Haaretz: İsrail, Gazze’nin yeniden inşasında Türkiye ve Katar’ı istemiyor

Trump’ın planı Mısır için hem Gazze’yi hem kendisini yeniden inşa etme fırsatı sunuyor

İsrail, Gazze’nin yeniden inşasında Türkiye ve Katar’ın rolüne karşı çıkarken, bu ülkelerin Suudi Arabistan ve Trump yönetimiyle ilişkileri daha fazla ağırlık taşıyor olabilir. Mısır ise Trump’ın son önerisini, uzun süredir devam eden ekonomik durgunluktan çıkış yolu olarak görüyor.

Zvi Bar’el

Hamas’ın gözetiminde kuzeye giden Gazzeliler, ABD Başkanı Donald Trump’ın enkazı “temizlemek” ve yeniden inşaya başlamak için Gazze’yi boşaltma çağrısına bir cevap niteliğinde. Trump’ın emlak zengini mantığı, bazı müttefikleri tarafından destekleniyor, ancak Filistinlilerin “sumud” (kararlılık) kavramını göz ardı ediyor. Filistinliler, yıkıntılar ve enkaz altında kalsa bile topraklarına tutunmaya devam ediyor.

Gazze’nin kuzeyinde savaşın yarattığı yıkıma ilk kez tanıklık eden yaklaşık bir milyon yerinden edilmiş Gazzeli için öncelikli mesele suçlu aramak değil. Bunun yerine, molozların arasında eski evlerini bulmaya, eşyalarını geri almaya ya da bir çocuğun kaybolan oyuncağını bulmaya çalışıyorlar.

Hepsinden önemlisi, yıkıntıların altında gömülü olan sevdiklerinin kalıntılarını bulmayı umuyorlar. İhtiyatlı tahminlere göre, enkaz altında 10 bin ölü bulunuyor. Şu ana kadar 46 bin kişinin öldüğü kaydedildi. Önümüzdeki günlerde aileler, ateşkesin ne kadar süreceğini bilmedikleri için enkaz altından sevdiklerinin cesetlerini çıkarmaya ve hızla defnetmeye çalışacak.

Birleşmiş Milletler’in (BM) bir raporunda yaklaşık 1.8 milyon Gazzelinin evsiz kaldığını tahmin ediyor. Öncelikli ihtiyaçlar arasında barınak sağlamak, ateşkes anlaşmasına bağlı olarak ulaştırılmaya başlanan insani yardımların dağıtımını organize etmek ve geçici su ve elektrik altyapısını oluşturmak yer alıyor.

Hamas, yerinden edilenlerin evlerine dönmelerine yardımcı olmak üzere 5,000’den fazla aktivisti harekete geçirerek bu çabayı koordine ediyor. Ayrıca uluslararası topluma ve yardım kuruluşlarına 135.000 çadır ve karavan için çağrıda bulundu. Şucaiyye Mahallesi gibi bazı bölgelerde çadır kampları şimdiden kurulmaya başlandı ve yerleşime hazır.

BM’ye göre, doğrudan altyapı hasarının maliyeti 18,5 milyar dolar, yalnızca enkaz kaldırma işlemi ise 1,2 milyar dolara mal olacak. Gazze’nin yeniden inşasının toplam maliyetinin 40 milyar dolara ulaşması ve 2040 yılına kadar sürmesi bekleniyor.

Filistin Yönetimi, Gazzelilerin evlerine dönüşüne yardımcı olmak için bir operasyon odası kurduklarını duyurdu. Ancak bu durum kafa karıştırıcı. Zira İsrail, Filistin Yönetimi’nin Gazze’de herhangi bir yönetim rolü üstlenmesine resmi olarak karşı çıkıyor. Öte yandan, Hamas da dönüş sürecinin kontrolünü tamamen elinde tutuyor. Filistin Yönetimi’nin oynayabileceği tek rol, Refah Sınır Kapısı’nın yeniden açılması olabilir.

Mısır ve ABD ile varılan anlaşmalara göre sınırdan geçiş, İsrail’in Gazze’den ayrılması sırasında İsrail, Mısır ve Filistin Yönetimi arasında yapılan anlaşmaya benzer bir formatta işleyecek.

Daha önemli olan operasyon odası Mısır’da bulunuyor ve İsrail, ABD, Filistin Yönetimi ve Katar’ı kapsıyor. Amacı ateşkes anlaşmasının uygulanmasını koordine etmek ve denetlemek olan operasyon odası, Gazze sakinlerinin Gazze’nin kuzeye dönüşünden, rehinelerin ve Filistinli tutukluların serbest bırakılmasından ve Refah’tan geçişin yönetim prosedürlerinden sorumlu.

Operasyon odasının birincil amacı, rehinelerle ilgili ateşkes anlaşmasının ikinci aşamasının önündeki engelleri kaldırmak ve ardından üçüncü aşamaya geçmek. Bu aşama Gazze’nin yeniden inşasını kapsıyor. İsrail’de yayınlanan kısa anlaşma metninde, bu aşamaya sadece bir buçuk satır ayrılmış durumda.

İsrail kamuoyunda birinci aşamadaki esir takasının tamamlanmasının ardından savaşın yeniden başlayıp başlamayacağı tartışılırken, Arap dünyasında asıl mesele Gazze’nin yeniden inşası. Maliyet büyük ölçüde Arap ülkeleri tarafından karşılanacak.

Ürdün gibi Mısır da pazar günü yaptığı açıklamada Başkan Trump’ın Gazze’nin yeniden inşası için Gazzeli mültecileri “kısa ya da uzun vadede” topraklarına kabul etme önerisini kesinlikle reddettiğini açıkladı. Ancak Kahire, Trump’ın “yüzyılın anlaşması” kapsamında Gazze’nin yeniden inşasını, El Ariş’te bir havaalanı ve liman inşasını ve Sina’da Gazzelilere iş imkânı sunacak büyük bir sanayi parkı kurulmasını içeren planını yakından takip ediyor. Trump’ın mültecilerin transferini içermeyen son önerisi Mısır’da ABD başkanının Gazze’nin yeniden inşası konusunda kararlı olduğunun bir işareti olarak görülüyor.

Mısırlı ekonomistler, müteahhitler ve iş adamları umutlarını bu gelişmeye bağlamış durumda. Mısır’ın önde gelen bir inşaat yöneticisi, Emirlik gazetesi Al-Sharq’a verdiği bir röportajda “Refah’ın Mısır tarafında prefabrik konut üretecek bir fabrika kurulması mümkün. Bu sayede binlerce Gazzeliye barınma sağlanabilir. Ardından çimento ve inşaat malzemeleri üretecek fabrikalar kurulabilir” dedi ve böylece Trump’ın neredeyse altı yıl önce sunduğu vizyonu uygulamaya başladı.

Büyük Mısırlı inşaat şirketleri, çimento, demir, cam ve ahşap fabrikalarının sahipleri, ağır iş makineleri operatörleri için Gazze, uzun süredir devam eden ekonomik durgunluk ve işsizlikten çıkış anlamına geliyor. Ancak bu işlerin finansmanının sağlanması ve ödemelerin garanti edilmesi gerekiyor.

Bu şirketler, Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin yeni bir idari başkent de dahil, büyük inşaat projeleri başlattığında çok sayıda mühendislik ekipmanı satın aldı. Ancak ekonomik çalkantılar Mısır’ı iflasın eşiğine getirdi.

Ardından gelen ekonomik reformlar mevcut durumu daha da kötüleştirdi: Mısır lirasının serbest bırakılması para biriminin değerini düşürdü, Mısır vatandaşlarının alım gücü düştü; fiyatlar yükseldi, un ve yakıt sübvansiyonları da dahil sübvansiyonlar kesildi. Mısır, Kızıldeniz’deki Husi saldırılarının ardından Süveyş Kanalı’ndan elde ettiği gelirleri kaybetti. Ağır dış borç 168 milyar dolara ulaştı. Sonuç olarak, birçok proje duraklatıldı, donduruldu ve hatta iptal edildi.

Mısırlı inşaat ve altyapı şirketleri, çok sayıda ekipman ve iş gücüne sahip olmalarına rağmen yeterli projeye sahip değil. Bunlardan bazıları, özellikle 2021’de Duvar Kalkanı Operasyonu’nun sonunda varılan ateşkes anlaşmasının ardından Mısır’ın Gazze’deki yeniden inşa çalışmaları için 500 milyon dolar tahsis ettiği dönemde Gazze’de çalışmıştı. Çalışmalar Mısırlı şirketler tarafından yürütülmüştü.

Yeşil ışık bekleyen tek ülke Mısır değil. Türkiye, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri de Gazze’nin yeniden inşasına katılmak istiyor. Haaretz’e konuşan bir Türk diplomat, Ankara’nın bu süreçte yer almak için “İsrail ile ilişkilerini onarması gerektiğinin farkında olduğunu” söyledi: “Ateşkes kalıcı hale gelir ve savaş gerçekten sona ererse Türkiye’nin İsrail’le ticareti yeniden başlatması mümkün.”

Türkiye Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Başkanı Nail Olpak da geçen hafta benzer açıklamalar yapmıştı. Ancak İsrail; Türkiye ve Katar’ın Gazze’nin yeniden inşasına müdahil olmasına karşı çıksa da bu kararda son sözün kendisine ait olup olmayacağı belirsiz. Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar’ın birbirleri ve Trump ve ailesiyle olan yakın ilişkileri, Gazze’nin geleceğini belirleme tekelini İsrail’den alabilir.