Kuzey Kore lideri Kim Jong Un, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i sosyal medya da yer alan görüntülere görüldüğü gibi büyük bir diplomatik şölen ile karşıladı. İki lider bir araya gelmeden önde Pyongyang caddeleri Rus Lider Putin’in gelişine hazırdı. Rusya Federasyonu ve Kuzey Kore ilişkileri Soğuk Savaş dönemine dayanan önemli bir ideolojik temele dayalıdır. Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından iki ülke ilişkilerinde kısa bir kesinti yaşansa da 2000 yılında Putin 2000’de başkanlığının ilk yılında, Kuzey Kore’yi ilk ve son kez ziyaret etmişti. Bu ziyaretin ardından yaklaşık 24 yıl sonra Vladimir Putin 18-19 Haziran tarihinde Kuzey Kore’ye yeniden büyük bir ziyaret gerçekleştirdi. Vladimir Putin bu ziyaret öncesinde ziyarete ilişkin Nodong Sinmun[1] gazetesinde “Rusya ve Kuzey Kore: Yıllar boyunca süren dostluk ve işbirliği gelenekleri” başlıklı makale kaleme aldı. Putin makalesinde, Sovyetler Birliği’nin dünyada Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni tanıyan ve onunla diplomatik ilişkiler kuran ilk ülke olduğuna dikkat çekmesi önemli idi. İki ülke arasındaki tarihi ilişkilerine değinen Putin, ayrıca 1949 tarihinde SSCB ile Kuzey Kore arasında Ekonomik ve Kültürel İşbirliği Anlaşması imzalanması ile işbirliğinin güçlendiğine de dikkat çekmiştir.[2] Dolayısıyla gerçekleştirilen bu ziyaret tarihi bağlar ve yeni ortaklıkların göstergesi olmaktadır. Bunların yanı sıra Rusya açısından bu ziyarette verilen mesaj Batı yaptırımları karşısında alternatifsiz bir Rusya olmadığı gerçeğidir.
Bu açıdan Kuzey Kore ziyareti kendi içinde önemli alt metinleri taşıyan bir ziyaret olarak okunmalıdır. Putin’in 24 yıl aradan sonra Kuzey Kore’ye gerçekleştirdiği bu ziyaret, ekonomik yardım ve teknoloji transferleri gibi önemli alanları içermekle birlikte aynı zamanda Ukrayna Savaşı’nın yarattığı yaptırımlar dalgasını da kırmayı hedefleyen adımları içinde barındırıyor. Esasında Rusya ve Kuzey Kore arasında imzalanan bu anlaşmanın çok daha öncesinde yaratılan bir müttefik çizgisi ve bunun getirdiği ortaklıklar söz konusu idi sadece anlaşma çerçevesinde de facto boyuttan dejure boyuta taşındı. Bu açıdan yaptırımlar-ortaklıklar ekseninde şekillenen bu süreci nasıl okumalıyız?
Dostluklar ve Çok Merkezlilik vs. Endişeler ve Yaptırımlar
Keza geçtiğimiz günlerde İsviçre’nin ev sahipliğinde barışı gerçekleştirecek taraflar olan Rusya ve Ukrayna’yı bir araya getirmek yerine, savaşın devamını ister gibi, Rusya’nın olmadığı bir Ukrayna Barış Konferansı düzenlendi. Barış çağrısı yapan ülkelerin Rusya ve Çin olmadan yaptıkları bu toplantı esasında barışa dair büyük “bir yanılsama” ortaya koymuştur. Nitekim Batı’nın, Rusya’ sız düzenlenen bir barış konferansına karşılık Rusya’nın kendisi için dost ya da müttefik olarak gördüğü ülkelerle ilişkilerini derinleştirme çabası şaşırtıcı olmayacaktır. Reel politik açıdan şu an her iki ülke de Batı yaptırımları ile karşı karşıyadır. Bu açıdan her iki ülke de kendilerindeki eksikleri giderme adına karşılıklı olarak ortaklıklarını ve dostlukları derinleştirerek kazan-kazan politikasını derinleştirme adımları atmaktadır. Dolayısıyla iki ülke arasında elbette pek çok alanda ortaklık sağlanacak (tarım, kültür, ekonomi, vb.) ancak en önemli konular şüphesiz yaptırımları delecek olan teknoloji-enerji ve askeri adımlar olacaktır.
İlk olarak Rusya ile Kuzey Kore arasındaki kapsamlı stratejik ortaklığa ilişkin anlaşmaya dair Kim Jong Un, barışçıl ve savunmaya yönelik olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca bu barışçıl anlaşmanın çok kutuplu yeni bir dünya kurma adına itici bir güç olacağına da dikkat çekmiştir. Nitekim Rusya ve Kuzey Kore’nin jeopolitik durumları ve Batı yaptırımlarının etkisi düşünüldüğünde, ortak hareket etmeleri ve yeni birçok kutup merkezi kurma hamleleri şaşırtıcı değildir. Tek kutuplu dünya sistemi içerisinde Amerika karşısında bir anlamda yeniden kutuplaşma yaşanmakta ve bu süreçte Kuzey Kore ve Rusya ilişkilerinin yakınlaşması dikkat çekmektedir. Ayrıca Kim’in, Rusya’nın Ukrayna’da özel askeri operasyonun yürütülmesinde Rus hükümetine, ordusuna ve halkına tam destek verme sözü de önemlidir.[3] Bilindiği gibi Rusya-Ukrayna Savaşı başladığından bu yana Kuzey Kore, Rusya’ya ihtiyacı olan top mermisi gibi önemli malzemeleri sağlarken; Rusya’da, Kuzey Kore için Birleşmiş Milletler nezdinde Kuzey Kore için âdeta koruyucu işlevi görmektedir. Keza Rusya’nın, Kuzey Kore’ye sağladığı gıda yardımı da önemli bir noktaya teşkil eder. İkinci olarak, Rusya ve Kuzey Kore arasına imzalanan ilk anlaşmanın üzerinden yaklaşık 75 yıl geçmişken, bu ziyaret ile iki ülke arasında yeniden güçlü bir stratejik anlaşma imzalandı. Putin’in, Kuzey Kore ziyareti ile iki ülke arasında imzalanan “Kapsamlı stratejik ortaklık” olarak tanımlanan anlaşma bugüne kadarki en geniş alt birimleri içerek ortaklık anlaşması olarak görülüyor. Nitekim bu anlaşmanın kapsamı özellikle 2022 yılından bu yana ABD’nin yakından takip ettiği silah satışı endişelerini artıracaktır. Kuzey Kore’nin 2022’de Wagner Grubu’na hafif silah satışını takiben Rusya’ya yollanan 5 milyon mermilik mühimmat ve çok sayıda balistik silah tedariki endişe veren en önemli durumdu.[4] Nitekim Güney Kore Savunma Bakanı Shin Wonsik’in, Kuzey Kore’den yollanan 5 milyon top mermisi taşıyabilecek konteynerler[5] haricinde, Vladimir Putin’in Pyongyang ziyareti sonrasında daha fazlasının olacağına ilişkin endişesi ABD’nin endişelerini destekler şekilde. Hem bölge hem de küresel ölçekte Rusya ve Kuzey Kore arasındaki anlaşmanın ne derece endişe verici olduğunun göstergesidir. Nitekim bu endişe hızla misillemeye dönüşmüştür. Güney Kore’nin Ukrayna’ya silah göndereceğine ilişkin haberler akabinde Vladimir Putin bunun ölümcül bir hata olacağını bertilmiştir. Nitekim Rusya ve Kuzey Kore arasındaki anlaşma kapsamında taraflardan birine yapılan saldırı durumunda ortak hareket etme konusu gündeme gelir ise Putin’in uyarısı somutlaşacak bir zemin kazanabilir.
Üçüncü olarak ise Rusya’nın, Kuzey Kore ile imzalanan yeni anlaşma kapsamında askeri iş birliğinin Güney Kore’nin yanı sıra Japonya açısından da endişe yaratacağı ortadadır. Özellikle BMGK’ nin Kuzey Kore yaptırım kararları düşünüldüğünde, Rusya ile bu askeri işbirliği daha önemli hale gelecektir. Bunun nedeni geçtiğimiz günlerde Rusya’nın doğrudan petrol tedarik etmesi konusuna dair eleştirilerin yer almasıdır. Bu durum özellikle Kuzey Kore tankerlerinin, Rus limanından sadece petrol yüklemekle kalmayacağı aynı zamanda mühimmat ve füze transferi gerçekleştirileceğine dair endişeleri de içinde barındırmakta idi. Keza Rusya’nın BM nezdinde bir diğer hamlesi de Kuzey Kore’ye nükleer programı nedeniyle uygulanan yaptırımların Yaptırım Komitesi Uzmanlar Grubu’nun görev süresinin uzatılmasını veto etmesidir. Nitekim imzalanan anlaşma kapsamında teknolojik destek, petrol ve enerji konusunda Rusya’nın, Kuzey Kore desteği BM yaptırımları kapsamında nasıl bir çerçeve çizecektir düşündürücüdür.
BRICS’ in Yeni Üyesi Kuzey Kore Mi?
2022 yılından bu yana uluslararası sistemde Batı ve Rusya arasında Ukrayna üzerinden devam eden savaş ve yaptırımların ardı arkası gelmeden her geçen gün daha da çetrefilli bir tablo oluşmaktadır. Rusya bu açıdan kendini koruma adına, yeni alternatiflere ve var olan bölgesel ve uluslararası örgütlere yönelmekte. Bu açıdan Kuzey Kore ile ilişkilerde, Batı etkisi kendini gösterirken Kuzey Kore’nin de uluslararası alanda var olan yalnızlığı ikili ilişkiler üzerinden ilerletilmekte. Burada sorulması gereken soru belki de son dönemde öne çıkan BRICS gibi uluslararası platformlarda Kuzey Kore’nin yer alıp almayacağıdır.
Kim Jong-un, Rusya’yı ‘en dürüst dost ve ortak’ olarak tanımlarken, bölgede Çin ile olan ilişkileri de unutulmamalı. Esasında Kuzey Kore belli bir ideolojik ve sistem karşıtı duruşu ile kendi yakın çevresini yaratmış olsa da küresel sistemde jeopolitik açıdan yalnızdır. Bu açıdan BRICS üyeliği konusunda Kuzey Kore’nin düşünülmesi söz konusu olabilir mi? Kuzey Kore’nin BRICS’e katılım noktasında olumlu yaklaşımı olduğuna ilişkin mayıs ayında kısa haberler yer almıştı.[6] Bu üyelik söz konusu olur ise BRICS’in Batı ödeme sistemi dolar karşısında yürüttüğü de-dolarizasyon politikası açısından üyelerini artırma ve çeşitlendirme girişiminde yeni bir adım da atılmış olacak. Eş zamanlı olarak Kuzey Kore’nin jeopolitik izolasyonunu kırdığı da görülecektir. Son noktada ise çok kutuplu dünya yaklaşımında bir kutuptan ziyade merkez olarak yeni yapılanmaların üye kabulleri açısından ayrım yapmama yaklaşımı da görülecektir.
[1] http://www.rodong.rep.kp/en/
[2] http://kremlin.ru/events/president/news/74317
[3] https://abcnews.go.com/International/wireStory/kim-putin-meet-pyongyang-worries-raised-north-koreas-111240656
[4] https://www.reuters.com/world/us-says-russias-wagner-group-bought-north-korean-weapons-ukraine-war-2022-12-22/
[5] https://time.com/6988568/north-korea-russia-artillery-shell-south-korea-defense-minister/
[6] https://www.cointribune.com/en/north-koreas-brics-approach-forging-a-new-global-equilibrium/
