ŞİÖ Zirvesi sonuç bildirgesi yayımlandı: ‘Yeni bir tür uluslararası ilişkilerin inşası’ vurgusu

Pakistan’ın başkenti İslamabad’da düzenlenen iki günlük Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi bugün sona eriyor. Zirvenin açılışını, Hükümet Başkanları Konseyi Dönem Başkanı sıfatıyla Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif yaptı. Şerif’in açılış konuşmasından sonra grup fotoğrafı çekildi.

ŞİÖ katılımcıları Çin, Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan başbakanlarının yanı sıra İran cumhurbaşkanı yardımcısı ve Hindistan dışişleri bakanı tarafından temsil edildi. Başbakan Luvsannamsrain Oyun-Erdene tarafından temsil edilen Moğolistan gibi gözlemci devletler ve Türkmenistan Başkan Yardımcısı Rashid Meredov gibi özel konuklar da toplantıya katıldı.

Örgütün 2024-2025 dönem başkanlığını Çin Halk Cumhuriyeti yürütecek.

ŞİÖ Üye Devletleri Hükümet Başkanları (Başbakanlar) Konseyi’nin bir sonraki toplantısı ise 2025 yılında Rusya’da gerçekleştirilecek.

İki gün süren oturumların ve ikili görüşmelerin ardından ortak deklarasyon yayınlandı.

Ortak Deklarasyonda şu açıklamalara yer verildi:

‘Devletlerin egemenliği, bağımsızlığı ve kendi gelişim yolu’ vurgusu

Delegasyon Başkanları, Üye Devletlerin halkların siyasi, sosyal ve ekonomik gelişimlerini bağımsız ve demokratik bir şekilde seçme hakkına saygıyı savunduklarını kaydederek, devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne karşılıklı saygı, eşitlik, karşılıklı yarar, içişlerine karışmama, güç kullanmama veya güç kullanma tehdidinde bulunmama ilkelerinin uluslararası ilişkilerin sürdürülebilir gelişiminin temeli olduğunu vurgulamışlardır. Ülkeler arasındaki farklılıkların ve anlaşmazlıkların diyalog ve istişareler yoluyla barışçıl bir şekilde çözülmesi taahhüdünü teyit ederler.

Yeni bir uluslararası ilişkiler inşaası…

Delegasyon Başkanları, Üye Devletlerin “Adil Barış, Uyum ve Kalkınma için Dünya Birliği Üzerine” ŞİÖ Girişimi ile bağlantılı olarak BM Genel Kurulu tarafından bir Kararın kabul edilmesi teklifini destekleme niyetlerini bir kez daha teyit etmişlerdir.

Delegasyon Başkanları, Üye Devletlerin görüşlerini dikkate alarak, karşılıklı saygı, adalet, eşitlik ve karşılıklı fayda sağlayan işbirliği ruhu içerisinde yeni bir tür uluslararası ilişkilerin inşasında etkileşimi teşvik edecek girişimlerin yanı sıra insanlığın ortak kaderine sahip bir topluluk oluşturma fikrine ilişkin ortak bir vizyonun oluşturulmasının ve “Tek Dünya, Tek Aile, Tek Gelecek” fikri üzerinde diyalogun geliştirilmesinin önemini kabul etti.

Delegasyon Başkanları, Üye Devletlerin, insan ve doğanın uyumlu bir şekilde bir arada yaşamasını sağlamak üzere barışçıl, güvenli, müreffeh ve ekolojik açıdan temiz bir Dünya gezegeni inşa etmek amacıyla siyaset ve güvenlik, ticaret, ekonomi, finans ve yatırım ile kültürel ve insani bağlar alanlarında işbirliğini daha da geliştirme niyetinde olduklarını teyit etmişlerdir.

‘Korumacı tedbirlere ve tek taraflı yaptırımlara karşı çıkıyoruz’

Delegasyon Başkanları, bilgi teknolojisi, dijitalleşme, yapay zekâ, sanal/dijital varlıklar, e-ticaret vb. alanlardaki hızlı ilerlemeler ve birbirine bağlılık ile karakterize edilen küresel ekonomideki tektonik değişimlere dikkat çekti. Korumacı tedbirler ve uluslararası ticaretin önündeki diğer engellerin bir sonucu olarak yatırım akışlarının azalmasına, tedarik zincirlerinin bozulmasına ve küresel finans piyasalarında belirsizliğe yol açan çeşitli zorlukların şiddetlenmesinden duydukları endişeyi dile getirdiler.

Delegasyon Başkanları, DTÖ kural ve düzenlemelerine aykırı olan korumacı ticaret tedbirlerine karşı ortak çabaların sürdürülmesinin yanı sıra DTÖ’ye dayalı, kurallara dayalı, ayrımcı olmayan, açık, adil, kapsayıcı ve şeffaf çok taraflı ticaret sisteminin güçlendirilmesi için çalışmaya devam edilmesinin önemli olduğunu düşünmektedir.

Ayrıca çok taraflı ticaret sistemini baltalayan ve küresel sürdürülebilir kalkınmayı engelleyen korumacı eylemlere, tek taraflı yaptırımlara ve ticaret kısıtlamalarına karşı çıkmaktadırlar.

Delegasyon başkanları, yaptırımların tek taraflı olarak uygulanmasının uluslararası hukuk ilkeleriyle bağdaşmadığını ve üçüncü ülkeler ile uluslararası ekonomik ilişkiler üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olduğunu vurguladılar.

Kuşak Yol, ŞİÖ, ASEAN ve Avrasya Ekonomik Birliği: Büyük Avrasya Ortaklığı önerisi

Belarus Cumhuriyeti, İran İslam Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti, Pakistan İslam Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Tacikistan Cumhuriyeti ve Özbekistan Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kuşak ve Yol Girişimine (KYG) desteklerini teyit ederken, Avrasya Ekonomik Birliği ve  KYG arasında köprü kurma çabaları da dâhil olmak üzere projenin ortaklaşa uygulanmasına yönelik çalışmaların devam ettiğini belirttiler.

Delegasyon Başkanları, Üye Devletlerin bölge ülkelerinin, uluslararası örgütlerin ve çok taraflı birliklerin potansiyelini kullanarak ŞİÖ bölgesinde uluslararası hukuk normlarına uygun, karşılıklı saygı ve ulusal çıkarların dikkate alındığı geniş, açık, karşılıklı yarar sağlayan ve eşit bir etkileşim alanı yaratmanın önemli olduğunu düşündüklerini vurguladılar.

ŞİÖ, Avrasya Ekonomik Birliği, Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği’nin yanı sıra diğer ilgili devletler ve çok taraflı birliklerin katılımıyla bir Büyük Avrasya Ortaklığı oluşturulması önerisini not ettiler.

Sürdürülebilir ve kapsayıcı ekonomik büyüme

ŞİÖ Sürdürülebilir Kalkınma Yılı çerçevesinde işbirliğinin teşvik edilmesini savunan Delegasyon Başkanları, yeşil kalkınma, dijital ekonomi, ticaret, e-ticaret, finans ve bankacılık, yatırım, yüksek teknoloji, start-up ve inovasyon, yoksulluğun azaltılması, geleneksel ve halk tıbbı dahil sağlık hizmetleri, tarım, sanayi, ulaşım, lojistik bağlantı, yenilenebilir enerji dahil enerji, iletişim, bilim ve teknoloji, çevre ve iklim değişikliği gibi alanlarda bölgenin potansiyelini optimize ederek Üye Devletlerin sürdürülebilir ve kapsayıcı ekonomik büyümesini sürdürmenin önemli olduğunu değerlendirdi.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ bölgesinde istikrarlı ekonomik ve sosyal kalkınmayı sağlama arzularını bir kez daha teyit ederek, 2030’a kadar olan dönem için ŞİÖ Ekonomik Kalkınma Stratejisinin ve ŞİÖ üye devletlerinin Çok Taraflı Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Programının uygulanmasının önemine dikkat çektiler. İlgili eylem planlarının uygulanması için ilgili işbirliği mekanizmaları aracılığıyla koordineli çabalara ihtiyaç duyulduğunu vurguladılar.

Delegasyon başkanları, dış ekonomik ve dış ticaret faaliyetlerinden sorumlu ŞİÖ Bakanları Toplantısının (İslamabad, 12 Eylül 2024) sonuçlarını not etmiş ve ŞİÖ Üye Devletlerinin Ekonomik Tercihler Tabanının Oluşturulması Konseptinin, ŞİÖ Üye Devletlerinin Ticareti Teşvik Kuruluşları Arasında İşbirliği Konseptinin ve Yaratıcı Ekonominin Geliştirilmesinde ŞİÖ Üye Devletlerinin İşbirliği Çerçevesinin uygulanmasının sağlanması talimatını vermişlerdir.

‘Teknolojinin herkese fayda sağlaması gerekir’

Ticari ve ekonomik ilişkilerin daha da geliştirilmesi için önemli potansiyel ve fırsatların varlığına dikkat çeken heyet başkanları, ŞİÖ üye devletleri arasında “Yeni Ekonomik Diyaloğun” Geliştirilmesinde İşbirliği Konseptinin uygulanmasının önemini vurguladılar.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ alanında ekonomik kalkınma ve ilerlemeye yeni bir ivme kazandırmanın yanı sıra bölge ekonomisinin rekabet gücünü ve potansiyelini artırmak için dijital ekonomi ile bilimsel ve teknolojik yeniliklerden etkin bir şekilde yararlanılması gerektiğine inanmaktadır. Heyet Başkanları teknolojinin herkese fayda sağlaması gerektiğini vurguladılar.

Delegasyon Başkanları, bilgi güvenliği alanında işbirliğinin derinleştirilmesinin önemini, “dijital uçurum” meselesinin önemini vurguladılar ve ülkelerin ulusal mevzuatlarını, ekonomik ve sosyal alanlarda dijital teknolojilerin kullanılmasını, e-devlet, elektronik ödeme sistemleri, e-ticaret ve diğer dijital iş alanlarının geliştirilmesini dikkate alarak sınır ötesi veri alışverişi için bir mekanizma oluşturulmasının araştırılmasını savundular.

İlgili Üye Devletler tarafından Dijital Teknolojilerin Nüfus Arasında Yaygınlaştırılması (Dijital İçerme) ve İnovasyonun Teşvik Edilmesi için Dijital Kamu Altyapısının Geliştirilmesi Konseptinin (Yeni Delhi, 13 Mayıs 2023) kabul edildiğini kaydettiler.

Delegasyon başkanları, Elektronik Ticaret Özel Çalışma Grubunun düzenli toplantılarının önemini vurgulamış ve bir sonraki toplantının 2025 yılının ilk çeyreğinde Çin’de yapılması ve ŞİÖ Üye Devletlerinin elektronik ticaret alanında bir taslak İşbirliği Programı geliştirmesi önerisini not etmişlerdir.

Ticaretin kolaylaştırılmasında standardizasyon araçlarının rolü

Delegasyon Başkanları, ticaretin kolaylaştırılmasında standardizasyon araçlarının rolüne dikkat çekerek ŞİÖ Üye Devletleri arasında karşılıklı fayda ve eşit etkileşimin teşvik edilmesi ve bu alanlarda deneyim alışverişinde bulunulması çağrısında bulundu.

Delegasyon Başkanları, özellikle ŞİÖ alanındaki lojistik zincirlerin basitleştirilmesi, güvence altına alınması ve güçlendirilmesi, gümrük kontrolünün iyileştirilmesi ve kaçakçılık kanallarının bastırılmasını amaçlayan projeler olmak üzere gümrük işbirliğinin geliştirilmesindeki olumlu dinamikleri not ettiler.

ŞİÖ Üye Ülkeleri Sanayi Bakanları Toplantısı’nın çalışmalarının önemini kabul eden heyet başkanları, bir sonraki toplantının 2025 yılında yapılması yönündeki önerileri not ettiler.

Yaratıcı endüstrilere yönelik desteğin ekonomilerin rekabet gücünü ve sanayileşmeyi teşvik edeceğine inanan heyet başkanları, bunun da gençlerin yararına olacak şekilde işgücü piyasalarının genişlemesine, işsizliğin azalmasına ve ŞİÖ üye devletlerinde sürdürülebilir büyümeye yol açacağını ifade ettiler.

Delegasyon Başkanları ayrıca ŞİÖ Üye Devletlerinin sanayi alanındaki yatırım projelerine ilişkin bir Veri Bankası oluşturulmasına yönelik teklifin detaylandırılmasını ve ŞİÖ Üye Devletleri Sanayi Bakanları Toplantısı himayesinde kongre ve sergi etkinliklerinin düzenlenmesine ilişkin Yönetmeliğin kabul edilmesini savundular.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ’nün INNOPROM Uluslararası Sanayi Fuarı’na (Ekaterinburg, 8-11 Temmuz 2024) ortak kuruluş olarak katılımının olumlu bir deneyim olduğunu belirttiler.

Heyet başkanları, ulusal sanayi politikasının uygulanması, dijital platformlar, üretim teknolojileri, IT çözümleri alanında standardizasyon konularında deneyim alışverişinde bulunulması önerisini not ettiler.

Heyet başkanları, mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesinin ekonomik büyümeyi teşvik etmek ve istihdam yaratmak için önemli olduğunu belirttiler. Bu bağlamda, Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde ŞİÖ İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı (Qingdao, 10 Haziran 2018) kapsamında pratik etkileşimin sürdürülmesi gerektiğini vurguladılar.

Enerji güvenliğinin güçlendirilmesi 

Delegasyon Başkanları, enerji geleceğine ilişkin ortak bir vizyonun teşvik edilmesinin önemini vurgulayarak, ŞİÖ Üye Devletleri Enerji Bakanları Toplantısı’nın (Astana, 21 Haziran 2024) sonuçlarını not ettiler. Özellikle sınır ötesi enerji altyapısının geliştirilmesi, 2030’a kadar olan dönem için ŞİÖ Üye Ülkeleri Enerji İşbirliğinin Geliştirilmesi Stratejisi (Astana, 4 Temmuz 2024) temelinde enerji güvenliğinin güçlendirilmesi amacıyla enerji sektöründe karşılıklı fayda sağlayan işbirliğinin sürdürülmesi gerektiğini vurguladılar ve bunun uygulanması için bir “yol haritası” geliştirilmesinin hızlandırılması talimatını verdiler.

Delegasyon başkanları, yenilenebilir enerji alanında yatırımları teşvik etmek ve teknolojileri çekmek için kapsamlı bir plan hazırlanması önerisini not ettiler. Üye Devletlerin ulusal çıkarlarını göz önünde bulundurarak, enerji konularında tam kapsamlı bir diyaloğun geliştirilmesini, enerji üreticileri, transit ülkeler ve enerji tüketicileri arasında pratik işbirliğini teşvik etmeye devam edeceklerdir.

Antitröst düzenlemesi

Delegasyon başkanları, adil bir uluslararası ekonomi ve ticaret ortamı yaratmak amacıyla antitröst düzenlemesi ve haksız rekabetle mücadele alanında işbirliğinin güçlendirilmesine önemli bir katkı sağlayan antitröst politikası alanında ŞİÖ Üye Devletlerinin Bakanlık ve Daire Başkanlarının ilk Toplantısının (Duşanbe, 30 Mayıs 2024) sonuçlarını memnuniyetle karşılamışlardır.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin gerekli mesleki yetkinliğe sahip yüksek denetim kurumlarını bu faaliyete dahil ederek Örgütün dış denetim mekanizmasını geliştirme ihtiyacına dikkat çektiler. Yüksek Denetim Kurumlarının başkanlarına bu konuyu bir sonraki ilgili toplantıda ele almaları talimatını verdiler.

ŞİÖ Yatırım Fonu ve ulusal para birimlerinin payının kademeli olarak artırılması

Delegasyon başkanları, ŞİÖ Yatırımcılar Birliği’nin kurulmasını memnuniyetle karşılamışlar ve ŞİÖ Üye Devletlerinin yetkili organlarına bu işbirliği mekanizmasının pratik çalışmasını tesis etmek için tedbirler almaları talimatını vermişlerdir. Heyet başkanları, Tacikistan Cumhuriyeti ve İran İslam Cumhuriyeti’nin eş başkanlığında gerçekleştirilen ŞİÖ Üye Ülkeleri Yatırım Teşviki Özel Çalışma Grubu (Tahran, 20-22 Şubat 2024) toplantısının sonuçlarını ve karşılıklı yatırımları teşvik etmek için bir dizi tedbir geliştirilmesi önerisini not ettiler. Delegasyon başkanları, bu mekanizmaların faaliyetlerinin ŞİÖ bünyesinde yatırım alanındaki işbirliğine yeni bir ivme kazandıracağına olan inançlarını dile getirdiler.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün proje faaliyetleri için mali destek mekanizmalarına ilişkin 4 Temmuz 2024 tarihli ŞİÖ CHS Kararı uyarınca, heyet başkanları Üye Devletlerin yetkili Bakanlıklarına ve Departmanlarına ŞİÖ Kalkınma Bankası, ŞİÖ Kalkınma Fonu (Özel Hesap) ve ilgili tarafların formatında ŞİÖ Yatırım Fonu’nun kurulmasına ilişkin istişareleri yoğunlaştırma talimatı verdi.

İlgili ŞİÖ üye devletlerinin delegasyon başkanları, ŞİÖ üye devletleri için üzerinde mutabık kalınan tavsiyeler geliştirmek üzere fikir birliği arama çabalarına dikkat çekerek, karşılıklı ödemelerde ulusal para birimlerinin payının kademeli olarak artırılmasına ilişkin ŞİÖ Üye Devletleri Yol Haritası’nın (Semerkant, 16 Eylül 2022) tutarlı bir şekilde uygulanması ihtiyacını bir kez daha teyit ettiler.

Heyetler, bağımsız bir mutabakat mekanizmasının kurulmasının yanı sıra ilgili üye devletlerin ödeme sistemlerinin yakınlaştırılmasına yönelik önerilerin altını çizdiler.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ İş Konseyi’nin ŞİÖ üyesi ülkelerin iş çevreleri arasındaki işbirliğinin geliştirilmesindeki önemli rolünü vurgulayarak, ŞİÖ İş Konseyi Yönetim Kurulu ve ŞİÖ İş Forumu (Astana, 28 Haziran 2024) toplantılarının sonuçlarını not ettiler.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ Bankalararası Birliği’nin (IBA) ŞİÖ IBA üyesi bankalar arasında ESG-finansmanının uygulanmasına yönelik en iyi uygulamaları inceleme ve ulusal ekonomilerin sürdürülebilir ve dengeli büyümesini teşvik etmek amacıyla finansal yenilikler getirme çabalarını not ettiler.

İran İslam Cumhuriyeti Hükümeti’nin ŞİÖ IBA’nın çalışmalarına katılma niyetini not etmişlerdir.

Delegasyon başkanları, BC ve IBA’nın ŞİÖ alanında sürdürülebilir sosyo-ekonomik kalkınmanın çıkarları doğrultusunda pratik işbirliğine katkısının önemli olduğunu düşünmektedir.

Delegasyon başkanları, “ŞİÖ Üye Devletleri Arasında Ticaret ve Teknolojik İşbirliğinin Geliştirilmesi: Öneriler ve Diğer Eylemler” konulu bir raporun hazırlanması da dahil olmak üzere ŞİÖ Ekonomik Düşünce Kuruluşları Konsorsiyumu’nun çalışmalarını not etmişlerdir.

Belarus Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün Konsorsiyuma katılmasını memnuniyetle karşılamışlardır.

Delegasyon başkanları, bölgeler arası işbirliğinin geliştirilmesinin özel rolünü bir kez daha teyit ederek, ŞİÖ Bölgeleri Başkanları Forumu’nun (Omsk, 17-19 Eylül 2024) sonuçlarını not ettiler.

Bu formatların faaliyetlerini, ŞİÖ Üye Devletleri arasındaki ticari ve ekonomik işbirliğini güçlendirmek, durumu incelemek ve Örgüt çerçevesinde çok taraflı etkileşim beklentilerini değerlendirmek için önemli görmektedirler.

Delegasyon başkanları, Üye Devletlere ticaret ve ekonomik işbirliğinin öncelikli yönleri çerçevesinde resmi istatistiki bilgilerin zamanında sağlanması amacıyla en iyi istatistiki uygulamaların ve metodolojik gelişmelerin tanıtılması için resmi istatistik alanında çok taraflı işbirliğinin geliştirilmesinin önemine dikkat çekti.

Delegasyon başkanları, uluslararası toplumun birbirine bağlılığı güçlendirme arzusunu paylaşan üye devletlerin, uluslararası hukuk, BM Şartı ve ŞİÖ Şartı’nın hedef ve ilkeleri doğrultusunda adil ve dengeli bir temelde karşılıklı fayda sağlayan işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan ŞİÖ ülkelerinin ulaştırma alanındaki girişimlerini memnuniyetle karşıladıklarını teyit ettiler.

Üye Devletler arasında bağlantılılığı geliştirme

Heyetler, ŞİÖ Üye Devletleri Arasında Bağlantılılığın Geliştirilmesi ve Verimli Ulaştırma Koridorlarının Oluşturulmasına İlişkin İşbirliği Konseptinin (Semerkant, 16 Eylül 2022) daha fazla uygulanmasını savundular.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri Ulaştırma Bakanları Toplantısı’nın (20 Haziran 2024, VC) sonuçlarını not etmişlerdir.

ŞİÖ Üye Devletleri Hükümetleri arasında Uluslararası Karayolu Taşımacılığı için Elverişli Koşulların Tesisi Anlaşmasının (Duşanbe, 12 Eylül 2014), ilgili Ortak Komisyonun düzenli toplantıları da dahil olmak üzere, aktif bir şekilde uygulanması lehinde konuştular.

Delegasyon başkanları, yukarıda bahsi geçen hükümetler arası anlaşmanın imzalanmasının 10. yıldönümü münasebetiyle uluslararası ve bölgesel bir konferans düzenlenmesini memnuniyetle karşılamışlardır (Duşanbe, 29 Mayıs 2024).

İlgili bakanlık ve birimlere ulaştırmanın karbonsuzlaştırılması, dijital dönüşüm ve yenilikçi teknolojiler ile liman ve lojistik merkezlerinin geliştirilmesi alanlarında daha önce kabul edilen kavramsal belgelerin uygulanması için tedbirler almaları talimatını verdiler.

Delegasyon Başkanları, demiryolu taşımacılığı alanında işbirliğinin daha da geliştirilmesi gerektiğini vurguladılar ve 27-29 Kasım 2024 tarihlerinde Moskova’da ŞİÖ Üye Ülkeleri Demiryolu İdareleri Başkanları Toplantısı’nın düzenlenmesini memnuniyetle karşıladılar.

Demiryolu sektöründe çok modlu taşımacılıkta dijital olanlar da dâhil olmak üzere yeniliklerin ve en son teknolojilerin kullanılmasını savundular.

Delegasyon Başkanları liman, lojistik ve demiryolu altyapısının geliştirilmesi, bilimsel ve teknolojik yenilikler, çoklu ve intermodal taşımacılığın geliştirilmesi, modern lojistik merkezler ve insan kaynakları, dijitalleşme ve demiryolu taşımacılığında çevresel girişimler de dahil olmak üzere güvenliğin sağlanması için tedbirler alınmasının önemini vurguladılar.

Limanların ve lojistik merkezlerinin geliştirilmesi alanında ŞİÖ Üye Devletleri arasında kabul edilen İşbirliği Konsepti (Astana, 4 Temmuz 2024) çerçevesinde aktif ve pratik işbirliği çağrısında bulundular.

Yeşil dönüşüm

Delegasyon Başkanları, biyoçeşitliliğin korunması ve atık yönetimi de dâhil olmak üzere çevrenin korunması alanında işbirliğinin arttırılması yönünde görüş bildirdiler. Yetkili kurumlara, 4 Temmuz 2024 tarihinde Astana’da kabul edilen etkin atık yönetimine ilişkin ŞİÖ Üye Devletleri Devlet Başkanları Konseyi Bildirisi, ŞİÖ Üye Devletleri Hükümetleri arasında çevre koruma alanında işbirliğine ilişkin Anlaşma ve ŞİÖ Üye Devletleri arasında korunan alanlar (özel olarak korunan doğal bölgeler, korunan doğal alanlar) ve eko-turizm alanında işbirliğinin geliştirilmesine ilişkin Programın etkin bir şekilde uygulanması için tedbirler almaları talimatını verdiler. Delegasyon Başkanları, 2024 ŞİÖ Ekoloji Yılı çerçevesinde çevresel eylem ve etkinliklerin düzenlenmesini takdirle karşılamışlardır.

Delegasyon başkanları, BM Genel Kurulu’nun 2023-2027 yıllarını “Dağ Bölgelerinin Kalkınması için Beş Yıllık Eylem” olarak ilan eden “Sürdürülebilir Dağ Kalkınması” kararlarının uygulanmasının yanı sıra 21 Mart Dünya Buzul Günü’nün her yıl kutlanmasının ve buzul koruma faaliyetlerini desteklemek için bir güven fonu kurulmasının önemine dikkat çekti.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin Çevre Korumadan sorumlu Bakanlık ve Daire Başkanları Toplantısının (Astana, 22 Mayıs 2024) sonuçlarını not etmiş ve Çevre Koruma Alanında Bilgi Alışverişi için bir Platform Oluşturulması Programının (Pekin, 1 Kasım 2022) tutarlı bir şekilde uygulanması çağrısında bulunmuştur.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin iklim değişikliği konusunda işbirliği yapma ve deneyim alışverişi ve en iyi uygulamaların incelenmesi yoluyla olumsuz sonuçlarının üstesinden gelme konusundaki kararlılıklarını bir kez daha teyit ederek, ilgili bakanlık ve birimlere, ilgili Yönetmeliğin kabul edilmesi de dahil olmak üzere İklim Değişikliği Özel Çalışma Grubunun faaliyetlerinin hızlandırılması talimatını verdiler. ŞİÖ Üye Devletleri hükümetleri arasında iklim değişikliği alanında işbirliğine ilişkin bir taslak anlaşmanın geliştirilmesi ve Yenilikçi Çevre Teknolojileri konusunda ŞİÖ Veri Tabanının oluşturulmasına yönelik önerileri not etmişlerdir.

Heyet başkanları, çevrenin korunması, yeni çevre dostu teknolojilerin uygulamaya konulması ve “yeşil” ekonominin payının arttırılması alanında yatırım çekmek ve ortak proje ve programları finanse etmek amacıyla ilgili uluslararası kuruluşlarla diyalog geliştirilmesinden yanadırlar.

Heyet başkanları ayrıca ŞİÖ Yeşil Kalkınma Forumu’nun (Qingdao, 8-9 Temmuz 2024) sonuçlarını da not ettiler.

Acil durumlara müdahale

Doğal afet risklerinin arttığına dikkat çeken heyet başkanları, doğal afet risklerinin uzaydan izlenmesi, operasyonel bilgi ve en iyi uygulamaların paylaşımı, acil kurtarma operasyonları sırasında güvenliğin sağlanması da dahil olmak üzere acil durumlara zamanında müdahale için seminerler ve pratik tatbikatlar düzenlenmesi de dahil olmak üzere acil durum kurumları arasındaki işbirliğinin daha da derinleştirilmesi lehinde konuştular.

ŞİÖ Üye Devletleri Hükümetleri arasında Acil Durumlara Müdahalede Yardım Sağlanmasında İşbirliği Anlaşması’nın (Moskova, 26 Ekim 2005) uygulanmasına ilişkin 2023-2025 Eylem Planı’nın uygulanmasını sağlama niyetlerini bir kez daha teyit etmişlerdir.

Delegasyon başkanları, bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve tedavisi, sıhhi ve epidemiyolojik refahın sağlanması, sağlık sistemlerinin dijitalleştirilmesi, yüksek kaliteli ilaçlara erişimin sağlanması ve ŞİÖ bölgesinde sağlık turizminin geliştirilmesi konularında Üye Devletlerin işbirliğinin artırılması lehinde konuştular. ŞİÖ Sağlık Bakanları Toplantısının (Astana, 14 Mart 2024) sonuçları bağlamında, ilgili Bakanlıklara ve Departmanlara 2025-2027 yılları için ŞİÖ Sağlık İşbirliğinin Geliştirilmesine yönelik kabul edilen Temel Tedbirler Planının uygulanmasını sağlamaları ve ŞİÖ Tıp Birliğinin ilgili devletler formatında kurulmasına yönelik teklifin değerlendirilmesini hızlandırmaları talimatını verdiler.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri Geleneksel Tıp Uzman Çalışma Grubu Toplantısı (23 Kasım 2023, VC) ve ŞİÖ Uluslararası Tıp Kongresi (Bişkek, 27-29 Mart 2024) sonuçlarını not etmişlerdir.

Delegasyon Başkanları, sıhhi ve epidemiyolojik refahın sağlanması ve Üye Devletlerin bulaşıcı hastalık salgınlarına karşı hazırlıklı olmalarının iyileştirilmesi için herkesin temel temizlik ve hijyen hizmetlerine güvenilir bir şekilde erişiminin sağlanması gerektiğini vurgulamışlardır. Petersburg’da 12 Aralık 2024 tarihinde gerçekleştirilmesi önerisini not etmişler ve Güvenli İçme Suyu ve Sanitasyonun Sağlanmasına ilişkin ŞİÖ Üye Devletleri Başkanları Konseyi Bildirisinin (Astana, 4 Temmuz 2024) uygulanmasının yanı sıra Veba ile Mücadelede ŞİÖ Üye Devletlerinin İşbirliği Anlaşması taslağının hazırlanmasını da değerlendirmişlerdir.

Delegasyon başkanları, yoksulluğun azaltılması konularında ŞİÖ Üye Devletleri Özel Çalışma Grubu’nun (SWG) faaliyetleri çerçevesinde yoksulluğun üstesinden gelinmesi ve nüfusun refahının arttırılması konusunda daha fazla işbirliği geliştirilmesinin önemine dikkat çektiler. ŞİÖ Üye Devletlerinin bu alandaki çalışmaları, ilgili BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşmayı amaçlayan bir yaşam tarzının oluşturulmasına katkıda bulunmakta ve ayrıca ŞİÖ Üye Devletleri arasında en iyi program ve uygulama deneyimlerinin yaygınlaştırılmasına yardımcı olmaktadır. Heyet Başkanları, SWG toplantısının (6 Aralık 2023, VC) ve tematik uzman toplantısının (10 Eylül 2024, VC) sonuçlarının yanı sıra yoksulluğun azaltılması konusunda ŞİÖ Üye Devletleri arasında bir işbirliği programı geliştirilmesi önerisini de not etmişlerdir.

Tarımsal üretim

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri arasında Tarımsal Ürünlerin Islahı ve Tohum Üretiminde İşbirliğinin Geliştirilmesi Programının onaylanması da dâhil olmak üzere, ŞİÖ Üye Devletleri Tarım Bakanları Toplantısının (29 Mayıs 2024, VC) sonuçlarını not etmişlerdir. Tarımsal ürünlerde karşılıklı ticaretin arttırılması ve tarım ve gıda güvenliği alanında daha önce kabul edilen belgeler ve çözümler temelinde Üye Devletler arasındaki etkileşim alanlarının genişletilmesi amacıyla işbirliğinin daha da güçlendirilmesi çağrısında bulunmuşlardır.

Delegasyon Başkanları, küresel gıda güvenliğinin güçlendirilmesi ve beslenmenin iyileştirilmesi için harekete geçilmesi gerektiğini bir kez daha teyit etmiş ve darı, pirinç, buğday, mısır ve diğer geleneksel ürünler de dahil olmak üzere iklime dayanıklı ve besleyici tahıl ürünlerine yönelik araştırmalarda işbirliğinin geliştirilmesine yönelik çabaları teşvik etmiştir.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin Belagro Uluslararası Tarım Fuarına (Minsk, 3-7 Haziran 2025) katılımına ilişkin teklifi not etmişlerdir.

Kültürel çeşitliliği koruma

Heyet Başkanları, Üye Devletlerin geleneksel değerlere, kültürel ve uygarlık çeşitliliğine saygı gösterme ve bunları koruma konusundaki sarsılmaz kararlılıklarının yanı sıra eğitim, kültür, turizm ve spor alanlarında yeni etkileşim biçimleri getirerek insani alandaki işbirliğini daha da derinleştirme ihtiyacını vurguladılar. Dünya ve Geleneksel Dinlerin Liderleri Kongresi çerçevesi de dâhil olmak üzere dinler ve kültürler arasındaki küresel diyaloğun güçlendirilmesinin önemine dikkat çektiler.

Delegasyon başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinde fiziksel kültür ve sporun geliştirilmesinden sorumlu Bakanlık ve Daire Başkanları Toplantısının (Almatı, 24 Mayıs 2024) sonuçlarının yanı sıra ŞİÖ Spor Organizasyonları Birliğinin kurulması, Fiziksel Kültür ve Spor Çalışma Grubunun oluşturulması ve ŞİÖ Spor Oyunlarının düzenlenmesi girişimlerinin değerlendirilmesinin hızlandırılması ihtiyacını not etmişlerdir.

Heyet başkanları, 9-18 Aralık 2024 tarihlerinde Tahran’da futsal dalında ŞİÖ Üye Ülkeler Kupası için “İpek Yolu” mini futbol turnuvasının düzenlenmesi önerisini not ettiler.

ŞİÖ Üye Devletleri Turizm İdareleri Başkanları Toplantısı’nın (Almatı, 24 Mayıs 2024) sonuçlarını not eden heyet başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri Hükümetleri arasında Turizm Alanında İşbirliğinin Geliştirilmesi Anlaşması’nın (Semerkant, 16 Eylül 2022) ve 2024-2025 dönemi için Turizm Alanında ŞİÖ Ortak Eylem Planı’nın tutarlı bir şekilde uygulanması lehinde konuştular.

Heyet Başkanları, Kunming (Çin Halk Cumhuriyeti) ve Issyk-Kul bölgesinde (Kırgız Cumhuriyeti) her yıl düzenlenen ŞİÖ maratonunun ŞİÖ bünyesinde spor işbirliğinin geliştirilmesine olumlu katkısını vurguladılar.

Delegasyon Başkanları, ülkeler arasındaki spor bağlarının güçlendirilmesinin yanı sıra Olimpik, Olimpik olmayan, Paralimpik ve ulusal sporların geliştirilmesi amacıyla ŞİÖ Üye Devletleri, ŞİÖ Gözlemci Devletleri ve ŞİÖ Diyalog Ortaklarının katılımıyla spor etkinlikleri ve yarışmaları düzenlenmesine büyük önem atfetmektedir.

Fiziksel kültür ve sporun dayanışma ve barışın güçlendirilmesindeki eşsiz rolünü kabul eden Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin uluslararası spor işbirliğinin eşit ve depolitize bir temelde geliştirilmesini teşvik edeceklerini, milliyet, dil, siyasi ve diğer inançlar, ulusal veya sosyal köken dahil olmak üzere herhangi bir gerekçeyle sporculara karşı ayrımcılığa karşı çıkacaklarını vurguladılar.

Gençlik politikası alanında işbirliğinin geliştirilmesini savunan heyet başkanları, ŞİÖ İş İnkübatörü etkinliğinin (Moskova ve Dubai, 23-28 Eylül 2024) sonuçları da dâhil olmak üzere, ŞİÖ Gençlik Konseyi’nin gençlik örgütleri ve genç liderler arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesindeki rolüne dikkat çekti.

Delegasyon Başkanları, bilimsel ve teknik işbirliği alanında karşılıklı ilgi duyulan program ve projelerin oluşturulması ve uygulanmasına öncelik verilmesi, yasal çerçevenin iyileştirilmesi ve ŞİÖ Üye Devletlerinin bilimsel ve teknik işbirliğinin yoğunlaştırılması konusunda mutabık kalınan ŞİÖ Üye Devletleri Bilim ve Teknoloji Bakanlıkları ve Bölümleri Başkanları Toplantısının (19 Haziran 2024, VC) sonuçlarını not etmişlerdir. Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri arasında öncelikli alanlarda Bilimsel ve Teknik İşbirliği Eylem Planı (2022-2025) (Semerkant, 16 Eylül 2022) çerçevesinde etkileşimi yoğunlaştırma ihtiyacını vurgulamışlardır.

Delegasyon Başkanları, küreselleşme bağlamında startup ve inovasyonların devletlerin rekabet gücünü arttırmada kilit bir rol oynadığına inanmaktadır ve bu bağlamda Startup ve İnovasyon Özel Çalışma Grubu (23 Kasım 2023, VC) ve 4. ŞİÖ Startup Forumu (Yeni Delhi, 18-20 Mart 2024) toplantılarının sonuçlarını not etmişlerdir.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin ŞİÖ bünyesinde ortak araştırma ve inovasyon projeleri için bir pilot seçim gerçekleştirme yönündeki ortak çabalarını ve Yapay Zekanın Geliştirilmesi için ŞİÖ Üye Devletleri İşbirliği Programının uygulanmasına yönelik bir yol haritasının kabul edilmesini memnuniyetle karşılamışlardır.

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletleri Kültür Bakanları Toplantısının (15 Mayıs 2024, VC) sonuçlarını not etmiş ve dostluk ve iyi komşuluk ilişkilerinin güçlendirilmesi için kültürel işbirliğinin daha da geliştirilmesinin önemini vurgulamışlardır. Heyet Başkanları, kültür alanında işbirliği olanaklarını vurgulamış ve ŞİÖ Üye Devletleri Kültürel Değişim Takvimi hazırlanması önerisini not etmişlerdir.

Delegasyon Başkanları, kültürel varlıkların kaçakçılığına karşı koymak da dâhil olmak üzere, ŞİÖ Üye Devletleri Hükümetleri arasında Kültürel Miras Alanlarının Korunmasında İşbirliği Anlaşmasının (Duşanbe, 17 Eylül 2021) daha aktif bir şekilde uygulanmasından yana olduklarını ifade ettiler.

Delegasyon Başkanları, 2023-2024 yıllarında Almatı’da düzenlenecek olan ŞİÖ’nün turizm ve kültür başkenti çerçevesindeki etkinlikleri takdirle karşılamışlardır. Qingdao şehrinin 2024-2025 dönemi için ŞİÖ’nün turizm ve kültür başkenti olarak ilan edilmesinin de bölgenin turizm potansiyelinin ortaya çıkarılmasına ve kültür alanındaki işbirliğinin daha da güçlendirilmesine katkıda bulunacağına inanıyorlar.

Delegasyon Başkanları ŞİÖ Üye Devletleri Eğitim Bakanları Toplantısının (Moskova, 18 Nisan 2024) sonuçlarını not etmişlerdir; bu toplantıda ŞİÖ Üniversitesi bünyesinde işbirliğinin geliştirilmesine, akademik değişimler alanında işbirliğinin geliştirilmesine, ortak bilimsel çalışmalara, mesleki eğitimin düzenlenmesine, dil eğitimine, gençlik etkileşiminin arttırılmasına ve ŞİÖ’ye ilgi duyan Üye Devletlerde eğitim alanında dijitalleşmeye öncelik verilmiştir.

Delegasyon başkanları, halktan halka diplomasinin ŞİÖ içerisinde karşılıklı anlayışın, kültürel ve insani bağların güçlendirilmesine katkıda bulunduğunu vurguladılar. Çin İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Komitesi, Özbekistan’daki ŞİÖ Halktan Halka Diplomasi Merkezi, Kırgız Cumhuriyeti’ndeki ŞİÖ Kültür ve Entegrasyon Merkezi, Tacikistan Cumhuriyeti’ndeki ŞİÖ Dostluk ve İşbirliği Merkezi ve Rusya Federasyonu’ndaki ŞİÖ Ulusal Halktan Halka Diplomasi Merkezi’nin Örgüt içindeki insani işbirliğinin geliştirilmesine katkılarını not ettiler.

2025 ŞİÖ bütçesi onaylandı

Delegasyon Başkanları, ŞİÖ Üye Devletlerinin Çok Taraflı Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Programının Uygulanması çerçevesinde düzenlenen Etkinlik ve Toplantılara ilişkin ŞİÖ Sekretaryası Raporunu ve 2025 yılı ŞİÖ bütçesini onayladı.

Belarus Cumhuriyeti’nin Şanghay İşbirliği Örgütü’ne katılımı da dikkate alınarak ŞİÖ Daimi Organlarının mali ve örgütsel faaliyetleriyle ilgili bir dizi konuda kararlar alındı.

Bir sonraki toplantı Rusya’da

Delegasyon Başkanları, yapıcı ve dostane bir atmosferde gerçekleştirilen ŞİÖ Üye Ülkeleri Hükümet Başkanları (Başbakanlar) Konseyi yirmi üçüncü toplantısının başarılı bir şekilde düzenlenmesi dolayısıyla Pakistan İslam Cumhuriyeti’ne şükranlarını ifade etmişlerdir.

ŞİÖ Üye Devletleri Hükümet Başkanları (Başbakanlar) Konseyi’nin bir sonraki toplantısı 2025 yılında Rusya Federasyonu’nda gerçekleştirilecektir.