Pekin ve İslamabad, Pakistan’da çalışan Çin vatandaşlarına yönelik ölümcül saldırıların ekonomik ilişkilerini tehdit etmesinin ardından ortak güvenlik şirketleri kurma konusunda anlaşmayı planlıyor.

Nikkei Asia’ya konuşan çok sayıda kaynak, söz konusu anlaşmanın Çinli güvenlik personelinin Pakistan’da çalışmasını sağlayacağını ve İslamabad’ın Pekin’in artan baskısına rağmen buna daha önce direndiğini söyledi. Anlaşma ayrıca Çin vatandaşlarının zırhlı araçlarla taşınmasını da sağlayabilir.

Pakistan’ın en büyük yatırımcısı Çin, vatandaşlarının son yıllarda bir dizi ölümcül saldırıda hedef alınmasının ardından gelecekteki anlaşmalar konusunda giderek daha temkinli hale geldi. Binlerce Çin vatandaşının Güney Asya ülkesindeki projelerde çalıştığı düşünülüyor.

Pakistan, hükümeti devirmeyi amaçlayan İslamcılardan, 50 milyar dolarlık Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nun (CPEC) en önemli parçası olan Gwadar limanına ev sahipliği yapan güneybatı Belucistan’daki ayrılıkçılara kadar uzanan militan faaliyetlerindeki artışla boğuşuyor.

Pekin, Kuşak ve Yol Girişimi’nin önemli bir bileşeni olan CPEC’in ikinci aşamasına ilişkin son müzakereler sırasında Pakistan’a vatandaşlarını korumak için daha fazla önlem alması ve zırh korumalı araçlar için baskı yaptı.

Müzakereler hakkında bilgi sahibi bir kaynak Nikkei’ye isminin açıklanmaması kaydıyla yaptığı açıklamada “Önerilen ortak güvenlik şirketleri çerçevesinde Pakistanlı personel dış kordonda, Çinli personel ise Çin vatandaşlarının korunması için iç kordonda yer alacak” dedi. “Amaç Çinli güvenlik personeli ile sıradan Pakistan vatandaşları arasında minimum temas sağlamak” diye ekledi.

Pakistan’da gelecekte yapacağı yatırımları terörle mücadele ve daha iyi güvenlik konularında işbirliğine bağlayan Çin, 2022 yılından bu yana Pakistan’dan Çinli güvenlik şirketlerinin vatandaşlarını korumasına izin vermesini talep ediyor.

İslamabad bu talebi defalarca reddetti, ancak Uluslararası Para Fonu’ndan (IMF) defalarca alınan kurtarma paketleri ile desteklenen paramparça ekonomisi için daha fazla yatırıma ihtiyaç duyuyor.

Pekin, ortak güvenlik anlaşmasını kabul etmesi halinde Pakistan’a CPEC kapsamındaki altyapı, enerji ve ulaştırma projeleri için daha fazla finansman da dahil olmak üzere ek yatırımlar teklif ediyor. Pakistan medyasının bildirdiğine göre Pekin’in müzakerecileri, Pakistan’ın kuzeybatısındaki Peşaver şehrini güneydeki sahil merkezi Karaçi’ye 2.600 kilometreden fazla bir demiryolu ile bağlayacak en büyük tek CPEC projesi olan 7 milyar dolarlık Ana Hat 1 demiryolunun hızlı bir şekilde yeniden başlatılacağını da ima etti.

Çin ayrıca Belucistan’daki ayrılıkçılara ve Çin vatandaşlarına saldıran Pakistan Talibanı militanlarına karşı İslamabad ile daha derin bir terörle mücadele işbirliği önerdi.

Yakın savunma bağları olan iki ülke halihazırda personel eğitimi, ortak askeri tatbikatlar ve Çin tarafından tedarik edilen askeri teçhizat yoluyla terörle mücadele konusunda işbirliği yapıyor. Yeni işbirliği koşullarının istihbarat paylaşımı için bazı resmi düzenlemeleri ve suçluların iadesi anlaşmasının kapsamının terör şüphelilerini de içerecek şekilde genişletilmesini içerebileceği düşünülüyor.

Çin ve Japonya, Fukuşima Daiçi nükleer santralinden salınan arıtılmış atık su konusunda yıllardır süren anlaşmazlıkta bir anlaşmaya vardı.

Uluslararası gözlemi de içeren ve ilk olarak cuma günü bildirilen anlaşma, Pekin’in geçen yıl Japon deniz ürünlerine uyguladığı genel yasağın kaldırılması için bir yol açıyor. Söz konusu yasak, 2011’deki deprem ve tsunaminin ardından erimeye maruz kalan santralden su boşaltılmasına tepki olarak getirilmişti.

Çin devlet televizyonu CCTV’nin haberine göre, iki ülke ağustos ayı ortasında “karşılıklı anlayışa” vardı ve resmi bir açıklamanın zamanı geldiğinde yapılacağı belirtildi. Çin dışişleri bakanlığından bir sözcü gazetecilere yaptığı açıklamada uzlaşmanın en az 10 istişarenin ürünü olduğunu söyledi.

Bu açıklama, Çin-Japonya ilişkilerinin Shenzhen’de 10 yaşındaki bir Japon çocuğun bıçaklanarak öldürülmesiyle gerildiği hafta geldi.

Japonya Başbakanı Fumio Kishida cuma günü yaptığı açıklamada “Çin’in ithalat kontrol önlemlerini ayarlamaya başladığını ve standartlarını karşılayan Japon balıkçılık ürünlerinin ithalatını istikrarlı bir şekilde geri getirmeye karar verdiğini” söyledi. Japonya’nın tüm kısıtlamaların derhal kaldırılması gerektiği yönündeki tutumunun devam ettiğini de sözlerine ekledi.

Öte yandan CCTV’nin ismi açıklanmayan kaynaklara dayandırdığı haberinde, Pekin’in su salınımına yönelik muhalefetinin değişmediği vurgulandı.

Çin tarafı, Japonya’nın Çin de dahil olmak üzere paydaşların bağımsız örnekleme ve kontroller yapmasına olanak tanıyan uzun vadeli bir uluslararası izleme mekanizması oluşturmayı kabul etmesinin ardından tutumunu yumuşattı.

Çin, Japon deniz ürünleri üzerindeki ithalat yasağını kaldırmak için ön koşul olarak numune alma konusunda ısrar etmişti. Japonya ise su salınımının Pekin’in de üyesi olduğu Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın onayını aldığını ileri sürerek buna karşı çıkmıştı.

CCTV haberinde, Çin’in uluslararası izleme mekanizmasına katılarak, uygun olmayan suyun salınmasını önleyecek “kapsamlı, gerçek ve geçerli verilere” erişebileceği belirtildi.

Haberin devamında hükümetin ancak o zaman Çin yönetmeliklerine uygun Japon deniz ürünlerinin ithalatını “kademeli olarak” yeniden başlatacak tedbirleri “ayarlayacağı” belirtildi.

Çin gümrük ofislerine göre, Eylül 2023 ile bu yılın temmuz ayları arasında Çin’in genel deniz ürünleri ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla dolar bazında %10 düşerek yasağın etkisinin altını çizdi.

Malezya’nın kralı, ülkesinin monarkının on yıl içindeki ilk ziyareti ve temmuz ayında taç giymeden sonraki ilk yurt dışı devlet ziyareti olan dört günlük Çin gezisi için Pekin’e geldi. İki ülke, diplomatik ilişkilerinin ellinci yıl dönümünü kutluyor.

Uzmanlara göre, görüşmelerin yüksek hızlı tren konusundaki işbirliğinden bu yılın başlarında imzalanan bir dizi anlaşmanın uygulanmasına kadar uzanması olması bekleniyor. Ancak projeler konusunda henüz ayrıntı verilmedi.

Sultan İbrahim İskandar’ın ziyareti Malezya ile Çin arasındaki diplomatik ilişkilerin 50. yıldönümüne işaret ediyor. Bir önceki hükümdar, merhum Sultan Abdul Halim, 2014 yılında 40. yıl dönümünde ziyaret etmişti.

Çin Dışişleri Bakanlığı çarşamba günü yaptığı açıklamada, Devlet Başkanı Xi Jinping’in Sultan İbrahim için bir karşılama töreni ve ziyafet düzenleyeceğini, ardından iki devlet başkanı arasında görüşmelerin yanı sıra Başbakan Li Qiang ile bir araya geleceğini söyledi.

Bakanlık sözcüsü Lin Jian, “Çin, geleneksel dostluğu ileriye taşımak, kalkınma stratejilerinin sinerjisini derinleştirmek ve bu ziyaret aracılığıyla karşılıklı yarar sağlayan işbirliğini genişletmek için Malezya ile çalışmaya hazırdır” dedi.

Li, haziran ayında Malezya’yı ziyaret etmiş ve Malezya Başbakanı Anwar İbrahim ile birlikte, Kuşak ve Yol Girişimi aracılığıyla daha fazla fırsatın takip edilmesini de içeren, iki ülke arasındaki kapsamlı stratejik ortaklığın derinleştirilmesine ilişkin ortak bir bildiri imzalamıştı.

İkili bağları pekiştirme hedefi

Kuala Lumpur merkezli bir düşünce kuruluşu olan Centre for New Inclusive Asia’nın başkanı Koh King Kee’ye göre Sultan İbrahim’in ziyareti, Li’nin ziyareti için “karşılıklı bir jest”.

Nikkei Asia’ya konuşan Koh, görüşmelerin turizm, durian ticareti, yeşil teknoloji işbirliği ve sınır ötesi suçlarla mücadele konularında haziran ayında imzalanan mutabakat zabıtlarının (MOU) uygulanmasını kapsayacağını söyledi.

Ancak Koh, hükümdarın başlıca törensel rolü göz önüne alındığında, ziyareti sırasında önemli proje veya girişimlerin duyurulmasının pek olası olmadığını söyledi.

Koh, “Sultan İbrahim yürütme yetkisi olmayan anayasal bir hükümdar, ancak Majesteleri tüm etnik kökenlerden Malezyalılar tarafından büyük saygı görüyor” dedi ve ekledi: “Çin’e yapacağı devlet ziyareti iki ülke arasındaki güçlü ikili bağları daha da pekiştirecektir.”

Sultan İbrahim ve ailesi, Singapur’un hemen karşısındaki güney Malezya eyaleti Johor’un yöneticileri. Sultan İbrahim’in diğer varlıklarının yanı sıra, Çinli yatırımcılar tarafından Johor kıyılarında yürütülen 100 milyar dolarlık bir kalkınma projesi olan Forest City’de de hissesi bulunuyor.

Koh, “Aynı zamanda Johor sultanı olan kral, Çinli şirketleri Kuala Lumpur ve Singapur arasındaki yüksek hızlı tren projesine katılmaya davet edebilir – hattın önemli bir kısmı Johor’dan geçiyor” dedi.

Sultan İbrahim’in ayrıca ocak ayında açıklanan ve iki ülke arasındaki ticari bağları güçlendirmeyi ve bağlanabilirliği artırmayı amaçlayan Johor-Singapur Özel Ekonomik Bölgesi’ne ilişkin planları da paylaşması muhtemel.

Koh, “Bunların her ikisi de Malezya’nın ekonomik büyümesini destekleyebilecek çok ihtiyaç duyulan projelerdir” dedi.

BRICS üyeliğine destek

Temmuz ayında Pekin, Kuala Lumpur’un Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan ve İran, Mısır, Etiyopya ve Birleşik Arap Emirlikleri’ni de içine alan BRICS’e katılma başvurusuna destek verdi.

Malezya, aralarında ABD’nin anlaşma müttefiki Tayland’ın da bulunduğu gelişmekte olan piyasalar bloğuna katılmak istediğini ifade eden 30 ülke arasında yer alıyor. Çin dışişleri bakanlığı “benzer düşünen ortakların” hoş karşılandığını söyledi.

Güneydoğu Asya Uluslar Birliği’nin (ASEAN) çoğu üyesi, süper güçler arasında ve tartışmalı Güney Çin Denizi’ndeki komşular arasında gerilim artarken Çin ve ABD arasında hassas bir denge kurmaya çalıştı.

Koh, Sultan İbrahim’in ziyaretinin “Malezyalı bir liderin sıradan bir devlet ziyareti olmayacağını” söyledi ve Johor kraliyet ailesinin Çin ile uzun süreli ilişkisine dikkat çekti. Örneğin, Sultan İbrahim’in büyük büyük dedesi Sultan Abu Bakar, 1892 yılında Çin’in Qing hanedanı imparatoru tarafından prestijli Çift Ejderha İmparatorluk Nişanı ile ödüllendirilmişti.

Ziyaret programı

Malezya Dışişleri Bakanlığı’ndan çarşamba günü yapılan açıklamaya göre Sultan İbrahim’e Malezya Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri, Ulaştırma, İskan ve Yerel Yönetim Bakanlarının yanı sıra Ulusal Saray ve diğer bakanlık ve kurumlardan üst düzey yetkililer eşlik edecek.

Malezya’nın resmi haber ajansı Bernama’ya göre Sultan İbrahim ayrıca Pekin Comac Uçak Teknolojisi Araştırma Merkezi’ni ziyaret edecek ve Pekin Yabancı Çalışmalar Üniversitesi’nde Malay çalışmaları kürsüsü için onuruna düzenlenecek isim verme törenine katılacak.

Koh, gezinin Malezya’daki etnik Çin toplumu için sembolik bir öneme sahip olmasını beklediğini söyledi.

“Malezya çok ırklı ve çok kültürlü bir toplum… Çin’e yapacağı ziyaret ülkesindeki ırksal uyumu olumlu yönde etkileyecek ve bunun karşılığında Malezya’daki topluluklar arasında Enver’in birlik hükümetine olan desteği güçlendirecektir.”

Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkede İslam dininin resmi lideri olan Kral, aynı zamanda önemli siyasi atamaları da denetliyor ve son yıllarda dış politikada giderek daha önemli bir rol oynuyor.