Şu sıralar bütün ilgimiz Suriye üzerinde. Aslında belki de son on dört yıldır 2011 yılından bu yana dış politikada odaklandığımız en önemli konu galiba Suriye oldu, daha doğrusu Esat yönetiminin devrilmesi. Olağanüstü kaynaklar boşa harcanıp ‘diktatör’ adını verdiğimiz Esat yönetimini Orta Doğu’daki pırıl pırıl demokrasiler (!) ve Amerika, Batı dünyası ile birlikte yıkmaya çalıştık. Diktatör gitti, şimdi de temiz yüzlü, iyi niyetli (!) (her ne kadar eskiden cihatçı terör örgütü olarak terör örgütü listelerimizde yer almış olsalar da…) gençlerle Suriye’yi yeniden yapılandırmaya soyunmuş durumdayız. İnşallah arabasına bindiğimiz bu idealist gençler (!) bizi dolmuşa bindirmezler.
Orta Doğu’da bir yönetimi ‘diktatör’ diyerek suçlamaya kalkıştığınızda bunun bir anlamı olmadığını bilmeniz gerekir; zira cevap rahatlıkla ‘eee ne varki…’ şeklinde olabilir. Kayseri’ye gidişlerimin birisinde beni ağırlayan arkadaşlar güzel bir şey söylemişlerdi. Pastırma yerken ağzımız kokar endişesiyle çok sevdiğim halde biraz isteksiz biraz da dikkatli yiyordum galiba. Masadakilerden birisi yüzüme bakarak ‘hayırdır Hoca, niye gayretli değilsin’ deyince ben de ‘ama kokar’ diyecek oldum. Bunun üzerine ‘Hocam korkma, bizim Kayseri’de pastırma kokmaz’ dedi. Yani en azından o yıllarda – şimdilerde mevcut ekonomik krizde mümkün mü bilemiyorum – Kayseri’de herkes pastırma yediği için kimse birbirine kokmuyordu anlaşılan.
Şam’daki diktatör devrildi. HTŞ merkezli devirme operasyonu sırasında ve hemen sonrasındaki günlerde başlayan Esat’ın ülkeyi bırakıp kaçmasının ardından zirve yapan kutlamalar yerini bir miktar ihtiyatlı hatta bana sorarsanız endişeli bekleyişe bırakmış görünüyor. Türkiye’nin beklentileri Suriye’nin fazlaca gevşek olmayan bir federal yapıda bir arada tutulması gibi görünse de bunun mümkün olmaması ihtimali aksine ihtimalden oldukça yüksek. En azından bu aşamada durum böyle görünüyor.
IRAK’TAN SURİYE’YE DÜŞÜNCELER…
Suriye’de olması muhtemel gelişmelerin laboratuvarı Irak’ta Amerika’nın 2003 işgali sonrasında yaşananlardan görülebilir. Zaten yeterince milletleşememiş durumdaki Irak toplumu millet kavramından tamamen çıkartılarak etnik ve mezhebi bir anayasal yapıya dönüştürüldü. Iraklılık bilinci oluşturma çabası daha önceki yönetimlerde de yeterince dikkatle ele alınmamıştı; ancak Amerikan işgalinden sonra böyle bir ihtimal tamamen ortadan kaldırıldı. Cumhurbaşkanının mutlaka Kürt, başbakanın şii ve parlamento başkanının sünni olması ve kuzeyde tam otonom bir Kürdistan bölgesi kurulması gibi düzenlemeler Iraklılık bilincine vurulan son darbeler oldu. Çünkü bu tür etnik/mezhebi kotalar üzerine inşa edilen bir anayasal yapı toplumda liyakatı yok eder, devlete mensubiyet duygularını aşındırır ve aşiret veya benzer sosyal yapıları ön plana çıkarır.
Orta vadede Irak’ta yaşayan herkesi kapsayacak bir milletleşme sürecinin gelişmesini beklemek mevcut şartlarda aşırı iyimserlik olur. Öte yandan Irak’ta İslami bir yönetim kurularak devletin üniter bir çatıda toparlanması ihtimali de aynı derecede imkansız; çünkü böyle bir girişime baştan itibaren olduğu gibi kuzeydeki Kürt gruplar kendilerinin toplumsal yapılarının laik/seküler olduğunu söyleyerek itiraz edip kabul etmeyeceklerdir. Kısacası Irak’taki bu bölünmüş yapı dünyada ve bölgede olağanüstü gelişmeler yaşanmadığı takdirde aynen devam edecektir. Bu arada Orta Doğu’nun pek çok başka ülkesinde olduğu gibi, Hristiyan Araplar Batı’ya göç ederek orta vadede Irak coğrafyasından silinebilirler. Amerikan işgalinden bu yana sayıları epeyce azaldı zaten…
Suriye ise Irak’a göre çok daha renkli. Ciddi bir Sünni nüfus olmasına karşın, hiç de azımsanmayacak bir Alevi ve Dürzi nüfus da bulunuyor. Ayrıca Hristiyanların toplam nüfusa oranı Arap ülkeleri içerisindeki en yüksek olanlardan… Öte yandan en büyük grubu oluşturan Sünniler hem etnik hem de devlet anlayışı olarak parçalı bir yapıya sahip… Araplar, Kürtler ve Türkmenler Sünni nüfusun unsurlarını oluşturuyor. Aynı zamanda ülkenin büyük şehirlerinin Sünni nüfusunun önemli bir kısmı arasında laik/seküler devlet ve toplum anlayışı epeyce yer etmiş durumda. Bunların hepsinin üniter bir devlet yapısında bir arada tutulması hiç de kolay olmayacaktır. Kaldı ki, bu gruplardan bazıları zaten Amerika ve İsrail’in koruması altında görünüyorlar. Örneğin Batı’nın ‘Kürtler’ diye tanımlamakta ısrar ettiği Fırat’ın kuzey doğusunu etnik temizlik yoluyla büyük ölçüde kontrolleri altına almış bulunan PKK/PYD doğrudan Amerika, İsrail ve Kolektif Batı’nın uzantısı gibiler.
Böyle bir Suriye’de ‘demokratik ve çoğulcu’ ve büyük ölçüde ‘üniter’ bir anayasal yapı oluşturmak pek kolay olmayacaktır. Mevcut HTŞ yönetimi ve bileşenleri birazcık İslami bir yönetim – kaldı ki, gayet sert karakterli bir dini yönetim dayatmaya kalkışmaları da oldukça muhtemel – getirmeye kalkıştıklarında başta PKK/PYD olmak üzere Alevilerin, Dürzilerin ve Hristiyanların itirazıyla karşılaşacaktır. Ve Amerika ile İsrail ve diğer Batılı ülkeler aynı anda hem HTŞ ve bileşenlerinin dini bir yönetim dayatmasına hem de diğerlerinin itiraz etmelerine farklı farklı enstrümanlarla kolayca destek verebilirler. Ve sonuç anayasa yapma sürecinde veya sonrasında kaosa sürüklenebilir.
TÜRKİYE’NİN ÖNCELİKLERİ
Aslında İsrail’in yaptıklarına baktığımız zaman böyle bir kargaşa sürecinin yaklaşmakta olduğunu görebiliriz. Tel Aviv yönetimi Suriye’yi devletsizleştirmek için elinden geleni yapıyor. Askeri tesisleri, mühimmat depolarını, ordu üslerini vs. yani Suriye’nin bütün teçhizatını bombalayarak yok ediyor. Haberlere bakılırsa sivil kurumlar da bu ağır bombardımandan nasibini alıyor. Öyle ki, Suriye’de bir devlet otoritesi teşkil edilmesini önlemeye yönelik ne gerekiyorsa yapıyor.
Bu yaptıkları Suriye halkı için yeni felaketlerin habercisi olsa da İsrail açısından normal ve ulusal çıkarlarıyla tam örtüşen işler. İsrail’in resmen kurulduğu 1948 Mayıs ayından bu yana bir tek kurşun atmadan elde ettiği en büyük başarıdan söz edilebilir. Daha önceki dönemlerde de İsrail Arap devletlerine karşı ‘başarılı’ savaşlar yapmış (1948, 1967) ve Mısır ile Suriye’nin ilk defa senkronize bir şekilde başlattığı ve ilk haftasında 1967 savaşında işgal ettiği toprakları kaybetmesiyle sonuçlanan 1973 savaşını ise Amerika’nın da büyük yardımlarıyla berabere bitirmeyi başarmıştı. Fakat onların hepsinde ciddi ciddi savaşmak zorunda kalmıştı. En İsrail karşıtı rejimler olan Irak işini Amerika’ya hallettiren İsrail şimdilerde çok az gayretle Suriye’nin de istediği gibi at oynatabileceği bir alan haline gelmesini maksimum faydaya çevirmeye çalışıyor. HTŞ lideri Colani’nin ise İsrail’in bütün bu yaptıklarından hiç mi hiç rahatsızlık duymadığı yaptığı açıklamalarda bariz bir şekilde görülebiliyor.
Türkiye’nin de benzeri bir mantıkla hareket etmesinde fayda olacağı aşikar. Libya örneğinde de yaşamıştık. Tobruk merkezli generalin kuvvetlerini Trablus merkezden kovalayınca bütün Libya bizim oldu zannetmiştik. Daha sonra bunun böyle olmadığını/olmayacağını fark etmek biraz zaman aldı. Şimdi de Suriye’nin bizim olduğunu veya zaten olması gerektiğini düşünerek hareket edersek ciddi sorunlarla karşılaşabiliriz. Birinci Dünya Savaşını kaybetmeseydik buralar zaten bizim olurdu tezine Ruslar Bolşevik İhtilali olmasaydı İstanbul, Boğazlar ve mücavir alanlar bizim olacaktı diye karşılık verebilir. Başka devletler de başka şeyler söyleyebilirler. Tarihçilikte ‘öyle olmasaydı ne olurdu’ diye bir tartışmanın yeri yoktur.
Şu anda Suriye’de, esas önceliklerimiz olan sığınmacıların gönderilmesi, Fırat’ın kuzey doğusunda yuvalanmış bulunan PKK/PYD’nin yok edilmesi ve Suriye’de uluslararası bir tanınma elde edecek ilk hükümetle (muhtemelen Colani liderliğinde) deniz yetki alanları sınırlandırma anlaşması imzalamaya odaklanmalıyız. Hatta PKK/PYD konusunda hızlı adımlar atarak Trump gelmeden evvel bu işi bitirmeyi değerlendirmek mantıklı olabilir. Trump geldiğinde ekibiyle birlikte siyaset planlaması yaparken Fırat’ın kuzey doğusunda böyle bir örgütün olmaması yeni denklemde gayet iyi sonuçlar verebilir. Sığınmacılar konusunu acil gündem yapmak gerektiğini söylemeye bile gerek yok.
Bu şekilde ulusal çıkar odaklı davranmak yerine bütün mesaimizi Suriye’nin iç işlerine hasreder ve içerdeki gruplar arasındaki muhtemel mücadelenin parçası olursak bir sonraki adımda sığınmacıları göndermek ve PKK/PYD’ye karşı etkili mücadele etmek için uygun ortamı bulmakta zorlanabiliriz. Olumsuz dış etkilerle hareket edecek bir Suriye hükümeti bizimle deniz yetki alanları anlaşması imzalamayı da istemeyebilir. Veya dış etkiler o şekilde karar almaya zorlarlar.
