Aşağıdaki çeviri üzerine uzun uzadıya yorum yapmayacağım. Mihail Yerşov’un önemli bir iktisatçı olduğunu söylemek yeterli: Rusya Hükümeti Maliye Üniversitesi profesörlerinden, birçok defa devlet uzman kurullarında yer almış, Merkez Bankası başkanı müsteşarlığı yapmış. Yazı, Glazyev tarafından şu ifadelerle paylaşılmış: “Para ve kredi siyaseti üzerine daima eksiksiz değerlendirmeler ve doğru öneriler yapan M. Yerşov’un peygamber tahminleri.” Yazının birçok açıdan Türkiye’deki anaakım iktisat dogmalarına yönelik eleştirilerle örtüşmesi, onu daha ilginç kılıyor.
* * *
Tahminlerin ve risklerin hesaba katılmasının önemi üzerine
M. Yerşov
Rusya’ya karşı 2022’de başlayan yaptırımlar ülkenin uzun yıllar karşı karşıya bulunduğu bir dizi sistemsel problemi keskinleştirdi. Bu problemlerden pek çoğu hakkında daha önce yazmış ve çözümleri için somut öneriler sunmuştuk. Bu önerilerin dikkate alınması, bir dizi büyük kayıptan kaçınmamıza imkân sağlayabilir ve yaptırımların Rusya ekonomisine etkisini daraltarak iç ekonominin sağlamlığının yükseltilmesine katkıda bulunabilirdi.
İktisadi egemenlik problemleri
2023’teki St. Petersburg Uluslararası İktisat Forumu “Egemen kalkınma adil bir dünyanın temelidir” sloganı altında yapıldı. Konunun güncelliği, 2022’de Rusya’ya karşı getirilen yaptırımlar dolayısıyla köklü biçimde artmıştı. Problemin güncelliği hakkında Rusya Başkanı Putin de farklı tarihlerde ve devamlı olarak açıklamalarda bulunmuştu.
2005’te M. Yerşov’un “Küresel Ekonomide Rusya’nın İktisadi Egemenliği” adlı kitabı yayınlandı. Bugünkü risk ve problemlerden birçoğu orada anılmıştı.
Rusya’nın altın ve döviz rezervleri: dondurulma riskleri ve çeşitlendirme zarureti
2017’de şöyle yazmıştık: “Her türden varlığın (altın ve döviz rezervleri de dahil) Amerikan ekonomisine yerleştirilmesiyle ilişkili riskler özel bir dikkat gerektiriyor.” (2007)
“Rusya’nın altın ve döviz rezervlerinin Amerikan varlıklarına yatırılmasını kısıtlamak zaruridir; bunlar halen son derece yüksekler. Bu, bu varlıkların dondurulması riskini muazzam kılmaktadır.” (2007)
Gerçekte ne oldu? Şubat 2023’te Rusya’nın 300 milyar dolardan fazla altın ve döviz rezervi G7 ülkeleri tarafından donduruldu.
“Altın ve döviz rezervi portföyünü diğer dövizlerin payını artırmak yoluyla tedricen çeşitlendirme imkânlarını mülahaza etmek yerinde olacaktır.” (2008)
“Ülkenin altın ve döviz rezervlerini bunlardaki altın bileşenini artırmak yoluyla çeşitlendirmeye yönelik tedbir imkânlarını mülahaza etmek zaruridir.” (2008)
Gerçekte ne oldu? Rusya Merkez Bankası ilk defa 2015 sonunda rezerv dövizler sepetine yuanı da kattı. Bundan sonra rezervlerin yapısı tedricen çeşitlenmeye başladı.
Merkez Bankası 2007’den itibaren [rezervlerin — H.Y.] altın bileşenini aralıksız olarak artırmaya başladı.
Amerikan hisse senedi piyasasının çökme riskleri
1999’da Amerikan hisse senedi piyasasının yükselişi devam ederken şöyle uyarmıştık:
“Amerikan hisse senedi piyasasının aşırı ısındığı ve kotasyonlarda büyük bir düşüş meydana gelme potansiyelinin olduğu açıktır.” (1999)
Gerçekte ne oldu? 2000 nisan ortasında NASDAQ endeksinde keskin bir düşüş yaşandı.
Rusya’nın DTÖ’ye kabulünün kaçınılmazlığı üzerine
Rusya’nın DTÖ’ye girmesinden önce, bunun olabilirliğine dair büyük belirsizlikler devam eder ve Rusya’ya devamlı yeni talep ve şartlar öne sürülürken şöyle yazmıştık:
“Rusya’nın sahip olduğu ve bütün DTÖ ülkelerinin doğal kaynak teminiyle bile karşılaştırılabilir ölçekteki muazzam doğal kaynak temini hesaba katıldığında Rusya’yı DTÖ’ye kabul edecekleri son derece açıktır.” (2005)
Gerçekte ne oldu? Rusya 2012’de DTÖ’ye tam üye oldu.
Rusya ekonomisinde yabancı bankalar üzerine
Rusya’da yabancı bankaların ülkeye çekilmesine yükselen bir ilginin ortaya çıktığı ve bunların girişi son derece olumlu kabul edildiği şartlarda olası riskler üzerine konuşmuştuk:
“Yabancı bankalar öncelikle hissedarlarının ilgilendiği ve, ekonominin ve milli iktisat siyasetinin önünde duran sistemsel genel iktisadi ödevlerden köklü bir şekilde farklılık taşıyabilen problemleri çözerler.” (2005)
Gerçekte ne oldu? Yabancı bankalar 2022’de kendi iktisat-dışı mülahazalarına dayanarak Rusya’dan ayrıldılar.
Rusya ekonomisinin dış mali kaynaklara bağımlılığının azaltılmasının zarureti üzerine
“Uluslararası kredilere ve dünya konjonktürüne bağımlılığın azaltılmasına ve istikrarlı bir iktisadi kalkınmaya yönelik şartların oluşturulması hayati önem taşımaya başlamaktadır.” (2005)
“Rusya ekonomisinin finans gibi stratejik bir alanda parayla ilgili siyaseti yapanlar ve milli iş âlemi kilit bir pozisyonda bulunmaktadır.” (2005)
“Para arzının öncelikle iç kaynaklar temelinde ve ekonominin ülke içi ihtiyaçları hesaba katılarak şekillendirilmesi zaruridir.” (2005)
“Para arzının oluşturulmasının iç kaynaklar değil döviz akışı üzerinde şekillendirilmesi hayati bir önem taşıyor; döviz akışı dış şoklar riskini büyütür, hisse senedi piyasasının istikrarsızlığını artırır.” (2011)
“Devlet kontrolündeki bankaların ve şirketlerin dış borçlanmalarının yerine devamlı surette yerli kredi kaynaklarının konulması uygun olacaktır.” (2017)
“Yabancı mali kaynak tedarikçilerinin Rusya ekonomisine olası negatif etkide bulunmasını önlemek için yerli para kaynaklarının öncelikli rol oynamasını temin etmek önem taşımaktadır.” (2018)
Gerçekte ne oldu? Son dönemin olayları bu tez ve önerilerin güncelliğini şiddetle yükseltti.
Geleceğe dair öneri ve tahminler
Rusya’nın ihracatını rubleyle yapmasının zarureti ve sonuçları üzerine: “İster dolar olsun ister avro, tek bir dövize aşırı bağımlılık genellikle arzu edilmez. Bu suretle Rusya’nın ihracatını rubleyle yapma teklifinin mülahazasına tekrar dönmek gerekmektedir. Ruble ilk etapta BDT ülkeleriyle, daha sonraki bir etapta ise dünyanın kalanıyla hesaplamalarda kullanılabilir.” (2006)
Fiyat birimi olarak ruble kullanmanın önemi üzerine: “Rublenin fiyat parası olacağı Rusya ihraç mamulleri pazarının kimi segmentlerini şekillendirmek çok daha sistemsel bir ödevdir. Bu problem sadece ‘teknolojik’ değil ama jeopolitik ve keza siyasi veçhe taşımaktadır.” (2006)
Ruble hesaplamalarına geçişte “… milli paranın güçlendirilmesinde menfaati bulunan ihracatçıların döviz tercihleri de değişir, zira ödemeyi daha güçlü olan bir para birimi üzerinden almak onlar için daha avantajlıdır.” (2011)
Gerçekte ne oldu? Rublenin çok daha geniş kullanımına duyulan ihtiyaç büyük ölçüde arttı. Rubleye daha geniş bir geçişle birlikte ihracatçıların döviz tercihleri de açık biçimde değişiyor.
Parasallaşmada artış enflasyona ne kadar yol açar?
2007-2009 krizinde likidite pompalamasının Amerikan ekonomisinde neden enflasyon artışına neden olmadığı açıklanıyor. (2013)
Rusya’da para arzındaki artışın son 20 yıldır enflasyon artışından neden çok daha büyük olduğu açıklanıyor. (2013)
Rusya’da para arzındaki artışın zaruri yatırım hacmini ve iktisadi büyüme temposunu temin edeceği ve fiyatlarda köklü bir artışa yol açmayacağı tahmin ediliyor. (2013)
Rusya ekonomisinde düşük enflasyon temelinde likiditeyi kabul etme potansiyelinin bulunduğu ve bunun ekonomide büyüme için zaruri yatırımların artışı için imkânları büyük ölçüde genişletebileceği çıkarımı yapılıyor.
Yaptırım şartlarında büyümeyi temin etmek için Rusya’ya hangi mekanizmalar gerek?
2022’de “Ekonomiçeskie strategii” (no. 6) ve “Voprosı ekonomiki” (no. 12) dergilerindeki yazılardan:
“Yaptırımlar sertleştirilirken yeni ödevler ortaya çıkıyor; bunların çözümü için ek finansman gerekli. Bizde bu tür finansman mekanizmalarının bulunduğu düşünülmektedir.”
“Ülke içi finansman kaynaklarının geliştirilmesi için olası vasıtalar üzerinde daha büyük özenle çalışılması zaruridir.”
“Rusya Merkez Bankası’nın Federal Kredi Tahvilleri (OFZ) alımı, iktisat siyasetinin önemli bir unsuru haline gelmelidir.”
Bu mekanizmanın uygulanması şunlara imkân sağlayacaktır:
— Devlet bütçesi finansmanı probleminin ortadan kaldırılması;
— Mali pazarın istikrar ve derinliğinin yükseltilmesi;
— Ekonominin uzun parayla [bir yıldan uzun vadeli borçlanma ve yatırımlar veya uzun vadeli krediler için kullanılan bir deyim] doyurulması;
— Pazardaki vasıtaların çeşitlendirilmesi;
— Pazardaki ilgili segmentlerin canlandırılması.
* * *
Rusya ekonomisinde mevcut bulunan ve pozisyonumuzu güçlendirebilecek kullanılmayan imkânlar hakkında daha önce de devamlı olarak yazdık. Yeni şartlarda bunların güncelliği artıyor:
“Rusya’da büyümenin temini için harekete geçirilmemiş pek çok kaynak ve mekanizma olduğu düşünülmektedir. Bu, likidite genişlemesi, faiz indirimi, uzun paraların oluşturulması ve en nihayet halk ve iş âleminin talebinin istikrarlı bir seviyede tutulmasının desteklenmesini kapsamaktadır.” (2019)
Tekrar edelim ki, yukarıda anılan yaklaşımların birçoğu uygulanmaya başlanmış olsaydı yaptırımlar sonucu ortaya çıkan bugünkü problemlerin şiddeti daha az olabilirdi ve ülke içinde büyüme imkânları genişlerdi.
