Eski İsrailli barış müzakerecisi Daniel Levy Harici’ye konuştu: “İsrail’in savaş alanında pek de iyi durumda olmadığı açık. Batı, ‘derhal ateşkes’ten yana olan kendi kamuoyunun çoğunluğunu görmezden geliyor bu yüzden. Bence ne yazık ki bu bambaşka bir konuya gidiyor: Batı demokrasisindeki kriz.”
İsrail’de eski Başbakan Ehud Barak hükümetinin kıdemli danışmanlarından olan Daniel Levy, 2001’de Filistin’le yapılan Taba Zirvesi’ne katılan İsrail ekibindeydi. Levy ayrıca, 1995’de ikinci Oslo görüşmelerinde dönemin başbakanı Yitzak Rabin ile birlikte yer almıştı. 2012-2016 yılları arasında ise Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nde Ortadoğu ve Kuzey Afrika Direktörü olarak görev yaptı. Levy, hâlihazırda New York merkezli ABD/Ortadoğu Projesi düşünce kuruluşunun başkanı.
Daniel Levy, bölgede yaşanan gelişmeler ve ABD’nin politikalarıyla ilgili sorularımızı yanıtladı.
‘Amerikan çifte standartları, uluslararası hukuk konusunda ciddi değil, hala silah sağlıyorlar’
Aralık ayında The Nation için Tony Karon ile birlikte bir makale yazdınız ve İsrail’in savaşı kaybettiğini iddia ettiniz. Daha sonra ocak ayında The New York Times’ta bir yazı yazdınız ve ABD hükümetine İsrail konusunda bir ‘yenileme’ tavsiyesinde bulundunuz. Bu sesleri sadece medyada değil Beyaz Saray’da da giderek daha fazla duyuyoruz ancak Biden yönetimi aylardır İsrail’in Gazze savaşına destek veriyor. Konu İsrail’e destek vermek ve Gazze savaşını sona erdirmek olduğunda Beyaz Saray’ın bir akıl tutulması yaşadığını mı düşünüyorsunuz?
ABD’nin bu konudaki politikasının 6 Ekim’de de yanlış olduğunu anlamamız gerektiğini düşünüyorum. Sorun İsrail’deki militan saldırısından sonra ya da İsrail’in uluslararası hukuku ihlal ederek karşılık vermesiyle başlamadı. Sivil halka karşı ayrım gözetmeyen bir askeri saldırı var. Dolayısıyla ABD’nin Biden yönetimindeki başarısızlığının derin kökleri var, ancak genel olarak Amerikan politikasındaki eksikliklerin de çok derin kökleri var. Bir yandan Biden ve yönetiminin bu konuyu bu kadar yanlış anlamasına şaşırmamak lazım. Öte yandan, insanların “Tamam, bir yanlışlık var; bunun yanında en yüksek yoğunlukta bombalama, en küçük alanda en yüksek nüfus yoğunluğuyla birleştiğinde, 30.000 ölü var, en az 12 bin beş yüz hayatını kaybeden çocuk var, kitlesel yıkım var” demelerinin mantıklı olduğunu düşünüyorum. Amerika hala silah sağlıyor, özellikle de ABD Güvenlik Konseyi’nde veto hakkını kullanırken bunu iki yıldır tüm dünyaya söylüyor: Uluslararası hukuk. Uluslararası hukuk… Ve artık bunu herkes görebiliyor, siz de görebiliyorsunuz. Hepimizin bildiği bir şeyi herkes görebiliyor ama bu asla yüzümüze bu şekilde vurulmamıştı. Amerikan çifte standartları, uluslararası hukuk konusunda ciddi değil ve şu anda beş aydır da olan bu: Biden’ın yeniden seçilme kampanyasının daha yoğun bir dönemine girdi ve bu ona zarar veriyor.
Dolayısıyla bu seviyedeki bir suistimal bir açıklama gerektiriyor. İsrail söz konusu olduğunda açıklamanın sadece bir kısmının Amerikan siyasi başarısızlıklarının tarihiyle ilgili olduğunu düşünüyorum, çünkü İsrail’in Amerikan iç politikasında oynadığı rol nedeniyle, bazı açılardan İsrail, ABD’nin dünyaya bakışı açısından öyle bir Amerikan mitolojisi oynuyor ki… Çünkü Amerika İsrail’i bir müttefik olarak görüyor ve Amerika müttefiklerine, düşmanlarına karşı uyguladığından tamamen farklı standartlarda davranıyor. Ve bence açıklamanın eksik kısmı Biden’ın kendisinin İsrail’i, aslında olmadığı bir gerçeklikte kendi kafasında yaşaması: “İsrail bu tür şeyler yapmaz.” Yani bizzat kendisi İsrail propaganda makinesinin ortaya attığı yalanları tekrarladı. Beyaz Saray bunları geri çekmek zorunda kaldı. Ne zaman bu konuyu konuşsa, iyi gidiyor, Golda Meir’den bu yana bütün liderleri tanırım… Son dakika Sayın Başkan: “Golda Meir artık İsrail’in Başbakanı değil.” Temelde bunu anlamıyor ve bence ekibinin giderek daha fazla üyesi hem politika ekibi hem de siyasi ekibi, Michigan’da Demokratların ön seçimlerinde olanları gözden geçirirken, ön seçimlerdeki oy sayılarını gördükçe bunun verdiği hasarı görüyorlar. Başkanı ikna edemiyorlar çünkü Biden, “bunu bir gecede bitirebilir” demiyorum ama bunu bitirebilir. Ve asıl önemli olan İsrail’e silah sağlanmasıdır. Yani savaş alanında işler oldukça çıkmaza girmiş görünüyor. Açıkçası İsrail için işler pek iyi gitmiyor. Hamas kapasitesinin önemli bir bölümünün azaldığını görüyor ancak dayanıyor. İsrail ordusu da yorgun ve aşırı gerilmiş durumda. Henüz yeterince yorgunluk göremiyoruz aslında. İsrail’in içinden yeterince baskı görmüyoruz. Bölgeden yeterli baskıyı kesinlikle görmüyoruz ve bunları silahlandıran da Amerika’dır. Dolayısıyla Amerikan politikasındaki değişime bakıyoruz ve bu değişim inanılmaz derecede yavaş.
‘Krizi çözmek için yüzümüzü Amerika’ya dönmek büyük bir hata’
Filistin ve İsrail söz konusu olduğunda mesele Gazze’de başlayıp bitmiyor. Batı Şeria ve Kudüs’te tonlarca yasa dışı yerleşim var; Güney Lübnan’da Hizbullah’la ‘düşük yoğunluklu savaş’ denilebilecek bir savaş sürüyor; işgal altındaki Golan Tepeleri meselesi ve Suriye’yle düşmanlıklar, Yemen’deki Husiler meselesi ve Irak gibi başlıklar var. ABD hükümetinin şu anda Orta Doğu’ya yönelik krizi çözmek için bütünsel bir yaklaşıma sahip olduğunu düşünüyor musunuz?
Krizi çözmek için yüzümüzü Amerika’ya dönerek büyük bir hata yaptığımızı düşünüyorum. Amerika’nın kendi çıkarları ve kendi siyaseti olan başka bir küresel aktör olduğu gerçeğine uyanmamız gerektiğini düşünüyorum. Diğerlerinden daha güçlüdür ama kesinlikle diğerlerinden daha iyiliksever değildir. Yani, Amerika’nın sorunlarımızı çözeceği fikri, Amerika’nın iyinin tarafında olduğu fikri… Amerika, Amerika’yı tahlil eden tarafta ya da Amerikan haber döngüsünün tarafında. Ve eğer bu, İsrail’in Gazze’deki makul bir soykırım olarak gördükleri korkunç yıkım saldırısına son vermesini sağlamak yerine, Yemen’e bombalama saldırıları yapmak anlamına geliyorsa, o zaman Amerika ilkini yapıyor. Amerika bu bölgede korkunç bir yıkıma neden oldu. Neden bu Batı Asya, Orta Doğu, Kuzey Afrika bölgesi, dünya sorunlarını çözmek için Amerika’ya dönsün? Yıllardır Amerikan politikasının yaptığı onca şeyden sonra bu, bölgenin bir hastalığıdır.
‘Bunlar bölge ülkelerinin çözmesi gereken sorunlar’
Bazı düşünce kuruluşları sorunların çözümü için belki de Çin’in bölgede aktör olarak devreye girmesi gerektiğini tartışıyor. Bu fikri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Buna ele almanın farklı yolları var. Sanırım bu konuda önereceğim yol, Amerikan tekelinin kırılması gerektiği yönünde. Amerikan tekelinin kırılması gerekiyor. Sonuçta Çin’in ortaya çıkma sürecinde olduğu değil, ortaya çıktığı çok kutuplu bir dünyadayız. Hindistan önemli bir aktör. Orta seviye güçlerin önemli yöneyleri var. Bazıları yaptıkları şeylerde çekincesiz. Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Gazze konusunda yaptıkları Amerika’nın yaptıklarından daha önemlidir. Dolayısıyla, Filistin ve İsrail konusunda gelecekte bir ilerleme olacaksa, Amerika’nın diplomatik aracı olarak tekele sahip olması durumunda sonuç elde edilmesi durumunun gerçekleşmeyeceğinin bilincinde olmalıyız. Ancak “Tamam, bizim sorunlarımızı başka kim çözebilir?” diyen bir zihniyette olmamamız gerekiyor. “Çin? Sorunlarımızı çözebilir misiniz?” Çin, Çin’in çıkarlarına göre hareket edecek. Çin’in bölgede daha fazla çıkarı var, küresel olarak da daha fazla çıkarı var ama Amerika’nın bu taahhütleri ve bu hataları üstlenerek yaptığı hataları kendi üzerine yapmaz. Sonuçta bunlar bölgenin çözmesi gereken sorunlardır. Ve eğer bölge birbirine düşürülüyorsa, eğer bir oyuna karşı oynayabilirsek, bu mümkün, ve tabii ki herkes aynı fikirde olmayacak, ama çok açık olalım. Maalesef, en anlamlı eylemi Güney Afrika’nın yapmış olması utanç verici.
Neden utanç verici?
Çünkü konuyu bölgede daha ciddiye alması ve daha fazlasını yapması gereken devletlerin olduğunu düşünüyorum.
‘İbrahim Anlaşmalarını yapan Arap devletleri İsrail’in aşırılıkçılarını teşvik etti’
Yeterince aksiyon almadıkları ve İsrail ile İbrahim Anlaşmalarını imzaladıkları için Arapları mı işaret ediyorsunuz?
Bunun kesinlikle onlara sorulması gereken bir soru olduğunu düşünüyorum. Evet. İbrahim Anlaşmalarını yapan Arap devletleri kesinlikle İsrail’in aşırılıkçılarını teşvik etti. Ancak Filistinlilere karşı bu normalleşme yoluna girmemiş olanlar bile aksiyon almadı. Sorun yalnızca Filistinlileri bir kenara atmanız değil. İsraillilerin bunu Filistinlilere karşı kullanacağını biliyorlardı ve tabii ki bunu Filistinlilere karşı kullandılar. Gazze’de olup bitenlerden beş ay sonra bu ilişkiler artık yeniden gözden geçirilmedi. Ama aynı zamanda bunu yapmayan diğer Arap devletleri de var. Ekonomik ağırlıkları var, bunu sonlandıracak nüfuza sahipler.
‘Eyleme geçmediler…’
Hangi ülkelerden bahsediyorsunuz?
Hepimiz onların kim olduğunu biliyoruz. Bakın, farklı devletlerden bazı insanlar doğru yorumlarda bulundular, değil mi? İfadeler olumluydu ancak eylemlerle desteklenmedi. İsrail’i destekleyen ülkelere yönelik maliyet yaratma açısından eylemlerle desteklenmediler. İsrail’in insani yardım gönderilmesini engellemesine karşı eyleme geçmediler. Küresel ilişkilerde çok daha büyük bir krizin içinde olmalıydık. İnsani bir krizin içindeyiz, sahadaki korkunç bir gerçeklikle karşı karşıyayız. Ancak bu, küresel ilişkilerde olduğu gibi bir krize yol açmıyor. Benim soracağım soru ise bu şekilde davranan devletlerin uzun vadeli çıkarlarına nasıl hizmet ettiğidir. Çünkü kendi kamuoylarından son derece kopuk bir şekilde hareket ettiklerini düşünüyorum. Ve bunun çoğu eyalet için geçerli olduğunu düşünüyorum.
‘İsrail, bölgede artık yakınlaşmak isteyebileceğiniz bir ülke değil’
İsrail ve ABD’nin siyasi hedefleri neler? Artık birbirinden nasıl farklılaşıyorlar? Savaş bu şekilde devam ederse İsrail’in Arap dostlarını kaybetmesi mümkün mü? Yani özellikle Refah’a yapılacak bir saldırı Ortadoğu için kırmızı çizgi olabilir mi? Mısır Refah’a yapılacak operasyona yüksek sesle karşı çıkıyor.
Bölgedeki rejimlerin doğası ve kendi kamuoyuna karşı ne ölçüde sorumlu ve hesap verebilir olup olmadığı konusunda saf olmamalıyız. Sanırım İsrail’in artık çok daha hantal ve rahatsız edici bir müttefik haline geldiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu devletler için İsrail, bölgede artık yakınlaşmak isteyebileceğiniz bir ülke değil.
‘İsrail dünya çapında itibarını tamamen yerle bir etti’
“Toksik” mi oldu demek istiyorsunuz?
Önemli derecede toksik hale geldi. Bu herkesin gemileri yakacağı anlamına gelmiyor ama daha dikkatli hareket etmelisiniz. Önemli olan diğer nokta ise savaşın İsrail ordusu tarafından büyük bir güç gösterisi olmaması. Ve bence bu ilişkilerin bazılarının var olmasının sebeplerinden biri de İsrail ordusunun yenilmezliği efsanesidir. Şimdi bu kadar çok çocuğu, o kadar çok sivili öldürmek zorunda kalıyorsun. Bu askerî gücü göstermez. Bu, piyadelerinizi karadan içeri göndermekten korktuğunuzu gösterir. Kalabalık bir şehir ortamında savaş yürüttüğünüzde, bir seçeneğiniz var. Piyadelerinizi gönderebilirsiniz, daha fazla kayıpla karşılaşacaksınız, ancak o zaman iki taraf da düşmanın hangi noktada olduğunu bilmek bakımından daha kesin bir noktada olacak. Ve en önemlisi, sivil halk arasında daha az tepkiye neden olacaksınız. Ne kadar çok insan öldürürseniz, o kadar çok yok edersiniz, kendi imajınızı o kadar zayıflatırsınız, gelecekte daha fazla direnişi garanti altına alırsınız. Artık İsrail’in dünya çapında itibarını tamamen yerle bir ettiğini görüyoruz. İsrail, gerçekleştirdiği eylemde zayıflık gösterdi ve bu çok büyük bir olay. Savaş alanında pek de iyi durumda olmadığı açık. Batı, derhal ateşkesten yana olan kendi kamuoyunun çoğunluğunu görmezden geliyor bu yüzden. Bence ne yazık ki bu bambaşka bir konuya gidiyor: bu çağda “batı demokrasisindeki kriz”, ki bu meselede çok açık, ancak başka birçok açıdan da ayan beyan ortada.
‘Tamamen çıldırmış bir Almanya var’
“Batı demokrasisindeki kriz”. Bu büyük bir manşet. Birçok Avrupa ülkesi Gazze’ye verilen destek için cezalar uyguluyor ve destek veren kişilere aşırılıkçı deniyor.
Bu büyük bir manşet, evet, ama doğru bir manşet. Ve halkın çoğunluğunun ateşkesten yana olduğu ve ülkelerin bunu yapmaktan kaçınmak için birbirine düğüm attığı pek çok ülke var. İngiltere’de parlamentoda bir oylama gördünüz. Parlamenter sistem büyük bir krizin eşiğindeydi. ABD’de başkanların yeniden seçilme mücadelesi verdiklerini görüyorsunuz. Almanya’da çılgınca şeyler görüyorsunuz. Almanlar tarafından Nazilerin torunları tarafından Yahudi bir film yapımcısı, insanlığı savunduğu için anti-Semitik deniyor. Yani tamamen çıldırmış bir Almanya var. Bunun yanı sıra tehdit edilen ve istifaya çağrılan bir kültür bakanı, festivalde film yapımcılarını alkışlarken sadece Filistinliyi değil İsraillileri de alkışladığını söylüyor; tam bir delilik. Almanya tamamen sökülme moduna girmiş gibi görünüyor.
‘Savaş Netanyahu’nun hapishaneden çıkış kartı’
Binyamin Netanyahu’nun geleceğini nasıl görüyorsunuz? Donald Trump yeniden galibiyet alırsa Netanyahu gücünü pekiştirebilir mi? Netanyahu, zaman kazanmaya çalışıyor gibi görünüyor… Benny Gantz artık İsrail seçmenleri arasında çok daha popüler bir isim. Ayrıca ABD seçimlerinden bahsederken, Filistin davası göz önüne alındığında Trump, Biden’dan çok daha iyi bir seçenek değil. Sizin görüşünüz nedir?
Trump Büyükelçiliği Kudüs’e taşıdı; kalıcı bir apartheid planıyla öne çıktı. Elbette Trump Filistinlilerin ya da barışın dostu değil. Amerikalıların (bu davayı önemseyenlerin) oy verecek kimsesi yok.
Netanyahu’nun ABD seçimlerini aklında tuttuğunu sanmıyorum ama sekiz aylık döngülerle çalıştığını da düşünmüyorum. Netanyahu, günü kurtarmaya çalışıyor. Mahkemede cezai suçlamalarla karşı karşıya olan birisi. Başbakanlık elinden giderse muhtemelen tutuklanacak. Bu nedenle başbakan olarak kalmak, en büyük çıkarı. Başbakan olarak kalabilmesi için de savaş ona yardım ediyor. Dolayısıyla, diğer tüm hesaplamalarda, savaşın Netanyahu’nun kelimenin tam anlamıyla “hapishaneden çıkış kartı” olduğunu da hesaba katmalı ve kabul etmeliyiz. “Savaş devam ettiği sürece hapisten uzak kalacağım”, “Savaş devam ettiği sürece iktidarda kalacağım” diye düşünüyor. Dolayısıyla savaşın devam etmesinde güçlü bir çıkarı var. Trump’ın başkan seçilmesinden daha mutlu olmasına elbette şaşırmamak lazım her ne kadar Trump’ın zaferi öngörülemez olsa da ve Netanyahu hakkında sert şeyler söylemiş olsa da. Ama barış isteyen, ateşkes isteyen hiçbir halkın şu anda Amerikan seçimlerinde gerçekçi olarak oy verecek kimsesi yok. Netanyahu İsrail’de zayıfladı. Biden, Netanyahu için pek de büyük bir sorun değil. Meydan okumadı, Netanyahu’ya destek verdi. Biden, İsrail’in savaş hedeflerini destekledi. Bu yüzden Netanyahu’yu “salak” olarak nitelendiriyor. Önemli bir şey. Bu lider olmak değil, oyun parkında çocuk olmak demek. Birine silah verirken ona “salak” demek… İsrail’de savaş popüler; Netanyahu değil. Bu önemli bir ayrım.
