Çin geçtiğimiz ekim ayında Kuşak ve Yol Forumu’nda yabancı liderleri ağırladığında, Sırp ve Macar liderler konuk listesindeki tek iki Avrupalı isimdi.
Altı ay sonra her iki isim de Devlet Başkanı Xi Jinping’in Fransa’yı da kapsayan Avrupa ziyareti programında yer alıyor. Çin lideri Fransa’nın ardından Belgrad’a vardı.
Ziyaret, artan ticari gerilimler ve Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle Avrupa Birliği ile artan sürtüşmelerin ortasında gerçekleşiyor.
Macaristan’ın blok içinden, Sırbistan’ın ise blok dışından olmak üzere Brüksel ile gerilimleri olan iki dost ülkenin ziyaret için seçilmesi analistler tarafından “güvenli” bir tercih olarak görülüyor.
Bu gözlemcilerden bazıları turun Çin’e Avrupa’da nasıl görüldüğünü ölçme fırsatı sunmasının yanı sıra kurulan bağları sağlamlaştıracağını ve Batı ile ilişkilerinde süregelen bir yarayı vurgulayarak çok kutuplu dünya vizyonunu ortaya koyacağını düşünüyor.
Xi’nin Sırbistan ziyaretinin, NATO’nun Kosova’ya müdahalesi sırasında Belgrad’daki Çin Büyükelçiliğinin ölümcül bir şekilde bombalanmasının 25. yıldönümüne denk gelmesi dikkat çekici.
ABD’ye açık mesaj
Sırbistan merkezli BFPE for a Responsible Society adlı vakfın program koordinatörü Stefan Vladisavljev, “Ziyaretler Çin ve Avrupa arasındaki çağdaş ilişkilerde kesinlikle bir dönüm noktası olacak” dedi.
South China Morning Post’a konuşan Vladisavljev, yıldönümü zamanlamasının hem Çin’deki hem de Sırbistan’daki izleyicilere bir mesaj göndereceğini söyledi.
Vladisavljev, “Bu ortak mağduriyet anı, her iki ülkede de çok belirgin olan sembolizmin yaratılmasında önemli bir rol oynadı – Batı’yı düşman olarak sunma ihtiyacı” dedi.
Vladisavljev uzun vadede bunun “bir tarafta Çin ve Sırbistan, diğer tarafta NATO etrafında toplanan ülkeler arasında mesafe yarattığını” ancak şimdilik asıl odak noktasının iç sahne olduğunu söyledi.
Renmin Üniversitesi’nde Avrupa çalışmaları uzmanı olan Wang Yiwei, anma töreninin NATO’nun genişlemesinin olumsuz etkilerine odaklanacağını, ancak Washington ile gerilimin azalması ışığında ABD’nin ana hedef olmasını beklemediğini söyledi.
Wang, “Çok kutuplu bir dünyanın kurulması ve uluslararası ilişkilerin demokratikleşmesi, bence bunlar Çin’in iletmek istediği mesajlar” dedi ve ekledi: “Avrupalılar Avrupa’nın güvenliği ve düzeni için daha fazla sorumluluk üstlenmelidir, aksi takdirde mağdur olacaklardır. “
Xi en son 2016 yılında Sırbistan’ı ziyaret ettiğinde – 32 yıl sonra bir Çin devlet başkanının ülkeye yaptığı ilk ziyaretti – ilk halka açık etkinliği bombalamanın gerçekleştiği yerde “ABD liderliğindeki NATO güçleri” tarafından gerçekleştirilen “barbarca” saldırının kurbanlarına saygılarını sunmak oldu.
Amerikan füzeleri binada bulunan üç Çinli gazeteciyi öldürmüş ve 20 diplomatı yaralamıştı. ABD bombardımanın bir kaza olduğunda ısrar ederek hatalı haritaları suçladı ve Çin’den özür diledi. Pekin bunu kabul edilemez bularak reddetti ve olay, Çin’deki Amerikan elçiliğinin kuşatılması da dahil olmak üzere ülke çapında ABD ve NATO karşıtı yaygın protestolara yol açtı.
Xi: Asla unutmayacağız
Yaşanan travma bugün de yankılanmaya devam ediyor. Salı günü Sırp gazetesi Politika’da yayınlanan imzalı bir makalede Xi, NATO’nun elçiliği “alçakça” bombaladığını ve üç gazetecinin (Shao Yunhuan, Xu Xinghu ve eşi Zhu Ying) öldüğünü söyledi.
“Bunu asla unutmamalıyız. Çin halkı barışa değer vermektedir, ancak böylesi trajik bir tarihin tekerrür etmesine asla izin vermeyeceğiz. Yurttaşlarımızın kanıyla yoğrulan Çin-Sırbistan dostluğu, Çin ve Sırp halklarının ortak hafızasında kalacak ve büyük adımlarla ilerlememiz için bize ilham verecektir” diye yazdı.
ABD, İngiltere ve Avustralya arasındaki AUKUS güvenlik anlaşmasının Japonya’yı de içine alarak genişleme hamlesi Çin’in tepkisini çekiyor ve Pekin bu hareketin bölgede kendisine karşı NATO benzeri bir blok oluşturacağı uyarısında bulunuyor.
Pekin ayrıca transatlantik grubun doğuya doğru genişlemesinin Ukrayna savaşını körüklediğini söyleyerek Belgrad elçiliğinin bombalanmasını emsal olarak gösterdi.
Çin-Sırbistan ‘dostluğunu’ pekiştirme
Xi’nin Sırbistan gezisinde Avrupa’nın en büyüklerinden biri olan ve eski büyükelçiliğin yerine inşa edilen Çin Kültür Merkezi’nin açılışını kutlaması ve gezinin Pekin ile Belgrad arasındaki yakın ilişkiyi vurgulaması bekleniyor.
Çin Dışişleri Bakanlığı Xi’nin Sırp mevkidaşı Aleksandar Vučić ile görüşmesinde iki taraf arasındaki ilişkilerin geliştirilmesini ele alacağını açıkladı.
Pekin, Sırbistan’ı Pakistan ve Kamboçya gibi sadece sınırlı sayıda en güvendiği ülkeye verdiği bir unvan olan “sağlam dost” olarak nitelendiriyor.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’ne göre Çin, 2020-2023 yılları arasında Rusya’nın ardından Sırbistan’ın en büyük ikinci silah tedarikçisi oldu.
Sırbistan şu anda FK-3 karadan havaya savunma sistemi ve CH-92A savaş uçağı kullanan tek Avrupa ülkesi ve ayrıca orta menzilli füzeler ve nakliye uçakları da tedarik edildi.
Vladisavljev, Ukrayna müdahalesinin ardından Sırbistan’da Rusya ile yakın ilişkileri teşvik etmenin daha az popüler hale geldiğini ve Çin’in doldurabileceği bir boşluk bıraktığını söyledi.
“Sırbistan [gezi için] güvenli bir seçim,” dedi ve ekledi: “Çin Devlet Başkanı’nın sıcak bir şekilde karşılanacağı dost bir ülkeye ziyaret olması bekleniyor.”
İki tarafın “elde edilen kilometre taşlarını kutlamasının” beklendiğini, aynı zamanda yeni bir ortak proje açıklamalarının da beklendiğini söyledi.
Ayrıca Vučić’in Xi’nin son yılların en yüksek profilli ziyaretlerinden biri olarak tanımladığı ziyaretini iç politikada çok ihtiyaç duyulan bir “kazanım” elde etmek için kullanmasını bekliyor.
Xi’ye göre bunun nedeni “başta Kosova ile ilişkilerden kaynaklananlar olmak üzere kayıp olarak görülen bazı senaryoların gelişmesi”.
Son aylarda Kosova’da etnik Arnavutlar ve Sırplar arasında yaşanan çatışmalar nedeniyle tansiyon yükseliyor. Ekim ayında NATO, Belgrad’ın “yalan” olarak nitelendirdiği Sırbistan’ın sınıra güç yığdığına dair haberlerin ardından daha fazla asker konuşlandırdı.
Bu arada Sırbistan, Kosova’nın bağımsızlığının tanınması anlamına geleceği endişesiyle Avrupa Konseyi gibi uluslararası kurumlara katılması için Avrupa çapında verilen geniş desteğe karşı koymaya çalışıyor.
Diğer yandan iki ülke arasındaki ekonomik bağlar da güçlü; Sırbistan’ın resmi rakamlarına göre Çin, Almanya’nın ardından Sırbistan’ın en büyük ikinci ticaret ortağı.
İki ülke sadece aylar süren müzakerelerin ardından geçen yıl bir serbest ticaret anlaşması imzaladı ve Çin artık ülkenin ana yabancı yatırım kaynağı.
Demiryolu öncelikli
Belgrad, Kuşak ve Yol Girişimine katılan ilk Avrupa ülkelerinden biri oldu ve küresel altyapı geliştirme stratejisi için önemli bir merkez ve Avrupa’ya açılan bir kapı haline geldi.
Bunun sonucunda ortaya çıkan en yüksek profilli yatırımlardan bazıları, Hebei merkezli HBIS Group tarafından satın alındıktan altı ay sonra kâra geçmeye başlayan Smederevo’daki daha önce zarar eden bir çelik fabrikası ve Belgrad ile Macaristan’ın başkenti Budapeşte arasındaki amiral gemisi demiryolu bağlantısı.
Renmin Üniversitesi’nden Wang, demiryolunun Xi’nin Avrupa turu için bir öncelik olacağını söyledi.
“Macaristan-Sırbistan demiryolu Avrupa’nın altyapısı için büyük bir destek” dedi ve ekledi: “Gelecekte Çin ve Avrupa arasında yatırım, üretim ve yerelleştirme alanlarındaki işbirliğinin de güçlendirilmesi gerekiyor.”
Macaristan Çin’e desteği önemli
Xi’nin Avrupa turunun son durağı çarşamba ve cuma günleri arasında ziyaret edeceği Macaristan. Bu onun devlet başkanı olarak ilk ziyareti olacak.
AB ve NATO’nun Pekin’e karşı daha sert bir tutum benimsemesiyle birlikte, Macaristan’ın her iki grubun da üyesi olarak verdiği destek Çin için giderek daha önemli hale geldi.
Çin’in üst düzey diplomatı Wang Yi geçtiğimiz hafta Macaristan’ı temmuz ayında AB dönem başkanlığını devraldıktan sonra Çin’e karşı “akılcı ve dostane bir bakış açısı” geliştirmeye çağırdı.
Tsinghua Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler profesörü olan Shi Zhiqin, AB’nin Çin algısının değiştiğini söyledi.
“Eğer her şey güvenliği vurgularsa, yani aşırı derecede güvenlikleştirilir ve siyasallaştırılırsa, o zaman işbirliği için pek çok fırsat kaybedilir ve bu da günümüzün küreselleşme eğilimine uygun değildir” dedi.
AB bir bütün olarak Çin ile ilişkilerini “riskten arındırmaya” ve ekonomik tedarik zinciri bağımlılıklarını azaltmaya çalışırken, Başbakan Viktor Orban yönetimindeki Macaristan özellikle elektrikli araç ve batarya üretimi sektörlerinde daha fazla yatırım çekmek için çabalarını iki katına çıkardı.
Macaristan Dışişleri Bakanı Peter Szijjarto, Pekin’e yaptığı son ziyaretin ardından, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamındaki demiryolu projelerine daha fazla fon sağlanacağını ve Çin devlet firması Fiberhome Telecom Tech’in ülkede optik kablo üretimi için bir üs kurmak üzere 22 milyon ABD doları tutarında bir yatırım yapacağını açıkladı.
Xi, turun Sırbistan ve Macaristan ile mevcut ilişkileri “derinleştirmesini” ve gelecekte “daha da iyi” bir işbirliğiyle sonuçlanmasını beklediğini söyledi.
Bu hafta başında Xi, Çin’in Paris ile diplomatik bağlar kurmasının sırasıyla 60. yıldönümünü kutlamak üzere Fransa’daydı.
Ancak uzmanlar bu sembolizmin ötesinde tüm ziyaretin Avrupa’daki “Çin algısını” değiştirmek için bir fırsat olabileceği görüşünde.
