Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Direktörü Rafael Grossi, İran ziyaretinden sonra Financial Times’a yaptığı açıklamada, Tahran ile aylardır gergin olan ilişkilerin “farklı bir aşamaya” girebileceğini söyledi. Tahran’ın “somut” konuları tartışmaya istekli göründüğünü belirtti.
Grossi, İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami’nin daveti üzerine İran’a giderek görüşmelerde bulundu. Mart 2023’ten bu yana İran’a yaptığı ilk ziyarette İslami ve diğer üst düzey yetkililerle bir araya gelen Grossi, UAEA’nın İran’ın nükleer faaliyetlerini izleme kabiliyetini artırmak da dahil bazı anlaşmazlık noktalarını çözme fırsatı hissettiğini söyledi.
Grossi, “Onlarda, daha fazla gerilim ve belki de savaş da dahil daha fazla tehlikeye yol açacak, tamamen farklı bir rotada devam etmektense biraz angajman kurmanın daha iyi olduğunu kabul ettiklerini görüyorum. Bu çok önemli çünkü aylarca birbirimizin arkasından konuştuktan sonra yeniden bir araya geldik” dedi.
Grossi ayrıca Washington ve Tahran’ın aralarındaki diyalog kanalını açık tutmaya devam ettiğini de sözlerine ekledi. Üst düzey ABD’li ve İranlı yetkililerin Gazze savaşının bölgesel bir çatışmaya dönüşmesini engellemek için ocak ayında Umman’da gizli ve dolaylı görüşmeler yaptığı ortaya çıkmıştı.
İsrail ve İran arasında uzun süredir devam eden gerilim Nisan ayında İsrail’in Şam’daki İran konsolosluğunu vurmasına misilleme olarak İran’ın İsrail’e 300’den fazla balistik füze ve insansız hava aracı fırlatmasıyla zirveye ulaştı. Bu saldırı İran’ın İsrail’e yönelik ilk doğrudan saldırısıydı. İsrail de İran’ın Natanz nükleer sahasına yakın İsfahan kenti yakınlarındaki bir hava üssüne insansız hava araçları ve füzelerle etkisiz bir saldırı düzenledi.
Kısasa kısas saldırıların topyekûn bir savaştan kaçınmak için ayarlandığı ve sınırlı hasara yol açtığı düşünülüyor. Ancak İran’ın caydırıcılığını artırmak için halihazırda silah sınıfına yakın uranyum zenginleştiren nükleer programını genişletebileceği belirtiliyor.
Grossi, Hamas’ın 7 Ekim’deki saldırısı ve İsrail’in Gazze’deki saldırılarından bu yana İran’ın nükleer faaliyetlerinin ölçeğini ya da hızını değiştirmediğini söyledi, “İran’ın bir silah programına geçtiğini, geçmekte olduğunu ya da geçmeyi planladığını gösteren hiçbir kanıt olmadığını” da belirtti.
Grossi, Tahran’ın şu anda, eğer isterse, birkaç hafta içinde yaklaşık üç nükleer bomba üretmek için yeterli bölünebilir malzemeye sahip olduğunu söyledi. Tahran programının sadece sivil amaçlı olduğunda ısrar ediyor.
Grossi, “Yüzde 60 [zenginleştirilmiş uranyum] üretiminde salınımlar oldu, ancak dramatik bir şey yok. Gördüğümüz şey istikrarlı bir taban olduğu. Geçmişte daha hızlıydılar, ancak gördüğümüz şey düzenli bir [hız] – bir koşu gibi” dedi. Ancak ekledi: “Program büyüyor, genişliyor, güçleniyor, buna şüphe yok.”
Grossi, İran’dan döndüğünden beri UAEA ile İranlı yetkililer arasındaki teknik görüşmelerin devam ettiğini belirtti. Tahran Grossi’nin ziyareti sırasında UAEA’ya herhangi bir taahhütte bulunmadı, ancak her iki taraf da aralarında sürtüşmeye neden olan konuları ele aldı.
UAEA, görüşmeleri Tahran’ı nükleer tesislere ajans kameralarını yeniden yerleştirmeye, denetçilerinin santrifüj parçaları üretmek için kullanılan tesislere erişimine izin vermeye ve geçmiş nükleer faaliyetlerle ilgili uzun süredir devam eden UAEA soruşturmasıyla bağlantılı tesisleri ziyaret etmeye ikna etmek için kullanmayı umuyor.
Ancak İran daha önce de ajansla anlaşmalar yapmış ancak Trump’ın 2018’de nükleer anlaşmadan çekilmesinden ve ülkeye çeşitli yaptırım uygulamasından bu yana UAEA’nın faaliyetlerini kısıtlandığı için yükümlülüklerini yerine getirmemişti.
Bir sonraki UAEA Yönetim Kurulu’nun üç aylık toplantısı 3 Haziran’da yapılacak. Ancak Grossi önemli olanın “tam kopma” olmamasını sağlamak olduğunu söyledi.
