Netanyahu liderliğindeki aşırı sağcı İsrail hükümetinin yargı reformu kapsamında çıkardığı yasa, Yüksek Mahkeme tarafından iptal edildi.
İsrail’i iç savaşın eşiğine getiren, bir yılı aşkın bir süredir protesto gösterilerine sebep olan tartışmalı yargı reformunun önemli bir ayağını oluşturan “akla yatkınlık” hükmünü iptal eden yasa Yüksek Mahkeme’den geri döndü.
“Akla uygunluk standardı” şeklinde ifade edilen hukuki terim, hükümetin aldığı bir kararın makul görülmediği durumlarda Yüksek Mahkeme’ye bu kararı bozma yetkisi veriyor. Buna göre, “akla uygun olmayan” bir karar, “kamu yararını yeterince dikkate almadan orantısız bir şekilde siyasi çıkarlara odaklanan karar” olarak tanımlanıyor.
Hükümet, bu yasa değişikliği ile Yüksek Mahkeme’nin “akla uygunluk standardı”nı uygulayarak hükümetin kararlarını bozma yetkisini elinden alıyordu.
Yüksek yargının hükümet üzerindeki denetiminin önemli bir ayağı olan bu yasayı yürürlükten kaldıran yasa tasarısı 24 Temmuz’da Meclis’ten geçmişti. Yasanın iptali için Yüksek Mahkeme’de açılan dava, Eylül ayında görülmeye başlanmıştı. Dün görülen karar duruşmasında yasa 8’e karşı 7 oyla iptal edildi. Mahkeme söz konusu yasanın “demokratik İsrail’in temel özelliklerine ciddi ve benzeri görüşmemiş bir zarar verdiğine” hükmetti. Yasanın tek oy farkıyla iptal edilmesi yargının yetkisi konusunda İsrail toplumu içindeki bölünmelerin bir yansıması olarak değerlendirildi.
Yasa, Temel Kanun’da bir değişiklik olarak onaylanmıştı ve hükümetin Aralık 2022’nin sonlarında göreve geldiğinde vaat ettiği bir dizi yargı değişikliğinin ilkiydi; ülkeyi bölen, piyasaları sarsan ve Beyaz Saray’ın eleştirilerine neden olan popülist bir reform girişimiydi. Yüz binlerce İsrailli planlanan değişiklikleri protesto etmek ya da desteklemek için sokaklara dökülmüştü. 7 Ekim’de Hamas’ın sürpriz Aksa Tufanı operasyonu ile başlayan savaş, bu protestoları sona erdirse de iç bölünmeler devam ediyor.
Yüksek Mahkeme’nin iptal kararını Bloomberg’e değerlendiren İbrani Üniversitesi’nde hukuk profesörü olan Barak Medina, kararın derhal yürürlüğe gireceğini söyledi. Medina, “Karar, yargı reformu girişimini engelleyecek ve hükümetin sadece kendi çıkarlarına göre değil, kamu çıkarına göre hareket etmesini sağlamak açısından da önemli” dedi.
Likud’dan açıklama
İptal kararıyla ilgili açıklama yapan Netanyahu’nun liderliğindeki Likud Partisi, mahkeme kararını eleştirerek “savaş zamanında ulusal uzlaşmayı tehdit ettiğini” söyledi. Parti, “Mahkemenin kararı, özellikle savaş zamanında halkın birlik iradesine aykırıdır” dedi.
Meclisteki ikinci büyük parti Yesh Atid (Gelecek Var) lideri Yair Lapid ise sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda “Yüksek Mahkeme’nin kararı, bizi içeriden parçalayan ve tarihimizin en kötü felaketine yol açan zorlu bir çatışma yılını sonlandırıyor” ifadelerini kullandı. “İsrail’in gücünün kaynağının Yahudi, demokratik, liberal, yasalara saygılı bir devlet olmasından geldiğini” kaydeden Lapid, şunları kaydetti: “Bugün Yüksek Mahkeme İsrail vatandaşlarını koruma rolünü sadakatle yerine getirdi. Yüksek Mahkeme’ye tam destek veriyoruz.”
Mahkeme’nin yetkisi tartışması
İsrail’de henüz bir anayasa bulunmuyor. Ülkedeki 13 “Temel Kanun” gelecekteki anayasanın taslağı kabul ediliyor. Yüksek Mahkeme, Meclisin çıkardığı yasaları Temel Kanunlara aykırı olduğu gerekçesiyle iptal edebiliyor.
Hükümet, yargı reformu kapsamında onaylanan yasaların Temel Kanunlarda değişiklik getirdiğini belirtiyor.
Yüksek Mahkeme’nin bugüne kadar Temel Kanunlarda yapılan değişikliklere müdahale etmediğine işaret eden hükümet, bu bakımdan yargı reformu paketinde onaylanan Temel Kanun değişikliklerini de Mahkeme’nin iptal edemeyeceğini savunuyor.
Yüksek Mahkeme’ye yasanın iptali için başvuran yargı düzenlemesi karşıtları ise söz konusu yasayla “sistem değişikliği yapıldığı, İsrail’in demokratik yapısına darbe vurulduğu, bu nedenle düzenlemenin Mecliste salt çoğunlukla kabul edilerek yargı denetiminden muaf tutulamayacağı” değerlendirmesinde bulunuyor.
