Rusya’nın enerji ticareti yaptırımların hafiflemesinden nasıl etkilenir?

Ukrayna’daki çatışmaya ilişkin müzakerelerde, enerji sektörü de dahil olmak üzere Rusya’ya yönelik yaptırımların hafifletilmesi ihtimali gündemde. Yaptırımların gevşetilmesi, Rusya’nın ABD ve AB ile ticaretini, küresel ödeme sistemlerine erişimini, petrol fiyatlarını, deniz taşımacılığını ve doğalgaz projelerini ciddi ölçüde etkileyebilir. Ancak Avrupa Birliği’nin Rus enerjisine bağımlılığı azaltma kararlılığı ve zarar gören altyapı, ticaretin eski seviyelerine dönmesini zorlaştırıyor.

Ukrayna’daki çatışmaya ilişkin müzakerelerde tartışılan konulardan biri, enerji sektöründeki kısıtlamalar da dahil olmak üzere Rusya’ya yönelik yaptırımların hafifletilmesi ihtimali.

Rusya ekonomisi açısından kilit öneme sahip petrol ve doğalgaz sektörü, 2014 yılından bu yana Batı’nın yaptırımları altında.

Bu kısıtlamalar, Rusya’nın 2022’de Ukrayna’da başlattığı askeri müdahalenin ardından sıkılaştırılmış, Washington’un 10 Ocak 2025’te şimdiye kadarki en sert yaptırım turunu duyurmasıyla daha da ağırlaşmıştı.

Harici, yaptırımların hafifletilmesi durumunda ortaya çıkabilecek olası sonuçlara ilişkin bir genel bakış sunuyor:

Rusya’nın ABD ve AB ile enerji ticareti

Ukrayna’daki çatışma başlamadan önce Rusya, Amerika Birleşik Devletleri’ne en büyük mazot tedarikçilerinden biriydi ve aylık sevkiyatları 1 milyon metrik tona (günlük 240 bin varil) ulaşıyordu.

ABD ayrıca, çoğunlukla Rusya’nın Uzak Doğu bölgesinden olmak üzere bir miktar ham petrol de ithal ediyordu. Yaptırımların hafifletilmesi durumunda bu sevkiyatlar yeniden başlayabilir.

Askeri müdahale öncesinde Avrupa, Rusya’dan petrol ve doğalgaz ithal eden ana taraf konumundaydı.

Avrupa Birliği’nin (AB) uyguladığı ve sonuncusu eylül ayına kadar uzatılan birkaç yaptırım turu ve birliğin Moskova’ya olan bağımlılığını azaltma çabası, sevkiyatlarda keskin bir düşüşe yol açtı.

Eurostat verilerine göre, 2024’ün dördüncü çeyreğinde AB’nin Rusya’dan petrol ithalatı, 2021’in ilk çeyreğindeki seviyenin yüzde 10’una geriledi.

Brüksel’in mevcut yaptırımları bir sonraki gözden geçirmesine kadar AB’nin Rus petrol ve doğalgaz ithalatında bir değişiklik beklenmiyor.

Bununla birlikte AB, Rus sevkiyatlarına karşı hâlâ temkinli yaklaşıyor ve 2027 yılına kadar Rusya Federasyonu’ndan enerji ithalatını tamamen durdurmayı hedefliyor.

Bu durum, yaptırımlar hafifletilse bile eski hacimlere geri dönüşü pek olası kılmıyor.

Ayrıca, 2022’de patlatılan Kuzey Akım-1 ve Kuzey Akım-2 doğalgaz boru hatları da dahil olmak üzere altyapının zarar görmesi, gelecekte sevkiyatların yeniden sağlanması olasılığını sınırlıyor.

Ödemeler meselesi

ABD’nin mali yaptırımlarının kaldırılması, Rusya’nın enerji ihracatı ve gelirleri üzerinde daha ciddi bir etki yaratacak.

ABD ve AB yaptırımları kapsamında büyük Rus bankalarının küresel ödeme sistemi SWIFT ve diğer finansal hizmetlerden çıkarılması, Rus ihracatçıları için komisyon maliyetlerini artırmış ve ödemelerde aylarca süren gecikmelere neden oldu.

İhracatçılar, ödemeleri gerçekleştirmek için alternatif yöntemler kullanmak zorunda kaldı.

Amerikan yaptırımlarının hafifletilmesi, Rus şirketleri için dolar cinsinden işlem yapmayı kolaylaştırabilir.

Rus ve Çin bankaları, ödeme sürelerini kısaltmak için alternatif bir yol bulmuş olsalar da sorunlar devam ediyor.

Rusya’nın üçüncü ve dördüncü büyük petrol şirketleri olan Gazpromneft ve Surgutneftegaz, 10 Ocak’ta ABD yaptırımlarına maruz kalmış ve bu durum onları aracılara daha fazla bağımlı hâle getirdi.

ABD, kasım ayında Gazprom’un kalan Avrupalı müşterilerinin doğalgaz ödemelerini gerçekleştiren Gazprombank’a da yaptırım uygulamıştı.

Daha sonra Washington yönetimi; Macaristan, Slovakya ve Türkiye’nin de aralarında bulunduğu bazı ülkelere, Rus bankası aracılığıyla ödeme yapabilmeleri için geçici muafiyetler tanımıştı.

Fiyatlar

ABD, AB ve müttefikleri, Rus petrolü için varil başına 60 dolarlık bir tavan fiyat uygulaması getirmişti.

Yaptırım rejimi, Batılı sigortacıların ve taşımacıların belirlenen sınırın üzerindeki fiyatlarla yapılan işlemlere hizmet vermesini yasaklıyor.

Eğer ABD, bu sınıra uyulup uyulmadığını denetlemeyi bırakırsa, daha geniş bir deniz taşımacılığı hizmet sağlayıcısı yelpazesi Rus ihracatçılarıyla çalışmaya istekli olacak.

Rus Ural petrolünün fiyatları, ana alıcıları olan Avrupalı rafinerilerin ithalatı durdurmasıyla 2022 başında düşmüştü.

Ural petrolünün küresel referans Brent petrolüne göre iskontosu varil başına yaklaşık 10 dolar seviyesindeyken, çatışma öncesinde bu fark varil başına yaklaşık 1 ila 2 dolar civarındaydı.

ABD yaptırımları hafifletilirse Ural petrolü fiyatları yükselebilir, fakat Avrupa kısıtlamaları yürürlükte kaldığı sürece tarihi seviyelere dönmesi pek olası değil.

Bu noktaya kadar Rusya, Avrupalı rafinerilerin alımları durdurmasının ardından en büyük alıcıları hâline gelen Hindistan ve Çin’e petrolünün büyük kısmını sevk etmeye devam edecek.

Sevkiyatlar

ABD Hazine Bakanlığı, 2022 yılında Rus petrol ve yakıtlarının taşınmasında kullanılan yüzlerce gemiye, onlarca gemi işletmecisine ve bir dizi Rus sigorta şirketine yaptırım uyguladı.

Yaptırımlar, pek çok geminin kullanımının askıya alınmasına yol açtı.

Bu gemilerin çoğu Rus limanlarında demirli vaziyette bekliyor ve bazı tüccarlar bu durumu “tanker mezarlıkları” olarak adlandırıyor.

Yaptırımlar kaldırılırsa, Moskova petrol taşımacılığı için daha az ödeme yapacak ve bu da “kara altın” satışından elde ettiği gelirleri artıracak.

Yaptırımlar, Rus boru hattı gazı ithalatını kapsamıyor, ancak çoğu ülke çatışmanın başlamasının ardından alımları durdurdu.

Bu durum, Gazprom’u muhtemelen çatışmanın en büyük kurumsal mağduru hâline getirdi.

Rusya’nın Arktik LNG-2 projesinin geliştirilmesinde yer alan şirketler de ABD yaptırımlarına maruz kaldı.

Yaptırımların kaldırılması, Rusya’nın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) tesislerinin inşasını hızlandırabilir.