Wagner krizi: Kremlin süreci nasıl yönetti, çıkarılacak dersler neler?

Rusya’da Wagner lideri Yevgeniy Prigojin ile askeri liderlik arasında yaşanan gerilim, Prigojin’in silahlı isyan kalkışmasıyla yeni bir boyuta ulaştı.

Prigojin’in öncülüğünde Wagner savaşçılarıyla gerçekleşen bu isyan, Rusya’nın son yıllardaki en büyük iç krizlerinden birini tetikledi.

Yaklaşık iki gün süren gerilim, Belarus lideri Aleksandr Lukaşenko’nun Putin’in de ‘onayı ve bilgisiyle’ devreye girip Prigojin’in ‘Rusya’dan Belarus’a transferine’ ikna edilmesiyle sonuçlandı.

Kriz yeni mi çıktı? Neden çıktı?

Prigojin’in isyanı hafta sonuna damgasını vurdu ve dünyanın en çok tartışılan konusu haline geldi. Aynı zamanda, dünya gündemine giren her konu gibi, bu konuda da büyük bir bilgi kirliliği yaşandı.

Kriz yeni patlak verse de Prigojin’le Savunma Bakanlığı arasında uzun süredir ciddi bir gerilim var.

Wagner lideri Prigojin, mayıs ayında Bahmut’ta savaşan Wagner üyelerinin cesetlerinin önünde kaydettiği videoda, savunma bakanlığı liderlerine yönelik mühimmat eksikliği nedeniyle küfür dolu bir açıklamada bulunmuştu.

Yaklaşık iki ay boyunca savunma bakanlığına yönelik eleştirilerini artırarak devam eden Prigojin ile bakanlık arasındaki gerilimi sıcak çatışmaya taşıyan noktalardan bir diğeri ise, Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun haziran başında tüm paramiliter birliklere 1 Temmuz’a kadar Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalama mecburiyeti getirmesi olmuştu.

Prigojin’in krizin Lukaşenko’nun dahliyle çözülmesinin ardından yaptığı ilk açıklama ise Türk basınında yine yanlış aktarıldı. Çeşitli medya kurumları, Prigojin’in “Wagner 1 Temmuz’da varlığına son verecek” dediğini iddia etti.

Ancak bu açıklamada aslında böyle bir şey söylenmiyordu. Yalnızca Prigojin’in silahlı kalkışmasını gerekçelendirme çabasıydı. Prigojin aksine, “1 Temmuz’da Wagner’in varlığına son verilecekti” diyerek bu yüzden kalkışmaya giriştiklerini söylüyordu.

Zira Savunma Bakanlığı, Wagner gibi paramiliter grupların üyelerinin 1 Temmuz’a kadar kendileriyle sözleşme imzalamasını şart koşmuştu. Prigojin de bu yüzden 1 Temmuz tarihini vurgulamıştı. Tam ifadeleri şu şekildeydi:

“Hiç kimse Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalamayı kabul etmedi. Wagner grubunun varlığı 1 Temmuz’da sona erecekti.”

Söz konusu sözleşmenin Wagner’den önce Kazak ‘Terek’ grubu ve Çeçen Ahmat birimleriyle imzalandığı, hatta haziranın ortasına gelindiğinde, toplamda 7 gönüllü birlikle bu sözleşmelerin imzalandığı biliniyor.

Aslında bütün mesele, bir özel savaş şirketi olarak birden fazla kıtada Rus çıkarları için çalışan Wagner’in ‘disiplin altına alınması’, yani orduya entegre edilmesi planlarıyla ilgili. Ancak bu entegrasyon, Prigojin gibi bir karakterin istediği ya da kabul edebileceği bir şey değildi.

Prigojin’in Rus ordusunun şirketin cephe gerisindeki kampları bombaladığını iddia etmesi de silahlı isyanın vesilesi oldu. Savunma Bakanlığı da beklendiği üzere Prigojin’in iddialarını ‘provokasyon’ diye nitelendirdi.

Prigojin ise emrindeki birliklerle harekete geçerek cumartesi günü sabaha karşı Rostov-na-Don’a giriş yaparak bölgedeki idari makamları ve Güney Askeri Operasyon karargahını kontrol altına aldı.

Yaşananlar ‘darbe girişimi’ miydi?

Yaşananları aslında bir darbe girişimi ya da iç savaş diye tanımlamak mümkün değil, zira Wagner’in devlet içinden destek almadan ‘bildiğimiz anlamda’ bir darbe yapma şansı yoktu. Bu yüzden Prigojin’in kalkışması resmi ağızdan ‘askeri isyan’ diye tanımlandı. Prigojin’in kendisi de bu kalkışmayı ‘adalet yürüyüşü’ diye nitelendirmeyi tercih etti.

Öte yandan, Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Dmitriy Medvedev, “Olayların gelişimi, isyanı organize edenlerin eylemlerinin aşamalı bir darbe planına tamamen uyduğunu gösteriyor” dedi.

Medvedev ayrıca, yabancı uzmanların ‘büyük olasılıkla’ mevcut askeri isyana katılım sağladığını söyledi ve isyanı ‘iktidarı ele geçirmeyi amaçlayan, iyi düşünülmüş ve planlı bir operasyon’ diye nitelendirdi.

Kim nasıl tepki verdi?

İlk tepkilerden biri Duma milletvekili, Komünist Partili Korgeneral Viktor Sobolev’den geldi. Sobolev, “Putin, Wagner ve Prigojin’i ortadan kaldırmalı” diye konuştu.

Sobolev daha önce de Wagner’i “Ne yaptıkları belli değil” diyerek eleştirmişti.

Çeçen lider Ramzan Kadirov da aynı şekilde sert bir açıklama yaptı, “Çeçen Cumhuriyeti’ndeki Savunma Bakanlığı ve Rosgvardiya’ya bağlı Çeçen askerler şimdiden gerilim bölgelerine doğru yola çıktı. Rusya’nın birliğini ve devletini korumak için her şeyi yapacağız. İsyan bastırılmalı ve bu, sert önlemler gerektiriyorsa biz hazırız.”

Komünist Parti lideri Gennadi Züganov ise, ‘provokasyon’ diye nitelendirdiği olaylar konusunda yabancı istihbarat ve ‘beşinci kol’ vurgusu yaptı.

Rusya Dış İstihbarat Servisi Direktörü Sergey Narışkin de, olayları ‘toplumu sarsma ve bir iç savaş başlatma girişimi’ diye tanımladı.

Ancak şüphesiz en çok merak edilen konuşma, Rusya lideri Vladimir Putin’in konuşmasıydı.

Ulusa sesleniş konuşmasını beklendiği üzere en sert tondan yapan Putin,  “İhanet yoluna bilinçli olarak giren herkes, kaçınılmaz bir şekilde cezalandırılacaktır. Silahlı kuvvetler gerekli emirleri aldı” ifadelerini kullandı.

Ancak Putin’in ve diğer üst düzey liderlerin konuşmalarında, Kremlin’in Wagner krizine yaklaşımında uyguladığı taktikleri gösteren önemli bir işaret daha var.

Kremlin’in Prigojin’le Wagner’i ayrıştırma stratejisi

Putin, söz konusu ulusa sesleniş konuşmasında keskin ifadelerinin yanı sıra “Özel askeri harekat bölgesinde savaşan Wagner savaşçıları birer kahraman. İsyan başlatanlar onlara ihanet etmiş oldu” ifadelerini de kullandı.

Bu cümle, bakanlığın en başından beri paramiliter grupları sözleşmeyle bağlama stratejisiyle birlikte düşünüldüğünde anlamlı. Kremlin yönetimi, Prigojin’i ‘isyancı’, kalan Wagner üye ve yöneticilerini ise ‘kahraman’ diye nitelendirerek örgüt içinde ikilik yaratma stratejisini izledi.

Bu durum, hem savunma bakanlığının sözleşme kararıyla hem de krizin verimini sahada kanıtlamış Wagner savaşçılarını kaybetmeden çözülmek istenmesiyle alakalı.

Putin, dün akşam yaptığı ikinci ulusa sesleniş konuşmasında da aynı çizgiyi devam ettirdi. İsyana katılan Wagner savaşçılarını ‘kullanılan vatanseverler’ diye nitelendiren Putin, “Ya sözleşme imzalayın, ya ailelerinize dönün, ya da Belarus’a gidin” çağrısında bulundu:

“Kardeş katliamına gitmeyen Wagner askerleri ve komutanlarına teşekkür ediyorum. Bugün ordu ile bir sözleşme imzalayabilir veya ailenize ve arkadaşlarınıza dönebilirsiniz. Ya da Belarus’a gidin. Seçim sizin.”

Dolayısıyla, Kremlin yönetiminin, sürecin başından beri Prigojin liderliğiyle Wagner grubunu ayrıştırmaya çalışan bir strateji izlediğini söylemek mümkün.

Bu arada Prigojin’in -kendisi ve ailesi de seçkinlerden oluşmasına rağmen- uzun süredir yerleştiği ‘anti-seçkinci’ pozisyon, halk içinde beklediği desteği sağlayamadı. Her fırsatta Rus bürokratlara, askeri önderliğe ve ‘seçkinlere’ demediğini bırakmayan Prigojin, uzun süredir ‘halkın adamı’ imajını sırtlanmaya çalışıyor.

Servis edilen para fotoğrafı

Çok dikkat çekmese de Wagner’in St. Petersburg’daki merkezinde ele geçirildiği açıklanan nakit paraya ait fotoğrafların servis edilmesi de önemli bir anlam taşıyor olabilir.

Zira Wagner’in nakit para üzerinden çalıştığı biliniyor. Öte yandan, servis edilen karelerde önemli olan, paranın miktarı değil, paraya el konabildiğinin gösterilmesiydi.

Yani Wagner’in parasız kalma ihtimali, çok sayıdaki Wagner üyesinin mali sıkıntılar nedeniyle orduyla kontrat imzalamak zorunda kalacağı bir sürecin kapısını aralayabilirdi. En başta savunma bakanlığının istediği gibi…

Batı parmağı var mı?

Prigojin’in çıkışında Batı parmağı olup olmadığı ise halen tartışılmaya devam ediyor. Öte yandan, Prigojin hakkında yürütülen soruşturmanın hala kapatılmamış olması ise olayın Rus makamlarınca ciddiye alındığının bir göstergesi.

Amerikan basınına göre ABD istihbaratı, Prigojin’in isyana kalkışabileceğinden haberdardı. Ancak ‘isyan nedeniyle Rusya tarafından suçlanmamak için’ bu bilgiyi gizli tuttukları iddia ediliyor.

Wagner’in yarattığı kriz, Savunma Bakanlığı’nda kelle alır mı?

Bazı yorumcular, Prigojin’in hedef tahtasına oturttuğu Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov gibi isimlerin ‘zaaflarının ortaya çıktığı’ görüşünde. Yaşananlar bakanlık yönetimine ilişkin ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli soru işaretleri yaratmış olsa da, baskı altında bakan değiştirmek kesinlikle Putin’in tarzı değil.

Öte yandan, Savunma Bakanlığı önderliğinin aylardır bozulmayan ısrarlı sessizliği, Şoygu ile Prigojin arasında karşılıklı bir çatışma durumu istemeyen Putin’in tercihi de olabilir.

Son durum ne?

Prigojin, kriz boyunca önce Rostov kentinde konuşlandı, daha sonra da Wagner güçlerinin Moskova’ya ilerlediklerini söyledi. Bu arada Rostov; Donetsk, Lugansk, Zaporojye ve Herson’a askeri sevkiyatın yapıldığı bir ikmal noktası. Harekattan önce askerler orada hazırlık yapmıştı. Bu kent hem hedef değil, hem yakın, hem de güvenli bir konumda.

Öte yandan, Ukrayna’dan tahliye edilenlerin de önemli bir kısmı bu kente yerleştirilmişti. Burası aynı zamanda Wagner güçlerinin de konuşlandığı bir bölge.

Tarafların açıklamalarından, kriz sürecinde teyitlenemeyen çatışmaların da doğrulandığını gördük. Gerek Prigojin, gerekse Putin, küçük çaplı da olsa çatışmaların yaşandığını konuşmalarında belirtti.

Örneğin Rus Telegram kanalı Rybar’a göre Wagner güçleri 7 helikopteri düşürdü ve 20 Rus askerini öldürdü.

Bu arada, Putin de ‘ciddi suçlar işleyenler dışında’ hükümlülerin sözleşme kapsamında askere alınmasına ilişkin yasa imzaladı.

Hükümlülerin daha önce Wagner’in insan kaynağı olduğu düşünüldüğünde, bu kararın aynı zamanda Wagner’e karşı alındığını söylemek mümkün.

Dolayısıyla, son 24 saatte yaşananlar şaşırtsa da sürpriz değil. Silahlı isyana kalkışan Wagner ile Rus yönetimi arasında bir süredir devam eden çatışmanın adı konmuş oldu.

Paramiliter güçlerin varlığı bugüne kadar Kremlin için işlevliydi, büyük çaplı seferberlikler ve bunların getirdiği ekonomik ve siyasi yükle karşılaştırıldığında kısa sürede çeşitli askeri hedeflere ulaşabilen Wagner gibi gruplar daha fazla tercih ediliyor.

Ancak Kremlin yönetimi hedeflerine ulaşırsa bu tür grupların geleceği açısından yeni bir dönem açılmış olacak. Böylelikle Prigojin’in tasfiyesi ve gönüllü ve paramiliter güçlerin Rus ordusuna entegrasyonu tamamlanmış olacak.

Yaşanan krizi, bulunan çözümü ve tarafların açıklamalarını ele aldığımızda şu sonuçlara varabiliriz:

1) Prigojin bir anlamda sürgün yedi. Putin hem kriz günü hem de dün akşam yaptığı konuşmada, Wagner savaşçılarıyla Prigojin’i ayrıştırma stratejisine devam etti.

2) Prigojin’in hem kriz sürecinde hem de sonrasında yaptığı açıklamalar, ‘gemileri yaktığının’ göstergesi olabilir. Zira, kriz çözüme ulaştıktan sonra dahi silahlı isyanı savunan ifadeler kullandı.

3) ABD basınının haberlerinden, Prigojin’in silahlı isyanından ABD istihbaratının haberi olduğunu ve bundan bir şekilde çıkar sağlamayı umduklarını anlıyoruz.

4) Wagner güçleri, sınırlı askeri gücüyle Rusya içindeki bir kenti geçici olarak ve ufak çapta da olsa kontrol altına alarak Moskova’ya yönelik askeri tehdit oluşturmayı başardı.

5) Çatışma ihtimali arttığında, Kremlin yönetiminin ilk etapta Çeçen güçlere başvurduğu görüldü. Çeçen özel Ahmat birimleri, Rostov bölgesinin sınırlarına kadar ilerledi.

6) Kremlin yönetimi bunu bir silahlı isyan olarak tanımlamaya devam edecek. Wagner savaşçılarına sunulan seçenekler, en azından Rusya sınırları içerisinde şirketin yeniden yapılandırılacağı anlamına geliyor.