Editörün notu: Çin, uzun zamandır Kuzey Kutbu’na odaklanarak bu bölgenin sunabileceği fırsatlar arıyor. İklim değişikliği karşısında Rusya ile işbirliği içinde bir ‘Arktik İpek Yolu’ oluşturma fikri ortaya çıktı.
The Economist dergisi Batı’nın Çin’in Kuzey’deki varlığına şüpheyle yaklaşmasına ve bu şüphenin ASEAN’ın faaliyete geçmesiyle daha da artmasına rağmen, Moskova ve Pekin’in planlarından geri adım atmaya niyetli olmadığını yazıyor.
Küresel ısınma nedeniyle Çin’den Avrupa’ya yüksek hızlı bir deniz yolu oluşturmak artık mümkün. Elbette Ukrayna’daki savaş göz önünde bulundurulursa böyle bir proje epey iddialı görünebilir. Buna ek olarak Pekin’in Rusya’ya verdiği destek, Batı’nın Çin’in ‘kutup ipek yolu’ oluşturma planlarına olan güvensizliğini artırdı. Ancak bu Asya gücü, pes etmiyor ve Kuzey Kutbu’ndan vazgeçmek istemiyor.
Çin hala kuzey bölgesinin zengin doğal kaynaklarından faydalanmak istiyor. İklim değişikliği yavaş yavaş yeni ulaşım fırsatları yaratırken, jeopolitik de işleri daha da hızlı değiştiriyor.
Kuzey Kutbu İpek Yolu projesi, ilk olarak 2017 yılında duyuruldu. Fikir harika görünüyordu zira hayata geçirildiğinde, Süveyş Kanalı’ndan geçen rota için gereken 35 güne kıyasla, Şanghay’dan Hamburg’a mal teslim etmek sadece 18 gün sürecekti. Ve eğer Husilerin saldırılarından kaçınmak ve Ümit Burnu üzerinden sevkiyat yapmak gerekirse, güvenli güzergah karşılığında buna on gün eklenecekti.
Norveç’in Kirkenes limanının, Çin’den gelen gemilerin Rusya sularından geçtikten sonra uğrayabileceği ilk buzsuz liman olması umuluyordu. Gazete, konteyner gemilerinin burada boşaltılabileceğini ve hatta bazı yüklerin trenle Avrupa’ya gönderilebileceğini belirtiyor.
2015-2021 yılları arasında Kirkenes Belediye Başkanlığı yapan Rune Rafaelsen’e göre Çinli iş insanları bu fikri çok beğenmiş. Gerçekleşmesi halinde Kuzey Avrupa, Çin malları için bir tür geçit ve Kuşak ve Yol Girişimi için ‘yeni bir platform’ haline gelecekti.
Fakat Kirkenes’in Avrupa’daki hiçbir ülkeyle demiryolu bağlantısının olmaması bir engeldi. Sınıra sadece 50 kilometre uzaklıkta olan komşu Finlandiya’ya bile henüz bir demiryolu inşa edilmedi. Finlandiya hükümeti, 2019 yılında böyle bir hattın kârlı olabileceğine dair şüphelerini dile getiren bir rapor yayımlamıştı.
Barents Observer‘dan Thomas Nielsen, bugün Avrupa’nın Rusya ile gergin ilişkileri nedeniyle Finlandiya makamlarının ‘Rusya sınırına bu kadar yakın bir demiryolu hattını sübvanse etmek ve inşa etmek istemediğini’ söylüyor.
Buna ek olarak Batı, Çin’in Kuzey Kutbu’ndaki faaliyetlerine giderek daha fazla şüpheyle yaklaşıyor. Ne de olsa Rusya’nın varlığı bugün buradaki temel sorun ve Batılı hükümetler Çin’in bölgede genişleyen iktisadi nüfuzunun kendisine de güvenlik kapıları açmasından korkuyor.
Örneğin Danimarka ve ABD, Çin’in Grönland’da madencilik yatırımı yapma teşebbüslerini ortaklaşa engellemişti. Burada, ABD’nin füze uyarı ve uzay gözetleme sistemlerine sahip bir hava üssü bulunuyor. Sonuç olarak, Çin’in Grönland’a yönelik ‘diplomatik faaliyetleri’ 2018’den bu yana yokuş aşağı gitti.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından Batı’nın şüpheleri daha da arttı. Çin kendisini tarafsız olarak tanımlasa da gerçekte Rusya ile ‘sınırsız’ bir dostluğa sahip ve Moskova’ya büyük destek sağlıyor.
Savaş aynı zamanda Kuzey Kutbu’nda toprakları olan sekiz ülkeyi kapsayan bir müzakere organı olan Arktik Konseyi’nin askıya alınmasıyla sonuçlandı. Bu arada Çin, bu konseye 2013 yılında gözlemci olarak katılmıştı.
Bugün Arktik Konsey’in sekiz üyesinden yedisi (Rusya hariç) NATO üyesi. Dolayısıyla Çin, kendini Arktik meselelerinde bir yabancı gibi hissetmekten alıkoyamıyor ve bu da giderek artan bir hayal kırıklığı kaynağı.
İki Çinli akademisyen Yue Peng ve Gou Zhengsheng, şubat ayında Çin’ndeki Rusya Çalışmaları adlı akademik dergide “Arktik’teki orijinal denge bozuldu ve Arktik bölgesindeki terazi Batılı ülkelerin lehine dönüyor,” diye yazmıştı. Bu nedenle Çin’in imajının ‘önemli bir bozulma riski’ ile karşı karşıya olduğu ve bunun da Çin’in bölgedeki varlığını olumsuz etkileyebileceği iddia edilmişti.
Bununla birlikte Çinli şirketler, giderek daha fazla Asya’ya yönelen Rusya ile işbirliğinde süregelen bir avantaj görüyor. Rusya, Kuzey Kutbu’nun kıyı şeridinin yaklaşık yarısını ve petrol ve doğalgaz rezervlerinin büyük bir kısmını kontrol ediyor.
Rusya yeni limanlar ve petrol ve doğalgaz projeleri inşa etmekle ilgileniyor. Çin, Rusya’nın enerji kaynaklarının önemli bir alıcısı ve Moskova’nın mallarını doğuya taşımak için yeni gemilere ihtiyacı var.
Rusya daha önce Çin’i Kuzey Kutbu kıyılarının geliştirilmesine dahil etme konusunda temkinli davranmış olabilir ancak Pekin’in yardımı artık memnuniyetle karşılanıyor. Kirkenes’teki Uzak Kuzey Lojistik Merkezi’nden Kjell Stokvik, Economist‘e yaptığı açıklamada “Rusya epey gönüllü, dolayısıyla Çin’in oldukça avantajlı bir konumda olduğunu söyleyebiliriz,” diye konuştu.
Bu arada, aynı Yue Peng ve Gu Zhengsheng, Pekin’i Batı’nın yaptırım riski nedeniyle Kuzey Kutbu’nda Rusya ile işbirliğine yaklaşırken ‘temkinli ve ölçülü’ olmaya çağırdı. Ancak Vladimir Putin’in kısa süre önce Çin’e yaptığı ziyaret sırasında iki ülke ‘Arktik rotasını önemli bir uluslararası taşımacılık koridoru olarak teşvik etme’ konusunda anlaşmış ve şirketlerini ‘Arktik rotası boyunca taşımacılık hacimlerini artırma ve Arktik rotasının lojistik altyapısını inşa etme konusunda işbirliğini güçlendirmeye’ çağırmıştı.
