Aşağıda çevirisini okuyacağınız Amwaj.media’da yayınlanan haber-analiz, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) lideri Neçirvan Barzani’nin iki günlük Tahran ziyaretinin arka planına odaklanıyor.
***
Barzani seçimlerin ertelenmesi için İran’ın desteğini aldı mı?
Haber: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı Neçirvan Barzani üst düzey İranlı yetkililerle görüşmek üzere Tahran’a gitti. Ziyaret, Barzani’nin Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ile rakibi Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasında kısmen, yaklaşan IKBY Parlamentosu seçimleri nedeniyle büyüyen çatlağın ortasında gerçekleşti.
Barzani’nin, İran ile yakın ilişkileri olan KYB’nin itirazlarına rağmen, bölgesel seçimlerin ertelenmesi için Tahran’dan destek istediği söyleniyor. Görüşmelerde ayrıca İranlı Kürt muhalif grupların Kuzey Irak’taki varlığının yanı sıra İsrail ve Türkiye’nin bölgedeki çıkarlarının da ele alındığı bildiriliyor.
Barzani ve beraberindeki heyet 5-6 Mayıs tarihlerinde Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ve Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreteri Ali Ekber Ahmadian ile bir araya geldi.
- Barzani’nin sözcüsü ziyaretin amacının “Kürdistan bölgesinin komşularının çıkarları için bir tehdit olmayacağını” teyit etmek olduğunu söyledi. Resmî açıklamada ayrıca görüşmelerin “İran, Irak ve IKBY arasındaki ikili ilişkileri ve işbirliğini güçlendirmeyi” amaçladığı ve bölgesel siyasi gelişmelerle de ilgili olacağı vurgulandı.
- Gözlemciler bu ziyaretin kısmen, Tahran tarafından önemli bir bölgesel jeo-stratejik rakip olarak görülen Türkiye ile Erbil’in giderek yakınlaşan ilişkisine dair İran’ın endişelerini gidermeyi amaçladığını da öne sürdü.
Görüşmelerle ilgili çok az ayrıntı basına yansımış olsa da İran Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklamada, Kuzey Irak’taki İran muhalifi gruplar ve İsrail’in İran sınırlarına yakın olduğu iddiası da dahil güvenlik konularına odaklanıldığını gösterdi.
- Reisi’nin Bağdat ve Erbil’i Mart 2023’te İran ve Irak arasında imzalanan güvenlik anlaşmasını tam olarak uygulamaya çağırdığı ve “Irak topraklarında karşı devrimci unsurların tamamen silahsızlandırılması ve yok edilmesi” için çalışmanın “gerekliliğini” vurguladığı belirtildi.
- İran Cumhurbaşkanı ticaretin geliştirilmesine açık olduklarını ifade ederken, “güvenliğin her türlü işbirliği ve etkileşimin genişletilmesinin temel dayanağı olduğunu” belirtti.
- Haberde Barzani’nin şu sözlerine yer verildi: “İran bizim için sadece bir komşu değil. Eğer İslam Devrimi ve İslam Cumhuriyeti olmasaydı, bugün Kürt hareketinin akıbetinin ne olacağı bilinemezdi.” Barzani, “İran’dan beklentimiz Irak’taki sorunların çözümünde yanımızda olmaya devam etmesidir” diye ekledi.
- IKBY Başkanı’nın ayrıca “Hiçbir sağduyu, bugün en çok kınanması gereken pozisyondaki bir rejimle ilişkileri, güçlü ve dost bir ülkeye tercih etmemize izin vermez” dediği belirtildi. Barzani ayrıca ikili güvenlik anlaşmasını tam olarak uygulama taahhüdünü de dile getirdi. Bu sözler bazı gözlemciler tarafından, İran’ın uzun süredir sürgündeki İranlı Kürt muhalif gruplarla işbirliği de dahil IKBY’de faaliyet gösterdiğini iddia ettiği İsrail’e bir gönderme olarak yorumlandı .
Tahran’ın KDP’nin IKBY’de yaklaşan bölgesel parlamento seçimlerini erteleme çabasını desteklemeyi ve KYB’ye böyle bir planı kabul etmesi için baskı yapmayı kabul ettiği bildiriliyor.
Kürt medya kuruluşu Ava, 2 Mayıs’ta KYB’ye İranlı bir heyet tarafından Kürdistan Parlamentosu seçimlerinin KDP’nin katılımı olmadan yapılamayacağının söylendiğini iddia etti. Amwaj.media bu iddiayı bağımsız olarak doğrulayamadı.
Bağlam/analiz: Irak Federal Yüksek Mahkemesi’nin 21 Şubat’ta Kürt özerkliğine zarar verdiği düşünülen bazı kararlar almasına tepki gösteren KDP, yaklaşan bölgesel seçimlere katılmayacağını açıkladı. Seçimlerin 10 Haziran’da yapılması planlanıyordu ancak Erbil merkezli parti geçen haftalarda seçimlerin ertelenmesini talep etti. KYB lideri Bafel Talabani ve diğer Kürt partileri herhangi bir ertelemeye şiddetle karşı çıktı.
- IKBY Başkanı’nın Tahran ziyareti, iktidardaki Şii Koordinasyon Çerçevesi’nin önde gelen liderleriyle bir araya gelmesinden sadece birkaç gün sonra gerçekleşti. Barzani, Irak’ın eski başbakanları Nuri el-Maliki (2006-14) ve Haydar el-İbadi’nin (2014-18) yanı sıra Hikmet Hareketi lideri Ammar el-Hekim ile de görüştü. Barzani ayrıca görevdeki Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani (2022-) ile de görüştü.
- Barzani’nin yaklaşan seçimlerin ertelenmesi için Şii partilerden destek aldığı bildiriliyor. Ayrıca Maliki’nin, üst düzey KDP yetkilisinin Tahran ziyaretini kolaylaştırdığı belirtiliyor.
Barzani’nin Şii liderlerle yaptığı görüşmelerde Bağdat’ın, IKBY’de saldırılar düzenlediğinden şüphelenilen silahlı grupları kontrol altına alacağına dair güvence istediği bildirildi.
- 26 Nisan’da Kor Mor gaz sahasına düzenlenen insansız hava aracı saldırısı, dört Yemenli işçinin ölümüne neden oldu ve üretim bir hafta boyunca durdu. Sahada günde ortalama 452 milyon fit küp gaz üretiliyor ve bu üretim IKBY’nin elektrik ihtiyacının karşılanması için kritik önem taşıyor.
- 26 Nisan’daki insansız hava aracı saldırısının sorumluluğunu hiçbir grup üstlenmese de saldırının Şii bir silahlı grup tarafından gerçekleştirildiğinden şüpheleniliyor. Geçmişte bu tür olaylar, Bağdat ve Erbil’in bölgedeki hava güvenliğinden kimin sorumlu olduğu noktasında karşılıklı suçlamalarda bulunmasına yol açmıştı.
- İran tarafından desteklendiğine inanılan silahlı grupların yanı sıra İslam Cumhuriyeti de son yıllarda IKYB topraklarına doğrudan saldırdı. Son olarak Devrim Muhafızları 15 Ocak’ta İsrail’in Mossad ajanları tarafından kullanıldığını iddia ettiği Erbil’deki hedeflere balistik bir füze fırlattı. Füze saldırısında aralarında önde gelen bir Kürt işadamının da bulunduğu çok sayıda kişi öldü. Iraklı Kürt yetkililer Tahran’ın iddialarını reddetti.
Ayrıca Barzani’nin Bağdat ve Tahran ziyaretleri, Türkiye Cumhurbaşkanı’nın kısa süre önce Irak’a yaptığı önemli ziyaretin ardından geldi.
- Recep Tayyip Erdoğan’ın 22 Nisan’da Bağdat ve Erbil’e yaptığı ziyaret 13 yıl aradan sonra gerçekleşen ilk ziyaretti ve Türkiye’nin Irak’taki çıkarlarını güçlendirmeye odaklanıyordu.
- Bu nadir ziyaret kapsamında Irak, Katar, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) arasında Türkiye’yi Körfez Arap ülkelerine bağlamayı amaçlayan büyük bir transit girişim olan ‘Kalkınma Yolu’nun inşası için bir ön anlaşma imzalandı. Dörtlü anlaşmada İran’ın yer almaması dikkat çekti.
Öngörü: Eğer Barzani gerçekten de Bağdat ve Tahran’dan yaklaşan bölgesel seçimlerin ertelenmesi için destek almışsa, KYB muhtemelen bunu kabul etmek zorunda kalacak. KDP’nin manevralarının sonucunu, önümüzdeki günlerde resmen açıklaması bekleniyor.
- KDP’nin tam bir ilerleme kaydedebilmesi için KYB ile müzakereleri sürdürmesi ve muhtemelen Süleymaniye merkezli partiye bazı tavizler vermesi gerekiyor. Böyle bir sürecin hem Bağdat’ı hem de Tahran’ı kapsayacak olması çok önemli.
- Bölgesel seçimlerin ertelenmesini desteklemesi halinde İran muhtemelen IKBY’deki İranlı Kürt muhalif gruplara karşı Erbil’in işbirliğini güçlendirmeye çalışacaktır.
- Tahran’la daha sıcak bağlar kurmak, Erbil’in Bağdat’la arasındaki, IKBY’de federal bütçeden ayrılan pay ve Bağdat’ın IKBY’deki maaşları ödeme taahhüdü gibi bazı anlaşmazlıkları çözmesine de yardımcı olabilir.
