Bolivya’da Evo Morales’e yönelik suikast girişiminin ardından Devlet Başkanı Luis Arce hükümeti, ülkeyi askerileştirmeyi planlıyor.
Bolivya’da tansiyon yüksek. Ülkenin Devlet Başkanı Luis Arce, 27 Ekim’de eski Devşet Başkanı Evo Morales’e karşı düzenlenen suikast girişiminin ardından ülkenin askerileştirilmesi için emir verdi. Bu emir doğrultusunda, Bolivya genelinde ordu ve polis güçlerinin Arce hükümetinin emirlerine uyup uymayacağı ise henüz belirsizliğini koruyor.
Askerileşme kararı, Morales’e sadık kalan asker ve polis güçlerinin etkisiz hale getirilmesi ve Morales destekçilerinin iki haftayı aşkın süredir devam eden yol kapatma eylemlerinin sonlandırılması amacıyla kamu düzeninin sağlanması gerekçesiyle alınmış görünüyor. Bu durum, Arce hükümetinin, Morales’in 2025 Ağustos’unda yapılması planlanan bir sonraki başkanlık seçimlerine aday olma ihtimalini kesin bir şekilde engelleme stratejisinin bir devamı olarak değerlendiriliyor.
Bolivya’nın ilk yerli başkanı Morales’in tam olarak nerede bulunduğu bilinmemekle birlikte, yaşamı ve siyasi geçmişi ile tarihsel olarak bağlantılı olan ülkenin tropikal bölgelerinde olduğu tahmin ediliyor.
27 Ekim 2024’te, Bolivya’nın eski devlet başkanı ve başkan adayı Evo Morales, haftalık radyo programına katılmak için Cochabamba şehrine giderken bir saldırıya uğradı. Morales’in aracına ateş açıldı ve saldırganlar helikopterle olay yerinden ayrıldı. Bu saldırıda Bolivya polisi ve ordusunun destek vermesi de dikkat çekti.
Bolivya Savunma Bakanı Edmundo Novillo, Devlet Başkanı Luis Arce’nin Evo Morales’e yönelik bir suikast planının varlığını reddetti. Hükümet kaynakları, koka yetiştiricisi olarak bilinen Morales’in daha önce de askeri ve polis personeline karşı silahlı eylemler gerçekleştirdiğini öne sürdü.
Evo Morales ise bu iddiaları reddederek, Amerika Halkları için Bolivarcı İttifak–Halkların Ticaret Antlaşması (ALBA-TCP) ve Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu’ndan (CELAC) bağımsız ve tarafsız bir soruşturma yürütmelerini talep etti.
Suikast girişiminin ardından Morales’in destekçileri, Bolivya’nın koka yetiştirilen bölgesindeki bir havaalanını ele geçirdi ve gösteriler düzenlemeye başladı. Morales’i destekleyen gruplar, Bolivya savcılığının Morales hakkında açtığı tecavüz, kaçakçılık ve reşit olmayanlara yönelik kaçakçılık iddialarına rağmen sokaklara dökülerek protestolarını sürdürüyor.
Bölgesel ve uluslararası etkiler
Bolivya, sahip olduğu zengin lityum rezervleri sayesinde küresel jeopolitik oyunun önemli bir parçası haline geliyor. Lityum, pil, cep telefonu, seramik, cam, madeni yağ üretiminde ve bipolar tedavisinde kullanılan bazı ilaçların yapımında kritik bir bileşen olarak yer alıyor. Bolivya, dünya genelinde en büyük lityum rezervlerine sahip ülkeler arasında yer alarak dikkat çekiyor.
İktisadi açıdan yüksek doğalgaz üretimi ve ihracatıyla zenginlik elde eden bir lider olarak Evo Morales, uygun koşullarda ülkenin ekonomik istikrarını sağlamayı hedefleyen bir vizyon ortaya koydu. Morales, devlet başkanlığı döneminde Bolivya’yı bölgesel entegrasyona açarak ALBA, UNASUR ve CELAC gibi Latin Amerika işbirliği örgütlerine katıldı. Bu örgütler, ABD’nin emperyal ajandasından bağımsız hareket eden bir blok olarak tanımlandı. Fakat Morales’in ardından gelen sağcı Jeanine Áñez’in geçici yönetimi (2019-2020), ALBA’dan çekilmeye yönelik kararlar aldı, UNASUR’dan ayrılma niyetini belirtti ve CELAC’la olan ilişkilerde gerilim yaşadı. 2020’de yeniden seçilen Luis Arce, Bolivya’yı bu örgütlere geri katmaya dönük adımlar attı.
Morales’in dönüşü, Bolivya’nın BRICS+ grubuna katılım sürecinde bu işbirliklerinin güçlendirilmesi anlamına gelebilir. Bu gelişmeler, Bolivya’nın bölgesel entegrasyonu ve Küresel Güney ile daha sıkı ilişkiler kurmasını sağlayacak. Dolayısıyla Morales’e yönelik saldırıyı, bu süreci sekteye uğratmaya çalışan bir girişim olarak değerlendirmek önemli. Bölgesel bir bakış açısıyla bakıldığında, Morales’e saldırı Maduro Moros’un seçim başarısını ve halkın çoğunluğunun kararını tanımayanların Bolivya’daki benzer bir girişimi olarak görülebilir.
Bu bağlamda Brezilya hükümeti, özellikle Venezuela’nın BRICS grubuna katılımını veto eden ve böylece kendini BRICS’in “Truva Atı” olarak konumlandıran bir rol üstlendi. Itamaraty’nin bu adımları ve Brezilya Devlet Başkanı Lula’nın Venezuela Devlet Başkanı Maduro’dan seçim sonuçlarını kanıtlamasını talep etmesi, bölgesel dayanışmayı sorgulayan politikaların bir parçası haline geldi. Brezilya’nın bu tutumu, sadece BRICS’in değil Latin Amerika’nın da “Truva Atı” olarak görülmesine yol açıyor.
Morales’e yönelik saldırı, Güney-Güney işbirliği ve bölgesel entegrasyona karşı bir müdahale olarak ABD ve müttefiklerinin emperyal politikalarıyla uyumlu bir siyasi eylem.
Son değerlendirmeler
Evo Morales’e yönelik saldırı, Bolivya’da siyasi atmosferi derinden etkileyecek nitelikte ciddi bir olay. 2006-2019 yılları arasında Devlet ve Hükümet Başkanı olarak görev yapmış olan Morales ile mevcut Bolivya hükümeti arasındaki bu çekişme, sadece iki solcu liderin güç mücadelesi değil.
Morales’in muhtemel ölümü, Bolivya’nın bölgesel entegrasyon politikasını sarsacak. Arce’nin görev süresince Bolivya’yı UNASUR, CELAC ve ALBA-TCP gibi Latin Amerika işbirliği bloklarına yeniden kazandırmış olmasına rağmen, sosyal taban desteğini kaybeden Arce, halk arasında yüksek bir imaja sahip değil. Bu nedenle Morales’in aday olmaması durumunda dahi, Arce’nin yeniden seçilme olasılığı garanti görünmüyor.
Morales’in ortadan kaybolması, Bolivya’da sağ açısından ciddi bir seçim avantajı anlamına gelecektir. Bu senaryo gerçekleşirse, Arce’nin tıpkı Jeanine Áñez gibi hareket edeceği ve Bolivya’yı ALBA, UNASUR, CELAC gibi bölgesel entegrasyon blokları ile BRICS+ gibi küresel işbirliği girişimlerinden çekerek Latin Amerika’da “Truva Atı” rolü üstleneceği öngörülebilir.
Enerji jeopolitiğinde ise, gazın gelecekteki kullanım değeri dikkat çekiyor. Uluslararası Enerji Ajansı, OPEC ve BP gibi kuruluşların değerlendirmelerine göre gaz, ilk tercih edilen enerji kaynaklarından biri olmaya devam edecek. Bolivya’da olası bir sağ hükümetin varlığı, ülkenin tabii kaynaklarının ulusötesi enerji hegemonyasına teslim edilme ihtimalini artırabilir.
Sonuç olarak, Morales’e yönelik başarısız suikast girişimi, halk desteğini bastırmak amacıyla Bolivya’nın askerileştirilmesi ve ülkede artan baskı, tek bir çözüm yolunu öne çıkarıyor: Güney Amerika’nın ilk yerli başkanının sürgüne gönderilmesi.
