6-9 Haziran’da yapılan Avrupa Parlamentosu (AP) seçimleri, hem AB’de hem de AB dışında büyük yankı uyandırmış görünüyor. Tartışma daha ziyade Avrupa’da yükselen “aşırı sağ” üzerinden dönüyor. Almanya için Alternatif’in (AfD) Almanya’da ikinci parti, Ulusal Birlik’in (RN) ise Fransa’da birinci parti haline gelmesi, 1930’lu yılların Avrupa’sına geri dönüş endişesini hortlattı.
Bununla birlikte, eski AP merkezi diyebileceğimiz “merkez sağ” Avrupa Halk Partisi (EPP) de gücünü artırırken, AP içerisindeki güçler dengesinin hemen hemen aynı kaldığını söylemek mümkün. Dahası bazı ülkelerde de “aşırı sağ”da özel bir yükseliş bir yana dursun, sağ güçlerin gerilediğini de gözlemliyoruz.
Bu noktada aşırı sağın yükselişinden ziyade merkez ile sağın daha fazla iç içe geçtiği, siyasi farklılıkların askerileşme ve merkezileşme ile törpülendiği, Birleşik Krallık ve ABD’deki seçim sonuçlarının da etki edeceği melez bir rejime doğru ilerliyor olabiliriz.
Brave New World editörü, gazeteci Ben Wray de seçimlerin ardından AP’deki güçler dengesini değerlendirdi ve Brüksel’in politikalarında radikal ve hızlı bir değişikliğin yaşanmasını beklemediğini vurguladı. Ona göre AB daha militarist hale gelecek, kemer sıkma kıtaya geri dönecek ve başka işçi sınıfı olmak üzere Avrupa halklarının AB karşıtı hoşnutsuzluğu daha da artacak.
Bu bağlamda, Wray’e göre “aşırı sağ”ın yükselişini abartmamak önemlidir; zira tüm ana akım siyasetçiler zaten “aşırı sağ” siyasetçiler gibi konuşmaktadır.
Avrupa Parlamentosu’ndaki güçler dengesi çok fazla değişmemiş gibi görünüyor, fakat Fransa ve Almanya gibi bazı önemli AB ülkeleri önemli ulusal değişikliklerle karşı karşıya. Seçimlerden sonra AB için ne bekliyorsunuz?
Seçim sonuçlarını kısaca özetlemek gerekirse, aşırı sağ daha güçlü, Yeşiller ve liberaller daha zayıf, fakat Avrupa Parlamentosu’ndaki genel güç dengesi radikal bir şekilde değişmedi.
Aşırı sağ, Batı Avrupa’da özellikle Almanya ve Fransa’da önemli ilerlemeler kaydederken, İskandinavya ve Orta Doğu Avrupa’da bir miktar geriledi. Genel olarak, Avrupa Parlamentosu’ndaki iki aşırı sağcı grup 2019’a kıyasla 13 sandalye daha fazlasına sahip.
Bu, aşırı sağın gücünü biraz düşük gösteriyor çünkü Alman aşırı sağ grubu AfD de altı sandalye kazandı (15’e yükseldi) ve herhangi bir gruba bağlı değil. Tüm aşırı sağcı güçleri bir araya getirdiğinizde, Parlamento’da ikinci büyük grup olan merkez sol Sosyalistler ve Demokratlar (S&D) ile benzer bir güce sahip oluyorlar.
Yeşiller ve liberaller bu seçimin en büyük kaybedenleri oldu ve her iki parti de Parlamentodaki sandalyelerinin dörtte biri ile üçte biri arasında bir oranını kaybetti. En büyük grup olan merkez sağ Avrupa Halk Partisi (EPP), dokuz sandalye artarak 185’e yükseldi ve Parlamentodaki tüm sandalyelerin dörtte birinden fazlasını kazandı. En küçük parlamento grubu olan Sol ise hemen hemen olduğu yerde kalarak sadece bir sandalye kaybetti ve 36’ya düştü.
Genel olarak bu seçimlerin ardından Avrupa Parlamentosu’nun daha sağcı bir görünüm alacağını ve iki olası çoğunluğun oluşacağını söyleyebiliriz.
Çoğunluklardan biri “radikal merkez” olarak tanımlanabilecek, neoliberal ve Atlantikçi statükoyu koruyan politikalara bağlı olanlar. Bu çoğunluk EPP, S&D ve liberallerden oluşmaktadır. Bu partiler bir arada 2019’da olduğu gibi hala Parlamentoda çoğunluğa sahipler, fakat bu çoğunluk daha önce olduğundan daha dar.
Alman merkez sağ siyasetçi ve dolayısıyla EPP grubunun bir parçası olan Ursula von der Leyen’e 2019’da Avrupa Komisyonu Başkanı olması için oy veren de bu radikal merkez koalisyonuydu. Leyen oylamadan bu yana, Konseyin (üye devletlerin) ve Parlamentonun çoğunluğunun desteğini gerektiren ikinci dönem Başkanlık görevi için bu koalisyonu bir arada tutmaya çalışacağını belirtti. Avrupa’daki bazı Sosyal Demokrat partilerin hoşnut olmadığı İsrail’in Gazze’deki soykırım savaşına verdiği büyük destek ve etrafını saran yolsuzluk soru işaretleri nedeniyle Leyen için bu kez durum biraz karmaşık olabilir.
İkinci olası çoğunluk ise EPP, Parlamentodaki aşırı sağcı güçler ve liberalleri bir araya getiren sağcı bir ittifak. Leyen son yıllarda İtalya’nın aşırı sağcı Başbakanı Giorgia Meloni ile özellikle mülteciler ve sınır kontrolleri konusunda ittifak kurarak böyle bir ittifakı geliştiriyor.
Buradaki sorun, iki aşırı sağcı grubun da bir dizi kilit konuda bölünmüş olması. Örneğin Meloni’nin etrafındaki grup, Ukrayna konusunda farklı bir perspektife sahip olan Fransız aşırı sağ partisi Ulusal Birlik’i de içeren “Kimlik ve Demokrasi” grubundan çok daha fazla NATO yanlısıdır. AB’nin genişlemesi ve Avrupa’nın Çin ile ilişkisi de diğer önemli bölünme konularıdır. Liberaller de aşırı sağcılarla çok sık el ele görünmek istemeyeceklerdir, dolayısıyla bu da potansiyel koalisyondaki bir başka çatlaktır.
Bence Leyen ya da Avrupa Komisyonu’nun bir sonraki başkanı kim olursa olsun, Avrupa Parlamentosu’ndaki bu iki farklı olası çoğunluktan, AB makinesinin işine geldiği zaman ve şekilde faydalanmaya çalışacaktır. Aşırı sağa yaklaşmak çıkarlarına uygun olduğunda Komisyon bunu yapacaktır, aslında pek çok konuda bunu zaten yapmıştır. Fakat radikal merkez çoğunluk en belirgin olanı olacaktır.
Sonuç olarak, AB büyük ölçüde eskisi gibi devam edecek, daha merkezileşecek, daha militarist olacak ve önümüzdeki yıllarda kemer sıkma politikalarının kıtaya geri dönmesi de muhtemel. Bu da başta işçi sınıfı olmak üzere milyonlarca AB vatandaşının AB’ye yönelik hoşnutsuzluğunu arttıracaktır.
Sizce Ukrayna’nın desteklenmesi, göç anlaşması ya da Yeşil Mutabakat gibi önemli konularda AB rotasını hemen değiştirebilir mi?
Her bir konuyu sırayla ele alalım. Ukrayna konusunda AB, Washington’dan gelen diktaları büyük ölçüde takip ederek çatışmada destekleyici bir aktör konumunda. Ukrayna savaşının anahtarı ABD ve Rusya’nın elinde. ABD Kongresi Ukrayna’ya silah ve finansman desteğini artırdı ve bunu Avrupa’dan gelen destek artışı takip etti. NATO da Ukrayna’nın NATO silahları ve lojistik desteğiyle Rus topraklarına saldırabilmesi için kırmızı çizgilerini değiştiriyor. Tüm bunlar çok tehlikeli tırmanışlar ama Ukrayna’nın savaşı kaybetmesini durdurmaya yetmesi pek olası değil. Bir noktada Ukrayna’nın lehine olmayacak bir barış anlaşması müzakere edilmek zorunda kalınacaktır, ama bunun hiç bitmeyen bir katliama tercih edileceği kesindir.
Her halükarda, Leyen’in liderliğinde AB giderek askerileşiyor ve Ukrayna savaşı nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın bunun devam edeceğinden şüpheleniyorum. Leyen’in Avrupa Komisyonu’nun başındaki ikinci dönemi için yürüttüğü tüm kampanya Avrupa’yı yeniden silahlandırmak ve üçüncü bir dünya savaşının eşiğinde olduğumuz fikrini öne çıkarmak üzerine kurulu. Bu son derece pervasızca bir yaklaşımdır fakat ne yazık ki şu anda Avrupa’da bu emperyal çatışma güdüsünü durdurmak için gereken türden bir savaş karşıtı hareket mevcut değildir.
Göç konusunda AB, Türkiye’ye, Mısır’a, Tunus’a ve güney sınırındaki diğer tüm ülkelere yüklü miktarda para ödeyerek AB’nin sınırlarını dışsallaştırma politikasının doğru olduğuna inanıyor çünkü bu, AB’nin çaresiz göçmenleri ve mültecileri bastırmak gibi çirkin bir işle ellerini kirletmek zorunda kalmayacağı anlamına geliyor. Fakat insanları Avrupa’ya doğru göç etmeye iten sorunlar –iklim krizi ve savaş da dahil olmak üzere– giderek daha da kötüleşiyor, dolayısıyla küresel güneyden küresel kuzeye doğru insan hareketi daha da artacak.
Yeşil Mutabakat konusunda, 2019’daki son Avrupa seçimleri ile bugünü karşılaştırmak ilginç. O dönemde iklim eylemi için tüm Avrupa’da yürüyen bir gençlik hareketi vardı, Greta Thunberg hepimizin televizyon ekranlarındaydı ve hiçbir politikacı iklim konusunun önemini görmezden gelemez gibi görünüyordu. Aradan beş yıl geçti ve iklimin bozulması sorunu daha da derinleşmesine rağmen, siyasi iklim tamamen farklı ve ana akım politikacılar daha önce verdikleri iklim taahhütlerini görmezden gelmekle kalmıyor, aşırı sağın seçmenlerini geri kazanmak amacıyla net-sıfır politikalarını çöpe atmak için alenen kampanya yürütüyorlar.
Bu bağlamda, AB zaten yeterince iddialı olmayan Yeşil Mutabakat önerilerini ciddi şekilde sulandırdı. Seçim sonuçları göz önüne alındığında bu sulandırmanın daha da devam edeceğini tahmin ediyorum. Çin’in temiz enerji teknolojisinde ve emisyon azaltımında hızlı ilerlemeler kaydetmesiyle birlikte, Avrupa hızla iklim liderliğinden iklim geriliğine doğru ilerliyor; bu da Avrupa’nın dünyada gerileyen ve giderek önemsizleşen bir güç olarak konumunu daha da sağlamlaştıracak bir değişim.
“Aşırı sağın” artık Avrupa’ya liderlik ettiği yaygın bir analiz. Birleşik Krallık da dahil olmak üzere Avrupa’da gerçekten “aşırı sağ” yükselişte mi? İngiliz ve Amerikan seçimlerinden ne beklemeliyiz?
Bir yandan, aşırı sağın yükselişini abartmamak önemlidir. Avrupa genelinde çoğunluğa yakın bir seçmen desteğine sahip olmadıkları gibi, siyasi bir güç olarak da tutarsız ve istikrarsızlar; kıtayı dönüştürecek net bir programları yok.
Öte yandan, aşırı sağın şu anda Avrupa’ya liderlik ettiği de aşikar; öyle ki tartışmalara o denli hakim oluyor ki merkez sağ giderek aşırı sağın tüm siyasi söylemlerini kendi söylemleri olarak benimsiyor. Göçmenlik, Müslümanlara ve İslam dinine yönelik tutumlar konusunda pek çok merkez sağ siyasetçi bugün tıpkı aşırı sağcı siyasetçiler gibi konuşuyor.
Bunu, Muhafazakâr Başbakan Rishi Sunak’ın büyük seçim kampanyası vaadinin “tekneleri durdurmak” –Manş Denizini geçmeye çalışan göçmenler– ve geçen göçmenleri Ruanda’ya göndermek olduğu Birleşik Krallık’ta görüyoruz. Bu sözler kolaylıkla aşırı sağcı bir politikacıya ait olabilir. ABD’de Donald Trump, Cumhuriyetçi Parti’deki hakimiyeti sayesinde aşırı sağ ve merkez sağı bir araya getirmeyi başardı.
Temmuz ayında Birleşik Krallık’ta yapılacak seçimleri İşçi Partisi’nin kazanacağı çok açık. Bu Muhafazakârlar için tarihi bir yenilgi ve modern zamanlardaki en kötü yenilgilerinden biri olacak. Sorun şu ki Keir Starmer liderliğindeki İşçi Partisi, Britanya’da yaşam standartlarının önemli ölçüde düştüğü 14 yıllık Muhafazakâr iktidara gerçek bir alternatif oluşturmuyor.
ABD’de şu anda seçimi kimin kazanacağını söylemek çok zor. ABD Başkanı Joe Biden, İsrail’in Gazze’deki barbarca savaşını ele alış biçimiyle kendisini büyük ölçüde gözden düşürdü. Fakat 2020’de Başkanlığı Biden’a kaptırdıktan dört yıl sonra pek çok Amerikalının Trump hakkındaki fikrini değiştirdiğinden emin değilim. Kim kazanırsa kazansın, iki yaşlı siyasetçi arasındaki yarış ABD’de demokrasinin içinin ne kadar boş olduğunu gösteriyor ve ne Demokratlar ne de Cumhuriyetçiler Amerikalıların umutsuzca ihtiyaç duyduğu sosyalist, işçi sınıfı siyasetini temsil ediyor.
