Rusya-Ukrayna savası Şubat 2022’den bu yana aralıksız ve ateşkes olmadan devam etmekte. Batı’nın Rusya karşısında Ukrayna desteği devam ederken, Avrupa Birliği (AB) Moskova’ya karşı 14. yaptırım kararlarını uygulamaya soktu. Rusya’ya uygulanan yaptırımlar yeni alanlara yayılırken, ABD ve Batılı ülkelerin Ukrayna’ya askeri ve maddi desteği de devam ediyor. Geçtiğimiz hafta NATO Zirvesi öncesinde ABD temaslarında bulunan Ukrayna Savunma Bakanı ve diğer devlet yetkilileri ABD’den yeni mali yardımın yanı sıra desteklerini de artırdı. ABD’li yetkililer önümüzdeki süreçte Ukrayna’ya 2.4 milyar dolarlık yardımın yapılacağını açıkladı. Elbette ABD ve Ukrayna arasında geçtiğimiz haftalarda imzalanan on yıllık güvenlik anlaşması da düşünüldüğünde aralıksız devem eden bu yardımlar Ukrayna açısından önemli. Rusya-Ukrayna Savaşı sona erme noktasından çok uzak görünüyor. Fakat Batı’nın Rusya politikasında her ülke aynı yaklaşıma sahip değil. Bunların en başında ise Macaristan gelmekte. Macaristan Batı’nın tüm Rusya karşıtı yaptırım uygulamaları ve politikalarına karşın tıpkı Türkiye gibi Rusya ile olan ilişkilerine ara vermedi. Peki ama olası bir ateşkes AB dönem Başkanlığını alan Macaristan’ın girişimi ile sağlanabilir mi?
Orbán ve AB İlişkileri
Avrupa’da aşırı sağın yükselişi konuşulurken aynı zamanda Macaristan bu aşırı sağın en önemli kalelerinden biri olarak görülüyor. Fidesz Partisinin Genel Başkanı Victor Orbán 2010 yılından bu yana Macaristan’da iktidarı eline tutan tek isim. Orbán aşırı sağın önemli bir temsilcisi olarak uzun zamandır AB’ye karşı Avrupa şüpheciliği yaklaşımını da sürdürmekte. Her ne kadar bu yaklaşım popülist desteği artırmak için bir araç olarak adlandırılsa da esasında Rusya ile işbirliği ve ilişkileri bu söylemin bir araçsallaştırmadan daha fazlası olduğunu göstermekte. Macaristan Rusya’ya yönelik uygulanan yaptırımlara karşı duruşunun yanı sıra Rusya devlet Başkanı Vladimir Putin ile de ilişkilerini Ukrayna Savaşı süreci boyunca bozmadan devam ettirmiştir.
Aşırı sağın temsilcisi olan Orbán, Macaristan’da takip ettiği iç politik adımlar ile de Rusya ile benzer seviyededir. Özellikle LGBT karşı duruşu ve geleneksel aile değerlerine dayanan sağcı ideoloji dikkat çekmektedir. Keza bu yaklaşımlarda biz-onlar savaşı olarak AB, küreselleşme yanlıları ve göçmenlerin gösterilmesi de unutulmamalıdır.
Son olarak ise Macaristan’ın özellikle son dönemde AB yaklaşımında büyük bir değişim olduğu görülmekte. Orbán 2022 seçimlerinden sonra Avrupa şüpheciliğinde AB sonlandırma girişimleri yerine daha çok AB’yi dönüştürme yaklaşımını benimsemiş durumda. Macaristan liderinde AB’nin Ukrayna’ya destekten vazgeçmesi, göçmen politikalarını değiştirmesi gibi çağrılar dikkat çekici. Özellikle Orban’ın, AB’nin Ukrayna’ya yapacağı yardımla ilgili kararları eleştirmenin yanı sıra engelleme girişimleri de söz konusu.
Ayrıca dikkat çeken bir konu ise AB’nin Orban yaklaşımı. Bilindiği gibi Macaristan AB dönem başkanlığını devraldı. Ancak bu süreç AB içinde pek çok tartışmayı da beraberinde getirmişti. 2023 yılında AP, Macaristan’ın AB Dönem Başkanlığını devralma konusunda uygun olup olmadığı üzerinden demokrasi ve hukuk devleti uygulamalarında ihaleler olduğuna dikkat çekmişti. Ancak tüm eleştirilere rağmen Macaristan AB’nin dönem başkanlığını 6 aylık süre için aldı ve Orbán hızla “Barış misyonu” ziyaretlerine başladı. Böylece Orbán AB’nin gündemini belirleme ve değiştirme yaklaşımında önemli bir adım atmış oldu.
Orbán ve yeni arabulucu rolü
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başından bu yana Türkiye iki ülke arasında bu çatışmayı sona erdirme adına önemli girişimlerde bulundu. Türkiye’nin arabulucu rolü kapsamında Rusya ve Ukrayna heyetleri 2022 yılında Antalya Diplomasi Forumu ve hemen akabinde de Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Ofisi’nde bir araya gelmiş, ancak sonuç alınamamıştı. Türkiye bu girişimler sonrasında arabuluculuk adına attığı adımları sonlandırmadı. Türkiye, Batı ile Rusya arasında sorunların çözümünde de en önemli rolü üstelenmişti. Şüphesiz tahıl girişimi koridoru bu örneklerden biri ve en önemlisidir. Küresel gıda krizini önleme adına Türkiye, Rusya’nın Karadeniz’den tahılın güvenli bir şekilde taşınması bağlamında söz almıştı. Fakat Rusya özellikle Batı’yı tahılın ihtiyacı olan ülkelere taşınmadığı ve Ukrayna’ya destek sağladığı gerekçesi ile eleştirmişti. Böylece geçtiğimiz yıl bu girişim Rusya’nın ortaya oyduğu çekinceler ile sona ermişti.
Öte yandan NATO üyesi olarak Rusya ile bir araya gelebilen tek ülke Türkiye idi. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün 24. Zirvesi de şüphesiz önemli bir örnek teşkil eder. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Putin zirvede ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Bu görüşmelerde olumlu beyanlar olsa da Rusya ve Ukrayna arasında devam eden savaşa dair arabulucu rolü için Türkiye’nin konumu ile ilgili olumsuz bir açıklamageldi. Kremlin Sözcüsü Peskov, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın arabulucu olamayacağını belirtti. Bunun nedeni ise Kiev’in her türlü müzakereyi reddetmesi olarak gösterildi. Peki, ama gerekçe sadece Kiev’in reddetmesi mi?
İşte tam bu noktada Orbán’ın “barış” arayışına dair ziyaretleri akıllara gelmeli. Bilindiği gibi Orbán, AB dönem Başkanlığı akabinde hızla Kiev’e giderek Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy ile görüştü. Orbán bu görüşme esnasında Zelenskiy’den Rusya ile devam eden savaşa dair hızlı bir ateşkesi değerlendirmesini istemiştir. Akabinde Orbán hızla Moskova’ya gitti. Putin ile bir araya gelen Orbán burada da ateşkesi gündeme getirdi. Elbette bu ateşkes aynı zamanda AB ve Rusya ilişkilerini de alt metinlerde taşımakta idi. Orbán bu nedenle Putin ile görüşmelerinde Avrupa’nın güvenlik mimarisine dair de konuştuklarını dile getirmiş. Orbán özellikle AB’nin Rusya ziyareti eleştirileri kapsamında Avrupa’dan yetki almadığını vurgulasa da aslında arka planda AB’nin gündemi yavaş yavaş değişmekte. Bu örneklerden biri de Orbán’ın bir diğer ziyaretinin Türk Devletleri Teşkilatı zirvesi olmasıdır. Orbán, zirvede gözlemci olarak yer almış ancak AB üçünden büyük eleştiriler ile karşı karşıya kaldı. Bunun nedeni ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin temsil edildiği bir platformda Macaristan’ın AB dönem temsilcisi olarak yer alması ve bunun meşrulaştırılmasına dair endişelerin ortaya çıkmasıdır. Rusya konusunda olduğu gibi Kıbrıs ile alakalı olarak da Brüksel tepki göstererek Orban’ın AB’yi temsil etmediğini ifade etti. Orban’ın son ziyareti Çin’e gerçekleşti. Çin ile olan ticari ilişkilerin yanı sıra temel konu Orban’ın da sosyal medya da paylaştığı gibi “Barış Misyonu 3.0” oldu. Orban bu ziyarette Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı Xi Jinping ile bir araya gelerek, barış ve ateşkesin sağlanması ile ilgili görüştü. Ateşkes ve siyasi çözümün sağlanmasının tüm tarafların yararına olacağı görüşü dile getirildi.
Rusya ve Ukrayna arasında barışın sağlanması için Orban’ın başlattığı bu şahsi diplomasi hamlesinin son ayağının ABD olacağı ifade edilmekte. 10-11 Temmuz’da NATO Zirvesi öncesinde bu görüşme önemli. 75 yıldır uluslararası sistemin önemli aktörü olan NATO’nun özellikle Rusya ve Ukrayna arasına devam eden savaş kapsamında güvenlik rolü ve etkisi ile son genişleme hamleleri çok dikkat çekti. Son noktada Orban’ın gerçekleştirdiği barış diplomasisi hamlesinin iki yönü var. İlki siyasi olarak AB bağlamında. AB ve hatta Ukrayna’nın desteği olmadan üstlendiği barış misyonunun sonuçları nasıl olacak kestirilmesi zor. Ancak Orban’ın şu an için AB güvenliğine dair barış arayışları ile gündemi değiştirmeye başladığı aşikâr. İkincisi ise güvenlik boyutu ekseninde NATO bağlamında düşünülmeli. AB’nin aksine NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Orban ile Washington Zirvesi’nde gerçekleşen bu ziyaretin sonuçlarına dair görüşme yapılacağını belirtmiştir. Dolayısı ile kalıcı bir barış olmasa da Orban’ın barış arabuluculuğu önemli bir ateşkes adımını beraberinde getirebilir.
