Çevirmenin notu: Ekvador’da Biden klanının seveceği türden sol liberal ve sermaye dostu bir aday olan Daniel Noboa, geçen aylarda devlet başkanlığına gelmesinin ardından ciddi bir sınavla karşı karşıya kaldı. Birkaç gün önce ülke genelindeki cezaevlerinde isyanlar patlak verdi. Silahlı kişiler Guayaquil’deki TC Televisión stüdyosunu bastı ve canlı yayın sırasında sunucuları rehin aldı. Los Choneros adlı suç örgütünün lideri Fito lakaplı Adolfo Macias hapisten firar etti ve ülkede olağanüstü hâl ilan edildi. Durum kontrol altında görünse de uzun süredir sulhun hâkim olduğu Ekvador’da yaşananlar yakından bakmaya değer.
Daniel Noboa’nın devlet başkanlığının üzerinden bir aydan biraz fazla bir süre geçmesine rağmen Ekvador kaosa sürüklendi. Tetikleyici hadise, ülkenin en kötü şöhretli uyuşturucu kaçakçılığı çetesi Choneros’un lideri José Adolfo Macías Villamar’ın hapishaneden cüretkâr bir şekilde kaçması oldu. Bunun üzerine yeni seçilen devlet başkanı ülke çapında insan avı ve 60 günlük olağanüstü hâl ilan etti. Ertesi gün ülkenin dört bir yanında çatışmalar ve hapishane ayaklanmaları patlak verdi, silahlı adamlar en önemli televizyon kanallarından birinin sunucularını canlı yayında kaçırdı.
Kısa bir süre öncesine kadar huzurlu bir ülke olan Ekvador, son yıllarda daha da kötüleşti. 2020’de 100 binde 7 civarında olan cinayet sayısı geçen yıl 100 binde 26’ya yükseldi. Pandeminin sona ermesinden bu yana ülke, uluslararası uyuşturucu ticaretindeki geniş çaplı yeniden yapılanmanın kurbanı oldu. Komşu Kolombiya’da kokain yapımında kullanılan ham ürün olan koka fiyatlarının düşmesi, Ekvador’dan kokain ihracatını daha cazip hale getirmiş gibi görünüyor. Aynı zamanda fentanil gibi sentetik uyuşturucuların ABD’de artan popülaritesi, kaçakçılar arasında Pasifik’teki daha kazançlı kokain pazarlarına giden yollar konusundaki rekabeti körükledi.
Ekvador’un yeni suç ortamından istifade edenlerin başında Choneros geliyor. Çetenin Joaquín “El Chapo” Guzmán’ın Sinaloa karteliyle olan yakın bağları, Sinaloa’nın rakibi Cartel Jalisco Nueva Generación tarafından desteklenen Los Lobos çetesiyle bir vekalet savaşına yol açtı. Macías’a gelince, halihazırda kaçak uyuşturucu baronu 2013’teki benzer bir hapishane firarıyla tanınıyordu ve o zamandan beri Ekvadorlu Pablo Escobar’ın şöhreti arttı. Bu hafta, uyuşturucu kaçakçılarını yücelten bir tür halk türküsü olan narcocorrido’yu kaydedip yayınlayarak yetkilileri tedirgin etti.
Macías’ın firarına giden günlerde Noboa, Ekvador vatandaşlarının iadesine olanak sağlayacak ve yetkililerin suçluların mal varlıklarına el koyma yetkisini genişletecek bir referandum önerisine son biçimini vermekle meşguldü. Şu anda Macías ve Choneros tarafından yürütülen terör kampanyası, yönetimin güvenlik cephesinde kayda değer yetkiler üstlenmesini sağladı. Mevcut olağanüstü hâl kapsamında vatandaşların hakları askıya alındı ve ordu çetelerle mücadele için seferber edildi.
Noboa’nın agresif eylemleri, hükümetinin Salvadorlu mevkidaşı Nayib Bukele tarzında organize suçlara karşı sistematik baskı uygulayacağına dair umutları artırdı. Gerçek şu ki Ekvador, Bukele’nin başarısını tekrarlayacak insan gücüne, kaynaklara ya da bilgi birikimine sahip değil. Latin Amerika genelinde, siyasi liderler suç şiddetini dizginlemek için defalarca olağanüstü hâl uygulamış, fakat bu pek bir işe yaramamıştı; El Salvador bunun önemli bir istisnası. Nitekim Noboa’nın hemen selefi Guillermo Lasso da kendi döneminde, devlet başkanı adayı Fernando Villavicencio’nun öldürülmesinin ardından Ağustos 2023 de dahil olmak üzere, 60 günlük pek çok olağanüstü hâl ilan etmişti.
Bu başarısızlığın nedeni öğretici. Kısa vadede ister otoriter ister demokratik yönetim altında olsun, suçla mücadelenin en etkili yolu cezasızlığı azaltmaktır. Latin Amerika, dünyadaki en yüksek cezasızlık oranlarından bazılarına sahiptir; Ekvador gibi ülkelerde şiddet suçlarının büyük çoğunluğu faili meçhul kalır. El Salvador’un başarısı, Bukele hükümetinin üstlendiği genişletilmiş yetkiler sayesinde ülkenin çok sayıda şüpheli suçluyu hapse atabilmesi ve orada tutabilmesinden kaynaklanıyor. Bu Orta Amerika ülkesindeki olağanüstü hâlin neredeyse iki yıldır devam ediyor olması, sözüm ona olağanüstü hâl sona erdiğinde hapsedilenlere ne olacağı sorusunu açıkta bırakıyor.
Ekvador’un toplu tutuklamalar yapabilecek ve halihazırda aşırı kalabalık olan hapishanelerinde mahkumları tutabilecek durumda olup olmadığı bile henüz belli değil. Ülkenin pek çok hapishanesinde isyan ve adam kaçırma olaylarının sıklığı göz önüne alındığında, bu durum epey belirsiz. Hakikaten de ülkedeki çeteler —tüm Orta Amerika’da olduğu gibi— öncelikle bir hapishane olgusudur. Bu bağlamda Noboa’nın Ekvador vatandaşlarının iadesini sağlama ve ülkedeki 1500’den fazla yabancı suçluyu sınır dışı etme çabaları doğru yönde atılmış adımlar. Ancak şu an için ülke devam eden bir şiddet dalgasının içinde. Genç başkanın, selefinin hatalarından ders almış olmasını ummaktan başka bir şey gelmiyor elimizden.
