Putin’in Vladivostok’ta Doğu Ekonomik Forumunda yaptığı konuşmasını Harici haberleştirdi; bununla birlikte konuşmanın kimi ayrıntıları ve anlamı üzerinde durmak gerek.
Kremlin’in yayınladığı bant çözümü, konukların görece kısa konuşmalarıyla birlikte her zamanki gibi çok uzun, çok kapsamlı; kabaca 100 kitap sayfasından fazla. Öyle olunca bütün başlıkların kısaca değerlendirmesini yapmak mümkün değil. Bu nedenle, çok önemli birkaç bölümü tamamen dışında tutmayı göze alarak belli başlı noktaları ele almaya çalışalım. Kaçınılmaz olarak bu yazının dışında tuttuğum konular şunlar: Çin’le ilişkiler ve Çin’in Rusya’nın Uzakdoğu’suna yatırımları meselesi (Harici’deki iki ülke arasında ödemeler problemi üzerine yazımla birlikte değerlendirilmeli bu) ayrıca ve etraflıca ele alınmalı; Uzakdoğu’nun ekonomik durumu ve Rusya’nın bu bölgesini kalkındırma planları özel olarak incelenmeli; keza Kiev rejiminin niteliğiyle ilgili gözlemler, rejimin gerçeklikle ilgisini yitirmiş olduğu, adeta “başka bir gezegenden geldiği” vb. ifadeleri önem taşıyor ve bunlara dayanarak Putin yönetiminin nesnellik ve irade arasındaki ilişkiyi nasıl kurduğunu değerlendirmek mümkün; enerji ihracı, Kuzey Deniz Yolu vb. de başlı başına ayrı yazı konuları.
Planlı devlet kapitalizmi
Rusya ekonomisi ve bu çerçevede Putin’in konuşmasının iç ekonomik tedbirler meselesine girmeyeceğim; ancak burada altını kalına çizmek gereken bir eğilimi tekrar belirtmek gerek.
Daha önce birçok defa, Rusya’nın da tıpkı Şanghay ve Hong Kong gibi iç offshore bölgeleri tesis ettiğini ve bu bölgeleri offshore kaçkını yerli sermayeyi ülkeye çekmek için kullandığını vurgulamıştım. Bunlar iki adadır: biri Kaliningrad’da Oktyabr adası, diğeri de Vladivostok’ta Russkiy adası. Bu yılki forum işte bu Russkiy adasında yapıldı. Eğer bunların ilkini Hong Kong’a benzetmek mümkünse, ikincisi Şanghay’a benziyor, ama çok daha güçlü bir anlamda. Zira Uzakdoğu’nun kalkınması Kremlin’in stratejik önceliklerinden biri. Putin konuşmasında offshore ve yabancı yargı alanlarından toplam 5,5 trilyon rublenin üzerinde (60 milyar dolardan fazla) varlığın bu bölgeye döndüğünü vurguladı. Bu muazzam meblağın dönmesi büyük bir başarı sayılmalı; zira şimdiye kadarki bütün teşviklere, tehditlere, vergi aflarına rağmen hemen her girişim başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Ukrayna çatışmasıyla burjuvazi için offshore kapılarının kapanması veya en azından riske girmesi de bunda kuşkusuz etkili oldu, adalardaki özel teşvikler cabası; ama bunlar gene de bu yöndeki planlı çaba içerisinde anlam kazanıyor. Daha önemlisi ise, bu muazzam sermaye birikiminin “gönüllü” (veya “gönüllülüğe cebri teşvik” diye yorumlamak da mümkün) devlet planlamasına tabi bir yatırıma yöneltilmesi, sınai kalkınmanın kaldıracı olarak görülüyor.
Putin konuşmasında irili ufaklı pek çok bölgesel ve ulusal projeden söz etti, bu projelere yerli ve yabancı “yatırımcıları” çekmek gerektiğini vurguladı, yatırım cazibesi ve istikrara vurgu yaptı. Bunda bir yenilik yok; öyle, çünkü kapitalizm ve daha önemlisi, çünkü sermaye birikimi ihtiyacı. Yenilik, 2022 öncesiyle bugün arasında vurgunun değişmiş olmasındaydı; daha önce çoğunlukla doğal kaynaklara yatırım öne çıkartılırdı ve yatırımcıların yatırım planlamasına devlet müdahale etmezdi; ancak artık program doğrudan doğruya devlet tarafından oluşturuluyor, Putin’in saydığı ve saymadığı projelere bakıldığında da bunların devlet tarafından planlanmış olduğu anlaşılıyor. Demek ki burada kilit faktör planlama — evet, kapitalist bir planlama (neden? çünkü özel sermaye ve artı-değer), ama gene de planlama. Başka deyişle, daha önce olduğu gibi sadece özel hukuka dayalı sözleşme gereklerinin yerine getirilip getirilmediğinin denetlenmesinden ibaret değil; tersine, nereye ne kadar yatırım yapılacağının da devlet tarafından planlandığı yeni bir durum.
BRICS ve durdurulamayan nesnel süreç
Putin konuşmasının BRICS ve dedolarizasyonla ilgili bölümünde bu süreci Rusya’nın istemediğini, ama dolarla ödeme imkanlarının elinden alındığını söyledi. Bununla birlikte bunun arzularla ilgisi olmayan nesnel tarihi bir süreç olduğunu da vurguladı. Bu, Putin’in bütün benzer konuşmalarını çoğu batılı “meslektaşlarının” gevezeliklerinden ayıran en temel özelliğidir; katılın veya katılmayın, bu konuşmalarda tarih ve süreç vardır ve dahası bu kavrayış (ideolojik angajmanlarına rağmen) son derece nesneldir. Bu defa da İkinci Dünya Savaşı sonrası ABD’nin iktisadi üstünlüğü, Marshall yardımları ve Bretton Woods’dan başlayarak bu sayede doların “tek dünya parası” haline geldiğini, 1971 “Nixon’s shock” kararını kastederek bu küresel para sisteminin “biraz tamir edildiğini” söyledi. Putin’e göre bugünkü sürece (Lenin’in sözleriyle “niyet ve gerekçelerden bağımsız olarak”) nesnelliğini kazandıran şey, “küresel güney” ülkelerinin dünya GSYH’sının yarıdan fazlasını üretmesi, BRICS ülkelerinin de küresel GSYH’nın üçte birini oluşturması. “Mesela biz BRICS ortaklarımızla şimdiden yaklaşık yüzde 65 oranında milli paraları kullanıyoruz.”
Hasmının durumunun nesnel analizi onun hakkında söyleyeceğiniz bütün hamasi şeylerden daha güçlüdür. Putin’in konuşmalarını batılı (ve diğer) “meslektaşlarından” ayıran temel özelliklerden biri de bu. Sürecin nesnel ve öznel niteliklerini ayırt etmesini biliyor ve siyasetini hasmının öznel durumu değil sürecin nesnel nitelikleri üzerine kurmaya çalışıyor. Örneğin (okur hatırlayacaktır) NATO’yu konvansiyonel bir savaşta yenemeyeceğini açıkça ifade etmekten çekinmiyor; ama Rusya’nın devlet olarak varlığını korumak için elindeki bütün silahları kullanmaktan çekinmeyeceğini de aynı nedenle vurguluyor. Dünkü konuşmada küresel tablonun değişmekte olduğunu belirtirken de aynı mantığı kullandı: “… bu doğal bir süreç, siyasi konjonktürle ilişkili değil; ama Avrupa ve ABD iktidarları özensiz ve profesyonellikten uzak davranışlarıyla bunu daha da ilerletiyorlar.”
Kiev rejimi: amaçlar ve sonuçlar
Putin Kiev rejiminin Kursk oblastine saldırısına değinirken, “düşmanın sınır bölgelerine büyük ve iyi hazırlanmış kıtaları sevk etmekle kilit istikametlerde kendisini zayıf düşürdüğünü”, “kurtarılması birinci hedefimiz olan Donbass başta olmak üzere kilit istikametlerdeki taarruzumuzu durduramadığını”, “düşmanın hem insan gücünde hem de araçlarda çok büyük kayıplar yaşadığını, bu kayıpların bütün silahlı kuvvetlerin etkisizleşmesine neden olabileceğini, bizim de bunu başarmaya çalıştığımızı” söyledi. Kiev rejiminin Kursk ve Zaporoje nükleer santrallerine saldırılarını değerlendirirken de şu ifade dikkat çekiciydi: “Simetrik karşılık verseydik… Avrupa’nın o kısmına neler olacağını hayal etmek mümkün.”
Kiev rejiminin amaçlarından birinin (burada kastedilen belli ki Kursk saldırısı ve benzeri görülmemiş dron saldırılarıydı) “panik tohumları ekmek, Rusya’daki iç siyasi durumu sarsmak” olduğunu da söyledi; ancak bütün bunların toplumdaki konsolidasyonu güçlendirdiğini vurguladı.
Bu kesinlikle doğrudur.
Reagan döneminin ABD hazine müsteşarı Paul Craig Roberts daha 2000’lerin ortasında Rusya’nın dünyanın en açık toplumlarından biri olduğunu söylemişti. Bu açıklık o zamandan beri daha da pekişti. Toplumun mesela Kursk saldırısı yüzünden genelkurmaya amansız eleştirilerinin önünü almaya kimse yeltenmiyor; ama bütün bu tür durumlarda eleştiriler baki kalmakla birlikte siyasi konsolidasyon güçleniyor. Çatışmanın başından bu yana ABD’nin patronu olduğu blok savaşın şiddetinin artmasıyla önce orta burjuvazide kalkışma bekledi — bu olmadığı gibi, bir önceki dönemin liberal muhalefetinin kitle tabanını teşkil eden bu orta burjuvazi ülke dışına kaçarak büyük ölçüde tasfiye oldu ve yerine daha konsolide yenisi ortaya çıkıyor. Bu blok çatışmanın şiddetini artırmakla genel seferberlik ve savaşa karşı kitle hareketlerinin doğacağını bekledi — bu olmadığı gibi sözleşmeli personel akını devam ediyor ve hayat şaşılacak kadar normalleşti. Bu blok çatışmanın şiddetini artırarak Rusya’yı iktisadi krize sürükleyeceğini ve karşı-devrim tetikleyeceğini bekledi — bu olmadığı gibi işsizlik azaldı, sınai üretim arttı, gelirler yükseldi.
