet coğrafyası başta olmak üzere çatışmalar giderek artmıştır. Var olan bu durum Rusya-Çin ve ABD arasındaki ilişkilerinin gerginliği artarken bu durum Kuzey Kore’nin pozisyonunu da etkilemektedir. Konuya Rusya-Ukrayna Savaşı akabinde Batı’nın uyguladığı yaptırımlar ekseninde bakıldığında, Kuzey Kore ve Rusya’nın ilişkilerinde artan işbirliği daha net görülecektir. Bunun en önemli nedeni Kuzey Kore’nin nükleer füze diplomasisi nedeni ile uluslararası sistemden siyasi olarak dışlanmış olmasıdır. Bu durum Soğuk Savaş süreci de düşünüldüğünde sistemde her daim öteki olarak kalan bir Kuzey Kore’yi karşımıza çıkarmaktadır. Dolayısıyla 2022 Şubat ayı sonrasında da Rusya’nın Batı tarafından sistemden izole edilme politikası tarafları daha da yakınlaştırmıştır denebilir.
2023 yılında Kim Jong-un ve Putin, Vostochniy Kozmodromu’nda bir araya gelmiştir. Kim, bu ziyarete güvenli “yeşil tren” ile geldi. Bu tarihsel bir mesaj taşımakta idi. Çünkü bu trende Josef Stalin’in, Kim İl-Sung’a hediye ettiği özel donanımlı bir vagon mevcut. Bu, Kim ailesinin tren ile seyahat geleneği açısından da önemli. Var olan sistem içinde Rusya’nın ve Kuzey Kore’nin hala Batı karşısında öteki konumlarının da bir yansımasıdır. Nedeni ise iki ülkeye de uygulanan Batı yaptırımları ve sistemde öteki olarak gösterilmeleridir.
Kazan-kazan politikası ve yaptırımları kırmak
Rusya ve Kuzey Kore açısından var olan yaptırımları kırmanın en büyük aracı birbirleriyle ilişkilerini derinleştirme olarak görülmektedir. Bu bağlamda gerçekleşen görüşme sonrasında ABD’nin en çok korktuğu konu taraflar arası silah ve teknoloji satışıydı. Pentagon Sözcüsü Patrick Ryder, Kim ve Vladimir Putin arasındaki görüşmeleri silah antlaşmasına yol açabileceğine dikkat çekerek değerlendirmişti. Bu endişe yersiz değildir, bunun nedeni Kuzey Kore’nin nükleer cephaneliğinin tam boyutu ve gücü bilinmemektedir. Bu nedenle de ABD ile müttefikleri Japonya ve Güney Kore açısından, Pyongyang’ın sahip olduğu nükleer silahlarının büyük bir endişe uyandırdığı görülmektedir.[2] Elbette Putin ve Kim’in Vostochniy Kozmodromu’nda bir araya gelmesi sadece ABD’ye bir mesaj değil aynı zamanda askeri istihbarat uydusu geliştirme için Kuzey Kore’nin, Rusya ile işbirliğine dair de bir mesaj olarak görülmüştür. Böylece Rusya’nın, Kuzey Kore’ye sadece gıda yardımı değil aynı zamanda askeri ve teknolojik olarak da vereceği destek ortaya çıkmıştır.
Öte yandan Güney Kore ise özellikle Kuzey komşusunun takip etiği silahlanma politikaları karşısında en fazla endişe duyan ülkedir. Rusya ve Kuzey Kore ilişkilerinin derinleşmesi ve taraflar arası antlaşmanın neticelerinin görülmesi açısından, Güney Kore süreci yakından takip etmektedir. Yetkili açıklamalara göre Kuzey Kore, Rusya’ya Şubat 2024’e kadar geçen sürede 6 bin 700 konteyner dolusu mühimmat göndermiştir ki bunların içinde üç milyondan fazla 152 milimetrelik top mermisi olduğu düşünülmektedir.[3] Rusya-Ukrayna Savaşı’nın devamı ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar düşünüldüğünde bu durum şaşırtıcı değildir.
Bir diğer konu ise Kuzey Kore’ye karşı uygulanan BM nezdindeki yaptırımalar dair Rusya’nın sağladığı açık kapıdır. 2017 yılında kabul edilen 2397 sayılı BM Kararı, Kuzey Kore ile yasaklanmış alanlarda faaliyetlerde bulunduğuna ilişkin şüphe duyulan gemilere koymasına, denetlemesine vermektedir. Nisan 2024’te Güney Kore, bu karar kapsamında Kuzey Kore’den Çin üzerinden Rusya’ya gitmekte olduğu bildirilen 3.000 tonluk kargo Yeosu açıklarında yakalandığını ilan etmişti.[4] Ancak bu örnek tek değildir. Kuzey Kore- Rusya ve Çin ilişkileri ticari diplomatik boyutlarının yanı sıra ticari ve askeri olarak da devamlılık arz etmektedir. Bu açıdan Rusya’dan doğrudan petrol tedarik etmesi konusu eleştirilmektedir. Kuzey Kore’ye uygulanan uluslararası yaptırımlar kapsamında enerji sınırlamasına dair Kuzey Kore’nin rafine petrol ithalatı BM Güvenlik Konseyi tarafından yılda 500.000 varil olarak belirlenmişti. BM’nin 2397 sayılına rağmen iki ülke arasında petrol ihraç edilmesi bu kararın ihlal edildiğini gösteriyor. Mart Ayında RUSI’nın analize göre, Kuzey Kore tankerleri ülkenin Uzak Doğu’sundaki bir Rus limanından petrol yüklemekte ki bu aslında iddiaya göre mühimmat ve füze transferi karşılığında gerçekleşmektedir.[5]
Mayıs 2024’ten itibaren ise konu ABD yaptırımlarına yeni eklenen şirketlerin ilan edilmesi ile yeniden gündeme geldi. Rafort Limited Liability Company, Trans Kapital Limited Liability Company ve Tekhnologiya, OOO adlı firmalar ABD tarafından yeni yaptırım kararı kapsamına dâhil edildiler. Bunun nedeni Kuzey Kore ve Rusya arasında silah alışverişini sağlamaları olarak açıklandı. ABD açısından Rusya’nın, Kuzey Kore’ye silah ve teknoloji sağlaması, bölgesel ve uluslararası güvenliği tehdit eden istikrarı bozan bir girişim olarak görülmektedir. Fakat aynı şekilde bu durum iki ülkeyi daha da yakın hale getiren bir reel politik çıkar alanı sunmaktadır. Fakat taraflar arası askeri odaklı ilişkilerin boyutunun, uluslararası bir çatışma bağlamında Batı ile karşı karşıya gelmeye doğrudan yol açmasa da her iki ülke için de kazan-kazan temelinde Batı’ya karşı caydırıcı bir etki yarattığı aşikârdır.
[1] https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20420/volume-420-I-6045-English.pdf
[2] https://www.cfr.org/backgrounder/north-korea-nuclear-weapons-missile-tests-military-capabilities
[3] https://www.reuters.com/world/north-korea-has-sent-6700-containers-munitions-russia-south-korea-says-2024-02-27/
[4] https://en.yna.co.kr/view/AEN20240403005351315
[5] https://www.rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/report-blood-and-oil-russian-oil-deliveries-follow-north-korean-weapons-transfers
