Rusya’nın yeni dış siyaset konseptini incelemeye kaldığımız yerden devam edelim. Belgenin üçüncü bölümünün sıradaki altbaşlığı: “Uluslararası barış ve güvenliğin güçlendirilmesi” (uluslararası güvenliğin bölünmezliği ilkesine vurgu; bu, 2021 aralık ayından Ukrayna harekâtının başladığı 24 Şubat 2022’ye kadar diplomasi masalarının başlıca konusuydu ve batılı ülkelerin altında imzası bulunan uluslararası sözleşmelere rağmen ilkeyi reddetmesi, diplomasi masasını devirmişti). Burada, demin değindiğim Yalta meselesiyle doğrudan ilişkisi hemen görülen şu ifadeyi özellikle belirtmek gerek: Rusya’nın öncelikli dikkat göstereceği şeyler arasında “herhangi bir veya birkaç devletin ve devletlerarası birliğin askeri alanda küresel hâkimiyete erişmek, kuvvetlerini sorumluluk alanının dışına taşımak, uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasında öncelikli sorumluluk üstlenmek, bölücü çizgiler çekmek ve bazı devletlerin güvenliğini başka ülkelerin meşru menfaatlerine zarar vererek temin etmek girişimlerinin etkisizleştirilmesi amacıyla geniş bir işbirliğinin tesisi”. Öncelikle ABD’nin kastedildiği çok açık. “Sorumluluk alanı” kavramının doğrudan doğruya Yalta’nın “nüfuz alanı” kavramıyla örtüşmesi ise önemli.
Ama Yalta’yı aşıyor. Bu, renkli “devrimler” (aslında karşı-devrimler demek gerek) tecrübesinden kaynaklanıyor. Bu nedenle Rusya’nın, “egemen devletlerin iç işlerine müdahalelere, bilhassa da iç siyasi durumu karmaşıklaştırmaya, anayasa dışı iktidar değişikliğine veya devletin toprak bütünlüğünün ihlaline karşı koymak için siyasi-diplomatik tedbirler almaya” da özel bir dikkat göstereceği vurgulanıyor.
Aynı alt başlıkta 25’inci madde, silahlı kuvvetlerin kullanılmasının şartlarını tespit ediyor: “Rusya silahlı kuvvetlerinin kullanılması bilhassa, Rusya’ya ve (veya) müttefiklerine yönelik silahlı bir saldırının püskürtülmesi ve önlenmesi, krizlerin çözülmesi, BM Güvenlik Konseyi’nin, Rusya’nın da katıldığı kendi sorumluluk alanındaki diğer kolektif güvenlik yapılarının kararına uygun olarak barışın desteklenmesi (yeniden tesisi), yurtdışında bulunan yurttaşlarının korunmasının sağlanması, uluslararası terörizm ve korsanlıkla mücadele ödevlerinin yerine getirilmesine yönelik olabilir.” Yurtdışındaki Rusya vatandaşlarına yönelik tehditlerin silahlı kuvvetlerin kullanılmasına yol açabileceği vurgusuna özellikle dikkat edelim.
“Rusya Federasyonu’nun egemenlik ve toprak bütünlüğüne tehdit teşkil eden, bu kapsamda siyasi veya ekonomik karakterde sınırlayıcı tedbirlerin (yaptırımların) uygulanmasıyla yahut modern enformasyon-komünikasyon teknolojisinin kullanılmasıyla ilişkili dostça olmayan eylemlerle” karşılaştığı takdirde Rusya, “bu tür dostça olmayan eylemlerin önlenmesi için, keza bunların gelecekte tekrarlanmasının engellenmesi için zaruri, meşru simetrik ve asimetrik tedbirler alabilir”. Dikkat çekici; siyasi ve iktisadi yaptırımlara ve enformasyon alanı da dahil saldırılara ille de aynı çerçevede cevap verilmeyeceğinin altını çiziyor.
27’inci madde, nükleer ve diğer kitle imha silahlarının kullanılacağı küresel bir savaşın önlenmesi için Rusya’nın hangi konulara öncelikli dikkat göstereceğini belirliyor. Gerilimin önlenmesi, anlaşmalar sistemi, silah kontrolü, silahlanma yarışının engellenmesi, ülkelerin nükleer silah potansiyelinin aşamalı olarak azaltılması, vb. bu kapsamda. Belgenin bu bölümü de, başka birçok bölümünde olduğu gibi, 1960-70’li yıllar üzerine çalışan bir tarihçinin önüne konulsa hiç yadırgamayacağı kadar üslup ve çerçeve benzerliği gösteriyor.
28’inci madde bölgesel güvenliğin sağlanması ve yerel ve bölgesel savaşların önlenmesi için, 29’uncu madde “biyolojik tehditlerin önlenmesi ve Rusya Federasyonu’nun biyolojik güvenliğinin sağlanması” için, 30’uncu madde enformasyon güvenliğinin sağlanması için nelere öncelikli dikkat gösterileceğini belirtiyor. Bu sonuncusu nispeten yeni bir alan olmasından başka şu ifadeyle de dikkat çekiyor: (Rusya’nın özel öncelikli dikkat göstereceği noktalardan biri) “dost olmayan ülkelerin küresel enformasyon alanını militarize etmeye, enformasyon-komünikasyon teknolojisini devletlerin iç işlerine karışmak için ve askeri amaçlarla kullanmasına, keza başka devletlerin gelişmiş enformasyon-komünikasyon teknolojisine erişiminin sınırlandırılmasına ve onların teknolojik bağımlılığının güçlendirilmesi siyasetine karşı koymaya yönelik siyasi-diplomatik ve başka türlü tedbirler alınması.” Burada “başka türlü” ifadesinin özellikle konulduğu ve bunun belki de siber savaşlara karşı koymak için hacker tugayını ve/veya troykaya teknolojik olarak bağımlı ülkelere teknoloji transferini de kapsadığı düşünülebilir.
“… ve başka türlü tedbirler” ifadesi, uluslararası terörizmin köklerinin kurutulmasına yönelik bir sonraki maddede de dikkat çekiyor: “terörist ve ektremist örgütlerin dış ve iç siyaset enstrümanı olarak devletler tarafından kullanılmasına karşı koymayı hedefleyen siyasi-diplomatik ve başka türlü tedbirler alınması”. Aynı maddede internette terörizm ve ekstremizm (“neonazizm ve radikal milliyetçilik dahil”) ideolojisinin yaygınlaştırılmasıyla mücadele vurgusu da yapılıyor.
Narkotik ve ulusötesi suç örgütleri ve yolsuzlukla mücadele konularını ele alan 32 ve 33’üncü maddeler üzerinde durmaya gerek yok; bunlar tahmin edilebilir şeyler. Doğal afetler ve teknolojik kazalarla mücadele üzerine olan 34’üncü madde de öyle; ancak konseptin bu kadar ayrıntıya girmesinin altını çizmek için konuları belirtmek gerek.
35’inci madde yasadışı göçle mücadele konusunda; ancak çerçevesi sadece BDT ülkeleriyle çizilmiş.
36-38’inci maddeler “dünya denizlerinde, uzayda ve havada Rusya Federasyonu’nun menfaatlerinin temin edilmesi” altbaşlığını taşıyor. Burada Rusya’nın dünya denizlerine serbest ve güvenli erişiminin sağlanması, denizaltı borularının ve bilimsel araştırmaların geliştirilmesi ve güvenliği ele alınıyor. Bu bağlamda en önemli nokta olan kıta sahanlığı meselesi ise sadece zikredilmekle kalmış: “Rusya Federasyonu’nun dış kıta sahanlığı sınırlarının uluslararası hukuka uygun olarak belirlenmesi, kıta sahanlığındaki egemenlik haklarının korunması.” Uzay ve havacılık çalışmalarında işbirliğinin “coğrafi çeşitlendirilmesi” de öngörülüyor. Havacılık konusu, 24 Şubat’tan sonraki ilk yaptırım furyası hava sahalarının kapatılmasıyla sonuçlandığı için daha pratik bir önem taşıyor; burada Rusya’nın uluslararası hava sahalarına erişiminin garanti edilmesi hedefi konuluyor.
39-40’ıncı maddeler “Uluslararası iktisadi işbirliği ve uluslararası kalkınmaya katkı” başlığını taşıyor. Belge boyunca en önemli altbaşlıklardan biri. Hedefler şöyle sıralanmış: “iktisadi güvenliğin, iktisadi egemenliğin, sürdürülebilir bir ekonomik büyümenin, yapısal ve teknolojik yenilenmenin sağlanması, uluslararası rekabet kabiliyetinin yükseltilmesi, Rusya’nın dünya ekonomisindeki önde gelen yerinin korunması, dünya ekonomisinde ve uluslararası ilişkilerde derin değişikliklerle ilişkili olarak, keza yabancı devletlerin ve bunların birliklerinin dostça olmayan eylemleriyle ilişkili olarak risklerin azaltılması ve imkânların kullanılması”. Burada bir kez daha, “iktisadi küreselleşmenin krizinden” söz ediliyor ve “dünya ticaret ve mali-para sistemlerinin çokkutuplu dünyanın gerçeklerine uyumlu hale getirilmesi”, keza “dost olmayan devletlerin dünya ekonomisinin kimi alanlarındaki tekel yahut hâkim pozisyonlarını kötüye kullanma imkânlarının azaltılması” Rusya’nın öncelikleri arasında sayılıyor. Rusya ekonomisinin “dost olmayan devletlerin eylemlerine bağımlılığı” kabul ediliyor (önemli bir itiraf bu) ve bunun “azaltılması” hedefleniyor; bu da öncelikle “depolitize edilmiş, güvenli, dost olmayan devletlerden bağımsız bir uluslararası ödeme altyapısının geliştirilmesi ve müttefik ve ortaklarla hesaplamalarda milli paraların kullanılması uygulamasının genişletilmesi aracılığıyla” mümkün olabilir. Rusya’nın dünya pazarındaki varlığının güçlendirilmesinden başka, en önemlisi, “hammadde ve enerji dışındaki ihracatın artırılması” hedefi de konuluyor. Başka deyişle, petrol ve doğalgaz ekonomisinden çıkma ihtiyacı öylesine yakıcı bir şekilde hissediliyor ki, dış siyaset belgesine olduğu gibi giriyor. Aynı yerde oryantasyonun Rusya’ya karşı “yapıcı ve tarafsız bir siyaset güden devletlere” kaydırılacağı da belirtiliyor. Rusya teşkilat, yatırım ve mamullerinin dünya pazarlarına girme şartlarının iyileştirilmesi, “yabancı devletlerin dost olmayan eylemlerine karşı Rusya ekonomisinin ve uluslararası ticari-ekonomik ilişkilerinin bu tür eylemlere cevap niteliği taşıyacak özel iktisadi tedbirler uygulanarak savunulması”, “yabancı yatırımları, ileri bilgi ve teknolojileri, yüksek nitelikli uzmanları Rusya’ya çekme” çabası da hedefler arasında. Uluslararası siyasi-diplomatik açıdan daha somut olarak, öncelikle birlik devleti (Belarus-Rusya), Avrasya Ekonomik Birliği, BDT, ŞİO, BRICS ve Büyük Avrasya Ortaklığı hedefiyle “bölgesel ve bölgelerarası iktisadi entegrasyonun teşvik edileceği”, keza Rusya’nın transit konumundan yararlanarak potansiyelinin artırılacağı (belli ki Kuzey-Güney ve Doğu-Batı koridorları kastediliyor) belirtiliyor.
Bu altbaşlığın en dikkat çekici maddesi ise şu ülkelerin sosyal-iktisadi kalkınmasına öncelikli bir önem gösterileceği vurgusu: “Abhazya Cumhuriyeti, Güney Osetya, Avrasya Ekonomik Birliği üyesi ve Rusya ile iyi komşuluk ilişkilerini devam ettiren devletler, keza Rusya Federasyonu’na yönelik yapıcı bir siyaset güden gelişmekte olan devletler”.
Çevre ve küresel sağlıkla ilgili bir sonraki altbaşlık üzerinde ayrıntılı olarak durmayacağım. Gene de burada her iki meselenin de bilinçli olarak politize edildiğinin ve ülkelerin iç işlerine müdahale, kendi doğal kaynaklarına erişimde egemenliğin sınırlanması amacı güdüldüğünün vurgulandığını ve iklim meselesinde uluslararası hukuki çerçeve olarak 9 Mayıs 1992 BM iklim değişikliği çerçeve konvansiyonu ve 12 Aralık 2015 Paris mutabakatının sayıldığını belirtmek gerek.
“Uluslararası insani işbirliği” altbaşlığı, Rusça, Rus kültürü ve rusofobi ifadelerinin en sık geçtiği maddeleri topluyor. Aynı yerde “Rusya için geleneksel inançlara ait dini örgütler arasında uluslararası bağların geliştirilmesine katkıda bulunma, Rus Ortodoks kilisesinin yurtdışında ayrımcılığa karşı korunması” ifadesi dikkat çekici; bu, geleneksel dış siyasette bir oryantasyon değişikliğini değilse bile artan bir önemi gösteriyor. Özellikle BDT üyesi ülkelerle “birleşik bir insani coğrafya inşa edilmesi” de dikkat çekici bir ifade. Rusya’nın birçok uluslararası spor kuruluşundan dışlandığı bir ortamda belgenin ortaya koyduğu hedefler arasında Rusya sportif örgüt ve sporcularının sadece uluslararası sportif faaliyetlere serbestçe girmesinin garanti edilmesine değil “Rusya’ya karşı yapıcı bir siyaset güden devletlerle yeni sportif uluslararası işbirliği formatlarının geliştirilmesine” de öncelikli önem gösterileceği vurgulanıyor.
Bu altbaşlıktaki en önemli vurgu ise bana kalırsa başka bir yerde: “tarihin çarpıtılmasına, Rusya’ya karşı nefretin kışkırtılmasına, Neonazi ideolojisinin, ırki ve milli inhisarın, saldırgan milliyetçiliğin yaygınlaştırılmasına karşı koymak ve esas itibariyle İkinci Dünya Savaşı’nın genel kabul gören sonuçlarına dayanan” (bir kez daha Yalta düzeni hatırlatması) “çağdaş uluslararası ilişkilerin moral, hukuki ve kurumsal temellerini güçlendirmek amacıyla” öncelikli dikkat gösterilecek çabalar sıralanıyor. Bunlar arasında Rusya’nın dünya tarihindeki rolü ve yeriyle ilgili gerçek bilgilerin yurtdışında yaygınlaştırılması, özellikle de Nazi Almanya’sına karşı zaferdeki tayin edici katkısı ve “Afrika, Asya ve Latin Amerika halklarının dekolonizasyon ve devletlileşmesindeki” büyük yardımı vurgulanıyor. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından denazifikasyona yönelik hatırlatma dikkat çekici; 24 Şubat sonrası söylemin dönemsel ve demagojik söylem olmadığı, dış siyasetin eksenlerinden birini oluşturduğu anlaşılıyor: “Alman nazilerinin, Japon militaristlerinin ve onların işbirlikçilerinin suçlarına sessiz kalınması, rehabilitasyonu ve kahramanlaştırılması”.
“Rusya vatandaşlarının ve teşkilatlarının yabancı hukuksuz tecavüzlere karşı korunması, yurtdışında yaşayan Rusyalılara destekte bulunulması ve insan hakları alanında uluslararası işbirliği”, bu alandaki öncelikleri belirliyor. Bu çerçevede yurtdışında yaşayan Rusya vatandaşlarına karşı hukuksuz takibat, ayrımcılık ve nefret kışkırtıcılığının takibi, Rusya vatandaşlarına ve teşkilatlarına karşı dostça olmayan eylemlere katılan devlet, birlik ve resmi kişilere karşı “eylem tedbirleri ve özel ekonomik tedbirler” uygulanması ve Rusya vatandaşlarının hak, hürriyet ve kanuni menfaatlerinin korunması çabalarının artırılması sayılıyor. İnsan hak ve hürriyetlerine saygı çerçevesinde ise Rusya’nın “menfaatlerinin, milli, sosyo-kültürel, manevi-ahlaki ve tarihi hususiyetlerinin” gözetileceği mekanizmalardan başka, daha önemlisi, “insan haklarının gözetilmesi ve bu alanda uluslararası normların belirlenmesi meselelerinde kendilerine özel bir hususiyet izafe eden devletlerdeki” insan haklarının gerçek durumunun takibatı ve ifşası, “insan hakları alanında uluslararası işbirliğinde çifte standart siyasetinin kökünün kazınması”, “insan hakları konusunun dış baskının, devletlerin iç işlerine müdahalenin vasıtası olarak kullanılmasına ve uluslararası örgütlerin faaliyetine yıkıcı etkide bulunulmasına karşı” tedbirler alınması öncelikli dikkat konusu olarak sıralanıyor.
Bir sonraki alt başlık, bu faaliyetlerin yapılması için bir enformasyon ağının kurulmasını veya bu ağdan konulan hedeflere ulaşmak için dış siyaset vasıtası olarak yararlanılmasını öngörüyor.
