Rusya’da yatırım ve tüketim frenlendi, sanayi daralıyor

Rusya merkezli Makroekonomik Analiz ve Kısa Vadeli Tahmin Merkezi (TsMAKP), ülke ekonomisinin ‘küresel çalkantı’ zemininde yavaşladığını ve savunma dışı birçok sektörün durgunluğa, hatta resesyona girdiğini belirtti. Rapora göre, yüksek reel faizler yatırımları baskılarken, tüketimdeki yavaşlama ve bütçe konsolidasyonu riskleri ekonomik görünümü olumsuz etkiliyor.

Rusya ekonomisinin “küresel çalkantı” zemininde yavaşladığı ve savunma sanayii dışındaki birçok sektörün durgunluğa, hatta resesyona girdiği bildirildi.

Makroekonomik Analiz ve Kısa Vadeli Tahmin Merkezi (TsMAKP) Genel Müdür Yardımcısı Dmitriy Belousov tarafından 27 Mayıs 2025’te Tyumen oblastında düzenlenen “Girişimci Günü—2025” forumundaki “Ekonomide gerçekte neler oluyor?” başlıklı uzman oturumunda sunulan rapora göre, mevcut durumda sistemik öneme sahip ekonomik faktörler arasında “savunma sanayi” ile bağlantılı olmayan çoğu sektörün durgunluğa (hatta resesyona) girmesi, aşırı yüksek reel temel faiz oranı nedeniyle yatırım dinamiklerinin frenlenmesi (bu durum kredi ve federal borçlanma senetler faizlerini de beraberinde çekiyor), (erken) bütçe konsolidasyonu riskleri ve ‘ücret yarışı’ olanaklarının tükenmesiyle bağlantılı olarak tüketim dinamiklerinin yavaşlaması” gösterildi.

Ekonomide ‘küresel çalkantı’ ve yavaşlama işaretleri

Raporda, Rusya ekonomisindeki yüksek frekanslı verilerin, “durgunluktan düzeltmeye, muhtemelen bir resesyonun başlangıcına doğru bir geçişin işaretlerini verdiği” vurgulandı.

Bu çıkarımın, “hem iyi gözlemlenebilen Ekonomik Faaliyetler Agregası (AEA) bileşenleri hem de finans sektörünün katma değeri gibi GSYİH’ye ‘eklenen’ unsurlar açısından geçerli olduğu” ifade edildi.

Ayrıca, bu durumun “sanayi, ulaştırma, inşaat gibi münferit sektörlerin dinamikleri ve nihai talebin en önemli bileşenleri olan yatırımlar, hanehalkı tüketimi ve mal ihracatındaki artan sorunlarla da teyit edildiği” kaydedildi.

Sanayi ve yatırımda alarm zilleri

Sanayide durgunluk gözlendiği, “2024 sonundaki artışın ardından üretim hacminin keskin bir şekilde geçen yılın ortası seviyesine gerilediği ve ardından istikrar kazandığı” belirtildi.

Raporda, “savunma sanayiinin baskın olduğu sektörler hariç tutulduğunda sanayi üretim dinamiklerinin resesyona geçişinden bahsedilebileceği” ifade edildi.

2025’in ilk çeyreğinde sivil ürün üretiminin aylık ortalama yüzde 0,8 azaldığı (Mart ayında bir önceki aya göre yüzde 1,1 düşüş, mevsimsellikten arındırılmış), sonuç olarak üretim seviyesinin Nisan 2023’ten bu yana en düşük değerlere ulaştığı aktarıldı.

Sabit sermaye yatırımlarının resmi olarak hızlandığı belirtilse de, bunun “daha ziyade yıl sonunda büyük inşaat projelerinin mevsimsel normların ötesinde devreye alınmasıyla ilgili olduğu” kaydedildi.

Raporda, “Ekonomide yatırım aktivitesinin yoğunluğunda keskin bir düşüş yaşandığı, mart ayında yatırım malları arzının bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 91 seviyesinde tahmin edildiği, yerli makine ve teçhizat arzının ise daha hızlı düşerek yüzde 86’ya gerilediği” bildirildi.

Tüketim düşüyor, belirsizlik artıyor

Hanehalkı tüketiminin genel olarak yavaşlamaya devam ettiği, “durgunluk ve resesyon sınırında olduğu” ifade edildi.

“Tüketici pazarının tüm ana büyük segmentlerinde benzer bir tablonun (durgunluk veya hafif düşüş) gözlendiği” belirtildi.

İmalat sanayindeki büyümeyi sınırlayan faktörlere de değinilen raporda, “en önemli sınırlayıcı faktörün ekonomik durumdaki belirsizlik (yüzde 70 önem derecesi) olduğu, bunun rubledeki yüksek oynaklık, enflasyon ve sıkı para politikası koşullarında doğal olduğu” vurgulandı.

İkinci sırada ise “iç pazardaki talep yetersizliği ve yüksek kredi faizlerinin (yaklaşık yüzde 50 önem derecesi) geldiği” aktarıldı.

Personel kısıtlamalarının (yüzde 40 önem derecesi) ise talep kısıtlamalarından daha az önemli hale geldiği, bunun da “Rusya Merkez Bankası’nın yüksek faiz oranıyla ‘aşırı ısınan taleple mücadele’ yaklaşımıyla doğrudan çeliştiği” ifade edildi.

Kapasite kullanım oranlarının ekonomi genelinde yavaşça düşmeye devam ederek yüzde 80’in biraz altına indiği, imalat sanayinde ise hızla düşerek yüzde 74’e gerilediği (mevsimsellikten arındırılmış) ve “artık sistemik bir büyüme kısıtlayıcısı olarak değerlendirilemeyeceği” belirtildi.

Raporda ayrıca, “hızlanan ücret artışının şirketlerin ana yatırım kaynağı olan brüt kârı baskıladığına” dikkat çekildi.

Orta vadeli tahminler karamsar

TsMAKP’nin Mart 2025 tarihli orta vadeli makroekonomik tahminlerine de yer verilen raporda, 2025 yılı için GSYİH büyüme beklentisinin yüzde 1,3-1,6 aralığına (Eylül 2024 tahminine göre eksi yüzde 0,8 puan), sabit sermaye yatırımları artışının yüzde 1,8-2,2’ye (eksi yüzde 2,4 puan) ve hanehalkı tüketim artışının yüzde 2,3-2,5’e (eksi yüzde 0,62 puan) düşürüldüğü görüldü.

Dolar kurunun ise 2025 sonunda 100-103 ruble aralığında olması beklenirken (Eylül tahminine göre artı 8 ruble), işsizlik oranının yüzde 2,5-2,8 (artı yüzde 0,14 puan) aralığında tahmin edildiği kaydedildi.

‘Etkin egemenlik’ için yeni model arayışı

Raporda, Rusya ekonomisinin önümüzdeki 20-30 yılda hem küresel hem de içsel açıdan niteliksel olarak yeni bir durumda faaliyet göstermek zorunda kalacağı vurgulandı.

“Yeni güç merkezlerinin yükselişi, küresel enerji dönüşümü, hızlanan teknolojik gelişmeler, demografik geçiş ve dijital geçişin” bu yeni durumu şekillendireceği ifade edildi. İçeride ise “dünya ekonomisine eski entegrasyon modelinin tükendiği, demografik açık ve yaşlanan nüfus, kaynak rantının tükenmesi, yüksek ‘sosyal borç’, teknolojik modernizasyonda, robotlaşma düzeyinde ve iş gücü verimliliğinde gecikme ve teknolojik döngünün ‘kopukluğu’ gibi sorunların ağırlaştığı” belirtildi.

Bu koşullarda, Rusya ekonomisinin “etkin egemenliğini” sağlamak için “yılda en az yüzde 3,5 gibi yeterince yüksek büyüme hızlarına sahip olması gerektiği” vurgulandı.

Ancak, “sistemik yaptırımlar, dünya ekonomisinin yavaşlaması ve olumsuz demografik eğilimlerin birleşimi Rusya ekonomisinin dinamiklerini muhtemel senaryoda yüzde 1,5-2,0’ye, kriz senaryosunda ise yüzde 1,0’e kadar yavaşlatacağı” öngörüldü.

Dijitalleşme ve teknoloji öncelikli

Çözüm yollarına da değinilen raporda, “yatırım ve sosyal olmak üzere iki kanatlı modernizasyon”, “devlet ve iş dünyası arasında yüksek düzeyde sinerji ile yatırım sürecinin etkinleştirilmesi”, “sosyal kalkınma” ve “iş dünyasıyla etkileşim yoluyla teknolojik gelişme” gibi ana eylem başlıkları sıralandı.

Raporda, “dijitalleşmenin bir iş standardı haline geldiği, fiziksel ürünlerde dijital bileşenlerin sayısının arttığı, ulaşım otomasyonunun yaygınlaştığı ve işletmelerin elektronik kasalar, elektronik belge yönetimi ve e-ticaret platformları gibi IT sistemlerine bağlanma zorunluluğunun arttığı” vurgulandı.

Bunun yanı sıra, “robotlaşma ve insansız araçlarla emeğin ikamesi, orta teknolojili endüstriler için yeni bir teknolojik temel oluşturulması (malzemeler, süreçler, dijitalleşme) ve yeni endüstriler için sürekli eğitim/yeniden eğitim sistemlerinin geliştirilmesi” gibi adımlar da acil eylem planları arasında gösterildi.