Güney Afrika Cumhuriyeti’nin İsrail’e Gazze Şeridi’ndeki askeri eylemleri nedeniyle açtığı ‘soykırım’ davası, beklendiği gibi tüm dünyada yankı yarattı. BM’nin en üst yargı organı olan Uluslararası Adalet Divanı’nın 1948 tarihli Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına ilişkin BM Sözleşmesi bağlamında açılan davada aldığı ön karar, uluslararası hukuk uzmanları dahil herkesi siyasi pozisyonlarına göre bölmüş görünüyor. Karar 1945’te tesis edilmiş uluslararası ilişkiler sistemi ve siyasi gelişmeler bakımından önemli.
Öncelikle Güney Afrika’nın Divan’a 23 Aralık’ta başvurduğu düşünüldüğünde, ön kararın hızla çıkması, Gazze’de alarm verici insani durum düşünüldüğünde önemli. Elbette davalı devlet ve tarih bağlamı da manidar. Davalı, Holocaust kurbanlarının mirasçılarının temsilcisi olarak İsrail devleti. Ve Divan ön kararını 26 Ocak’ta, Auschwitz-Birkenau’nun kurtarılışının yıldönümü vesilesiyle Nazi zulmünün 6 milyon Yahudi ve milyonlarca diğer kurbanını anmak için belirlenmiş olan 27 Ocak Uluslararası Holokaust Anma Günü’nden hemen önce verdi.
Uluslararası Adalet Divanı, BM’nin en üst yargı organı ve devletler arası uyuşmazlıkları karara bağlayan hakem niteliğinde. Bu anlamda Batı jeopolitiği uyarınca siyasi saiklerle ‘bireysel’ davalarla ilgili hüküm veren ve Roma statüsüne göre oluşturulmuş Uluslararası Ceza Mahkemesi’nden farklı.
Divan, Müslüman Kardeşler’in Filistin kolu Hamas öncülüğünde Filistinli güçlerin 7 Ekim’de İsrail’in BM tarafından tanınan sınırlarına yaptığı baskın ve ardından İsrail’in ağır insani krize yol açan misillemesinin yarattığı sonuçları ele almak gibi zorlu bir sorumlulukla karşı karşıya.
Öncelikle belirtmeli ki, Uluslararası Adalet Divanı’nın ön kararında; ‘İsrail’in soykırımının ispatlandığı’ iddiası doğru değil. Divan, bu davada ‘yargı yetkisi’ bulunduğuna hükmederek İsrail’in savunmasını kabul etmeyerek onu zor duruma düşürecek bir karar verdi. Esasen ‘Soykırım Sözleşmesi’ni ihlali iddialarının tartışılması için ‘makul nedenler’ bulunduğuna hükmetti. Ve bağlayıcı tedbir kararları açıklayarak, gecikme halinde ‘geri dönülemez’ zarar ortaya çıkacağını belirtti. Bu bağlamda hukuken ‘prima facie case; yani ilk incelemede, yasal bir iddianın yargılama veya davaya devam etmek için yeterli kanıt bulunduğu hükmü mevzu bahis. Dava uzun yıllar sürebilir. Ne ki, Divan’ın İsrail’i uymaya zorladığı ihtiyadi tedbirler bakımından siyasi sonuçlar doğurma potansiyeli taşıyor.
29 sayfalık yazılı kararda yer alan tedbirler özetle:
– İsrail devleti Soykırım Sözleşmesi kapsamındaki yükümlülüklerine uygun olarak Gazze’deki Filistinlilere yönelik Sözleşme’nin 2. maddesindeki fiillerin meydana gelmesini önlemek zorunda. – (a) grup üyelerinin öldürülmesi; (b) grup üyelerine ciddi bedensel veya zihinsel zarar verilmesi; (c) grubun tamamen veya kısmen fiziksel olarak yok olmasına yol açacak yaşam koşullarının kasten uygulanması; ve (d) grup içinde doğumları önlemeye yönelik tedbirlerin alınması.-
– İsrail, Soykırım Sözleşmesi’nin 3. maddesi uyarınca Soykırım’a aleni kışkırtmaları önlemek ve cezalandırmak için gücü dahilindeki tüm önlemleri almak zorunda.
– İsrail, insani yardımın önlenmeden geçmesini sağlamak zorunda.
– İsrail, Soykırım Sözleşmesi’nin II. ve III. maddeleri kapsamındaki eylemlere ilişkin iddialarla ilgili delillerin yok olmasını önlemek zorunda.
– İsrail bu tedbirleri aldığını Mahkeme’ye raporlamak zorunda.
Divan, Filistinlilerin ‘ayrı bir ulusal, etnik, ırksal veya dini grup’ tanımından hareketle Soykırım Sözleşmesi’nin II. maddesi anlamında ‘korunan bir grup’ olduğunu belirtiyor. Kararda, Hamas’ın elindeki İsrailli rehinelere atıf yapılması da önemli. (https://icj-cij.org/sites/default/files/case-related/192/192-20240126-ord-01-00-en.pdf )
ATEŞKES ÇAĞRISI MESELESİ
Özellikle Batı medyası Divan’ın ön kararında ateşkesin yer almamasını İsrail adına ‘olumlu’ yorumluyor. Uluslararası hukuk uzmanları ise Divan’ın zaten doğrudan böyle bir çağrı yapamayacağını belirtiyorlar. Divan yasal anlamda İsrail’in bir devlet olarak ‘kendini müdafaa hakkını’ tanımak durumundayken, kısa süreli bir gözden geçirme ve iki günlük oturumun ardından hükmünün ‘ağırlığını’ azaltmayan bir hüküm vermiş görünüyor. Divan’ın açıkladığı tedbir kararlarıyla dolaylı yoldan ‘savaşı bugünkü haliyle durdurma’ anlamına gelebilecek bir tavır aldığı yorumu yapılabilir.
Uluslararası kamuoyunda algılandığının aksine Divan, İsrail hakkında ortaya konan iddiaların tartışılabilir bir davaya tekabül ettiğini söylüyor ve ‘soykırıma’ denk düşebilecek eylemlere karşı önleyici güçlü talimatlar veriyor. İsrail’i bir devlet olarak talimatına nasıl uyduğunu rapor etmeye zorluyor.
İSRAİLLİ YETKİLİLERİN VAHİM SÖYLEMLERİ
Doğrusu İsrailli yetkililerin söylemlerinin kendilerine hiç yardımcı olmadığı ortada. Divan İsrailli yetkilinin sert açıklamalarını not aldığını belirtiyor. Örneğin İsrail Savunma bakanı Yoav Gallant’ın 9 Ekim 2023’te ‘Gazze’nin tamamen kuşatılması emrini vererek ‘elektrik, gıda ve yakıt yok’ sözlerine atıf yapıyor. Yine “Tüm kısıtlamaları kaldırdım. Neye karşı savaştığımızı gördünüz. Biz insan hayvanlarla savaşıyoruz” gibi cümleleri yer alıyor. Cumhurbaşkanı İzak Herzog’un “Orada sorumlu olan bütün bir ulustur” sözlerine atıf yapılıyor.
Açıkçası Netanyahu’nun dinsel içerikli ‘Amalek’ atıflarıyla birleştiğinde İsrailli yetkililerin bu tür söylemleri, Gazze’de yarısından fazlası çocuk ve kadınlardan oluşan can kayıpları eşliğinde ‘savaş suçları, toplu cezalandırma ve orantısız güç kullanımı’ gibi olguların ötesinde ‘soykırım niyetine’ yorulma potansiyeli barındırıyor.
TEPKİLER, BATI EMPERYALİZMİ VE KÜRESEL GÜNEY
Güney Afrika Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa, mahkeme kararının kendileri için ‘zafer’ olduğunu söyledi. Çünkü mahkeme Güney Afrika’nın açtığı davayı kabul etmiş oldu. Üstelik 15’e 2’lik bir çoğunluk söz konusu.
İsrail’e 254 milyon dolarlık silah göndermiş olan ve ‘soykırıma ortak olmakla’ itham edilen ABD yönetimi açısından durum çok sıkıntılı. ABD yönetimi şimdiden İsrail’i korumaktan vazgeçmeyeceğinin işaretlerini veriyor. ABD Dışişleri, İsrail’in verdiği bilgiler uyarınca BM Mültecilere Yardım Ajansı (UNRWA) çalışanlarının İsrail’e yönelik saldırılara karışmış olma ihtimaline dayanarak fonlarını askıya aldı. UNRWA bu konudaki raporlar üzerine gerçekten de personelini işten çıkarmış durumda.
BUNDAN SONRA NELER OLABİLİR?
Uluslararası Adalet Divanı kararları bağlayıcı ancak Divan tek başına kararını uygulatma gücüne sahip değil. Bunun için barışı koruma yükümlülüğü bulunan BM Güvenlik Konseyi’nin zorlayıcı kararına ihtiyaç var. Ve İsrail’in ‘zamana oynamak’, ‘tedbirlerin bir kısmını uygulamak’ gibi adımlar atması beklenebilir.
Nitekim Netanyahu, “Ülkemizi savunmaya ve halkımızı korumaya devam etme yönündeki kutsal taahhüdümüz sarsılmazdır” derken, Divan’ın ön kararını “İsrail’in temel hakkını inkar etmeye yönelik alçakça girişim” diye nitelendirdi. Bu kez söylemine kısmen dikkat ederek “Savaşımız Hamas teröristlerine karşıdır, Filistinli sivillere karşı değil” sözleri dikkat çekici oldu. Savunma Bakanı Gallant ise “İsrail Devleti’nin Gazze’deki sivil halk ile terörizmi birbirinden ayırmak için ahlaki vaazlara ihtiyacı yoktur” diyerek daha önce ihtiyaç duyulmayan vurgular yapması da not edilmeli.
Peki İsrail Divan’ın kararına göz göre göre uymazsa neler olabilir?
Güney Afrika Cumhuriyeti konuyu BM Güvenlik Konseyi’ne ateşkes talebiyle taşıyabilir. ABD’nin olası Konsey kararını veto edeceğini söylemek kehanet olmaz. Bu durumda Güney Afrika Cumhuriyeti’nin BM Genel Kuruluna yönelerek Barış için Birleşme 377 kararı uyarınca adımlar atabileceği belirtiliyor. Şöyle ki;
X İsrail’in Divan kararına uyana kadar BM üyeliğinin askıya alınması,
X Filistin devletinin gözlemci statüsü yerine BM’nin oy hakkı bulunan tam üyeliğinin kabul edilmesi,
X İsrailli yetkilileri (Netanyahu, Gallant, Gantz, Halevi vs) yargılamak üzere UCM’de özel mahkeme kurularak dava açılmasının talep edilmesi,
X BM’nin ekonomik yaptırımlarının zorlanması.
Hepsi Batı hegemonyası açısından sıkıntılı bir görüntü sunuyor. Geçen hafta BM Güvenlik Konseyi’nde 60 ülkenin katıldığı Gazze oturumu yapıldı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un bizzat New York’a giderek katıldığı bu toplantıda ABD ve İsrail’in Avrupalı müttefikleri dahil bütün ülkeler ‘ateşkes çağrılarında’ bulundular. Sadece üç ülke aksi tavır aldı: İsrail, ABD ve Britanya. Bu da BM nezdindeki ‘tecrit halinin’ tezahürü olarak yorumlanabilir.
Esasen 7 Ekim sonrasında bizzat Başkan Biden’ın Ortadoğu’ya yaptığı ve fiyaskoya dönen diplomatik turu ile Arap müttefikleri nezdinde Gazze’den tehcir’in planlayıcılığına soyunduğu düşünüldüğünde, ABD yönetiminin pozisyonu sıkıntılı. Biden’ın Netanyahu’yu her koşulda destekleme söylemleri de ‘açık çek’ olarak algılanmakta.
Yine Nazilerin mezalimini omuzlarında taşıyan Almanya’nın Divan’da kendini ‘taraf’ kılması çarpıcı. Avrupa içinde daha şimdiden beliren siyasi pozisyon farklılıkları ve dava sürecinde Almanya’nın düşebileceği durum da parlak görünmüyor.
Her şeye rağmen Uluslararası Adalet Divanı’nın ‘adaleti sağlamak’ bakımından sonuçlar üreteceğini beklemek naif kaçar. Davanın Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) taşınması halinde de böyle bir beklenti gerçekçi değil. İronik olarak UCM; geçen sene ‘savaş alanından çocukların kurtarılması’ – ailelerinin Moskova’ya giderek onlara kavuşabildiği bir ortamda- bağlamında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında son derece tartışmalı bir tutuklama kararı çıkarabilmişti. Esasen Filistin’in 2005’ten bu yana UCM’deki başvurularının hali mahkemenin ‘adaletle’ ilişkisini sorgulatacak cinsten.
Ne ki, Uluslararası Adalet Divanı’nın tutumu, Batı hegemonyası açısından siyasi sonuçlar üretme potansiyeli taşıyor. Batı’nın kendi belirleyiciliğindeki uluslararası kurumlarda zorlanmasının ifadesi. Batı’nın kendinden menkul ‘kurallara dayalı düzen’ temasına uluslararası öfkeyi artıracak cinsten.
Verili uluslararası sistemde uygulanabilirliğinden bağımsız olarak dünyada Filistin sorununun çözümü için ‘iki devletlilik’ konsensüsünün oluştuğu bir ortamda, gelişmeler tartışmaları derinleştirecek. 20’inci yüzyılın ‘kendi kaderini tayin hakkı’ mefhumunu jeopolitik çıkarları uyarınca aygıta çevirmeyi başarmış olan Batı’nın siyaseten ‘soykırım’ ile ‘ateşkes’ arasında sıkıştığı bir görüntü belirmekte.
Tüm bunlara rağmen, ABD ve AB içerisinde egemen neocon ideolojik yapının İsrail’e Divan kararlarını uygulama baskısı yerine Ortadoğu’daki çatışmayı bölgesel düzeyde daha da genişletmek fırsatını değerlendireceğini beklemek için her türlü sebep mevcut.
